Przeczytaj
Obecnie do walki z redukcją zanieczyszczeń powietrza stają władze publiczne różnych szczebli – centralne i samorządowe. Co więcej, panowanie nad danym terytorium nie ma już charakteru absolutnego, tzn. organizacja międzynarodowa może zażądać od państwa odpowiedzialnego za szkody środowiskowe, które rodzą negatywne skutki poza jego granicami, usunięcia tych szkód oraz ich przyczyn.
Nie ulega wątpliwości, że wysiłki zmierzające do ograniczenia gazów cieplarnianych w atmosferze przynoszą najwięcej dobrych rezultatów wówczas, gdy są podejmowane wspólnie z innymi państwami. Poniżej przedstawiono kamienie milowe tworzenia współpracy międzynarodowej w tym zakresie w ramach ONZ.
Raport Człowiek i środowisko U Thanta
Jednym z dokumentów, które pobudzało zainteresowanie i zaniepokojenie środowiskowymi skutkami rewolucji przemysłowej była rezolucja Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych z 1969 roku, przyjmująca raport sekretarza generalnego ONZ Sithu U Thanta. Dokument ten zawierał listę zagrożeń środowiskowych. Raport wskazywał, że niszczenie środowiska ma trzy główne powody: przyspieszony wzrost ludności, gwałtowna urbanizacja i rozwój nowoczesnej techniki. Procesom tym towarzyszy zwiększone zapotrzebowanie na przestrzeń, żywność i inne zasoby Ziemi. W raporcie zanotowano, że wszystkie narody świata stoją w obliczu niebezpieczeństwa, które w niektórych dziedzinach oraz w niektórych regionach przybrało już krytyczne rozmiary. Wezwano w nim także do ścisłej współpracy międzynarodowej w rozwiązywaniu problemów środowiskowych, ale także - do wzmożonego działania na rzecz ochrony przyrody na szczeblu lokalnym, regionalny i krajowym. Niewątpliwie raport U Thantaraport U Thanta był pierwszym zauważalnym na arenie międzynarodowej głosem mówiącym o globalnych problemach ochrony przyrody. Otworzył oczy politykom i stał się impulsem do rozpoczęcia w wielu krajach działań chroniących środowisko (w Polsce w 1970 roku powstał Komitet Ochrony Środowiska Człowieka). Doprowadził także do zwołania konferencji sztokholmskiej ONZ w 1972 roku, której naczelnym mottem było zdanie: „Mamy tylko jedną Ziemię”. Podczas tego wydarzenia ochrona środowiska podniesiona została do rangi podstawowej funkcji państw.
Jednym z zagadnień poruszanych w raporcie U Thanta było zanieczyszczanie środowiska, w tym atmosfery. Wskazano, że zatruwanie powietrza przez używanie paliw kopalnych do ogrzewania pomieszczeń, produkcji energii dla przemysłu i w transporcie, stanowi niebezpieczeństwo dla zdrowia człowieka, działa szkodliwie na materiały i budowle oraz zagraża uprawom, zwłaszcza na terenach podmiejskich. Oceniono, że wysiłki miast w celu uporania się z tym problemem nie przyniosły dotychczas należytych skutków. Napisano na przykład, że wprawdzie Londyn poprawił jakość powietrza, ograniczając używanie węgla i ropy naftowej o dużej zawartości siarki, lecz ilość produktów ubocznych spowodowanych spalinami samochodowymi stale się zwiększa.
Raport Nasza wspólna przyszłość Brundtland
Kolejnym kamieniem milowym we wprowadzaniu problemów środowiskowych (w tym związanych z powietrzem) do polityki była publikacja w 1987 roku raportu Nasza wspólna przyszłość przez Światową Komisję ds. Środowiska i Rozwoju działającą pod auspicjami ONZ i przewodnictwem Gro H. Brundtland. W dokumencie przedstawiono podwaliny koncepcji zrównoważonego rozwoju. Zgodnie z jej zasadami zainicjowano program przeobrażenia światowej gospodarki i wypracowania - w skali świata i państw - modelu opartego na godzeniu interesów ekonomicznych, dbałości o środowisko (w tym powietrze) oraz jakości życia społeczeństwa.
Wyniki prac Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju przyczyniły się do utworzenia w 1988 roku Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (w skrócie IPCC). Jest to naukowe i międzyrządowe ciało doradcze powołane przez dwie agendy ONZ – Światową Organizację Meteorologiczną (WMO) oraz Program Środowiskowy Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP). Celem IPCC jest dostarczenie obiektywnej, naukowej informacji na temat zmian klimatu. Do tej pory instytucja ta wydała 5 raportów stanowiących wszechstronne podsumowania obecnej sytuacji i przewidywane zmiany klimatu (ostatni w 2014 roku).
Szczyty Ziemi
Raport Nasza wspólna przyszłość skutkował również zwołaniem w Rio de Janeiro w 1992 roku Konferencji Narodów Zjednoczonych na temat Środowiska i Rozwoju. Wydarzenie to zostało określone skrótowo Szczytem Ziemi 1992Szczytem Ziemi 1992. Na konferencji poruszano kwestie obejmujące alternatywne źródła energii (w celu zastąpienia paliw kopalnych) i rozwoju systemów transportu publicznego celem zmniejszenia emisji zanieczyszczeń samochodowych w miastach. Ostatecznie w jej ramach przyjęto dokumenty określające fundamentalne zasady w polityce społeczno‑gospodarczej nakazujące uwzględniać ochronę środowiska:
Ramowa konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu – umowa ta określiła założenia międzynarodowej współpracy dotyczącej ograniczenia emisji gazów cieplarnianych odpowiedzialnych za zjawisko globalnego ocieplenia. Na jej podstawie ustanowiono odpowiednie protokoły wprowadzające limity emisji. Najważniejszym z nich był protokół z Kioto z 1997 roku.
Agenda 21Agenda 21 – dokument programowy przedstawiający sposób opracowania i wdrażania programów zrównoważonego rozwoju w życie lokalne. Stworzono m.in. wytyczne dotyczące ochrony i zarządzania zasobami naturalnymi (w tym atmosfery) w celu zapewnienia trwałego i zrównoważonego rozwoju.
Dokumenty wypracowane w trakcie Szczytu Ziemi 1992 zmieniły nastawienie decydentów i światowej opinii publicznej do ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju. Na fali tego sukcesu zorganizowano jeszcze dwa podobne wydarzenia: w Johannesburgu w 2002 roku i ponownie w Rio de Janeiro w 2012 roku (Konferencja Narodów Zjednoczonych na temat Zrównoważonego Rozwoju – Rio+20). Na zakończenie tego drugiego spotkania rządy ponad 190 państw odnowiły polityczne zobowiązanie na rzecz zrównoważonego rozwoju w niewiążącym dokumencie Przyszłość, jakiej chcemy. Była to podstawa do przyjęcia w 2015 roku przez ONZ dokumentu Przekształcamy nasz świat: Agenda na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030 zawierającego Cele Zrównoważonego Rozwoju.
Porozumienia paryskie
Największym osiągnięciem przypieczętowującym wysiłki na rzecz tworzenia międzynarodowej współpracy w kontekście redukcji zanieczyszczeń powietrza było opracowanie w grudniu 2015 roku porozumienia paryskiegoporozumienia paryskiego na 21. konferencji klimatycznej ONZ (COP21). To pierwsze powszechne i prawnie wiążące światowe porozumienie dotyczące klimatu. Weszło ono w życie w listopadzie 2016 roku.
Długoterminowym celem nadrzędnym porozumienia jest utrzymanie wzrostu globalnych średnich temperatur na poziomie znacznie poniżej 2°C ponad poziom przedindustrialny i kontynuowanie wysiłków na rzecz ograniczenia wzrostu temperatur do 1,5°C. Aby go zrealizować, strony będą dążyć do osiągnięcia szczytu emisji gazów cieplarnianych „tak szybko, jak to możliwe”, uznając, że nastąpi to później dla krajów rozwijających się. Następnie kraje mają dokonywać szybkiej redukcji emisji i w drugiej połowie XXI wieku osiągnąć balans pomiędzy antropogeniczną emisją i pochłanianiem gazów cieplarnianych.
Przed konferencją 187 krajów złożyło dobrowolne zobowiązania co do redukcji emisji. Obejmują one cele do realizacji w latach 2020‑2030. W tekście porozumienia znalazły się także zapisy dotyczące okresowych przeglądów realizacji zobowiązań co 5 lat, poczynając od 2023 roku.
Climate Action Tracker (CAT) to naukowe narzędzie analityczne, które umożliwia śledzenie postępów państw w realizacji długoterminowego celu Porozumienia Paryskiego. Inaczej mówiąc - jest metodą służącą m.in. ocenie stopnia wysiłku w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych. Określono, że do 2020 roku poziom działań największego emitera zanieczyszczeń powietrza na świecie – Chin – był tak mały, że gdyby wszystkie państwa wykazywały się podobnym zaangażowaniem, to globalna temperatura wzrosłaby o 3‑4°C w stosunku do ery przedindustrialnej. W przypadku Stanów Zjednoczonych sytuacja przedstawiała się jeszcze gorzej – ten wzrost wyniósłby ponad 4°C.
Słownik
dokument zatwierdzony przez państwa i organizacji międzynarodowe uczestniczące w Konferencji „Szczyt Ziemi” w 1992 roku; zawiera on praktyczne sposoby i warunki realizacji celu, jakim jest zapobiegnięcie kryzysowi ekologicznemu, który pojawił się na świecie wraz z postępującą industrializacją i globalizacją; w związku z tym podkreślono w nim szczególną rolę zasad zrównoważonego rozwoju
standard wznoszenia obiektów budowlanych, który wyróżniają bardzo dobre parametry izolacyjne przegród zewnętrznych oraz zastosowanie szeregu rozwiązań mających na celu zminimalizowanie zużycia energii w trakcie eksploatacji; pierwszy w Polsce tego typu budynek, z niezbędnymi certyfikatami Instytutu Domów Pasywnych w Darmstadt, powstał w 2006 roku w Smolcu pod Wrocławiem
proceder polegający na tym, że specjalnie do tego powołane instytucje przydzielają zakładom produkcyjnym uprawnienia do emisji COIndeks górny 2 Indeks górny koniec2 ; obiekty, które nie wykorzystają w całości swoich uprawnień, mogą je sprzedać innym, które wykorzystały już wszystkie swoje uprawnienia; z roku na rok uprawnień przyznawanych jest coraz mniej, zatem ich cena rynkowa wzrasta, co mobilizuje przemysłowców do modernizacji swoich fabryk
inaczej Konferencja Narodów Zjednoczonych „Środowisko i rozwój”, konferencja zorganizowana w 1992 roku w Rio de Janeiro z udziałem przywódców i przedstawicieli 162 państw świata oraz wielu organizacji międzynarodowych; uważa się, że rozpoczęła erę ekorozwoju; wszyscy jej uczestnicy przyjęli m.in. następujące dokumenty: Deklarację z Rio w sprawie środowiska i rozwoju, Agendę 21 oraz Konwencję o ochronie klimatu
porozumienie do Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych sporządzone w 2015 roku, w którym ustanowiono zasady ochrony klimatu po 2020 roku; jest to pierwsze w historii powszechne, prawnie wiążące porozumienie w tej sprawie; głównym jego założeniem jest określenie działań prowadzących do ograniczenia globalnego ocieplenia do wysokości znacznie poniżej 2˚C sprzed epoki industrialnej
dokument przedstawiony w 1969 roku przez sekretarza generalnego ONZ U Thanta, w którym stwierdzono, iż po raz pierwszy w historii ludzkości pojawił się ogólnoświatowy kryzys wywołany zniszczeniem środowiska przyrodniczego; raport ten wstrząsnął światową opinią publiczną i spowodował przekształcenie się słabego ruchu ochrony przyrody w prężny ruch ekologiczny
fundusz ustanowiony w 2010 roku w ramach Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu ONZ, aby pomóc krajom rozwijającym się przeciwdziałać zmianom klimatu oraz ograniczyć skutki tych zmian (tzw. adaptacja do zmian klimatycznych); jest to jeden z głównych narzędzi do realizacji nadrzędnego celu Porozumienia Paryskiego z 2015 roku