Przeczytaj
Bezkres jako przyczyna
Anaksymandrowi przypisuje się opracowanie pojęcia archéarché, które oznacza to, co stoi na początku, czyli prasubstancję, z której wszystko powstało, ale również zasadę, prawidłowość, która wiecznie rządzi całym światem. Grupę filozofów, którzy stawiali sobie za cel ustalenie pierwszej przyczyny oraz jej właściwości, określamy wspólnym mianem jońskich filozofów przyrodyjońskich filozofów przyrody. Stanowisko Anaksymandra łączy w sobie dwie postawy filozoficzne. Myśliciel ten uważał materialny świat za ożywiony. Tego rodzaju pogląd w filozofii nazywamy hylozoizmemhylozoizmem. Anaksymander uznawał również, że istniejące bytybyty stanowią jedność i wyrażają sobą pierwszą przyczynę. Tak sformułowane stanowisko filozoficzne stanowi przykład monizmumonizmu. Przyjmuje się, że sporządzone przez filozofa dzieło pt. O naturze było pierwszym spisanym traktatem filozoficznym w starożytnej Grecji. Anaksymander zanegował nauki swojego mistrza – Talesa, który za pierwszą przyczynę przyjął żywioł wody. Myśliciel, by poddać krytyce założenia mentora, dowodził, że jeżeli woda jest tym, co istnieje, to znaczy, że musi ona mieć swój kres. Wszystko, co powstaje, podlega zniszczeniu, a więc ma swój początek i koniec. Zdaniem Anaksymandra właściwościami arché są nieskończoność i niezniszczalność, ponieważ tylko to, co wieczne i niezmienne, może być pierwszą przyczyną i zasadą świata.
Zastanów się nad pojęciami nieskończoności i niezniszczalności. Czy jesteśmy w stanie pomyśleć o czymś, co jest pozbawione granic oraz nie podlega zniszczeniu? Spróbuj sobie wyobrazić rzecz, obiekt, będący w swojej istocie nieskończonym i niezniszczalnym. Czy jest to możliwe?
W toku swoich rozważań Anaksymander doszedł do wniosku, że pierwszą przyczynę stanowi apeironapeiron. W języku polskim termin ten najlepiej oddaje słowo bezkres, czyli coś pozbawionego wszelkich granic. Kilka wieków później Arystoteles w Fizyce opisał odkrycie Anaksymandra, przedstawia to fragment poniżej.
FizykaAlbowiem wszystko albo jest zasadą, albo pochodzi z zasady. Nie istnieje natomiast zasada nieskończoności, bo gdyby taka istniała, byłaby jej kresem. Co więcej, będąc zasadą jest zarazem niestworzona i niezniszczalna. Wszak to, co powstaje, musi mieć swój koniec, a to, co ginie — swój kres. Twierdzimy wobec tego, że nieskończoność nie ma swej zasady, lecz że ona sama uchodzi za zasadę innych rzeczy, że obejmuje wszystko i wszystkim rządzi, jak twierdzą ci, co nie uznają obok nieskończoności żadnych innych przyczyn [...]. Większość filozofów przyrody zgadza się z Anaksymandrem, gdy twierdzi, że nieskończoność jest boska, bo jest nieśmiertelna i niezniszczalna.
Źródło: Arystoteles, Fizyka, [w:] Giovanni Giovanni Reale, Historia filozofii starożytnej, t. 1, tłum. E. I. Zieliński, Lublin 2005, s. 82.
Pojęcie nieskończoności w ujęciu Anaksymandra ma dwojakie znaczenie. Po pierwsze to coś niemającego ograniczeń przestrzennych i ilościowych. Po drugie apeiron jest czymś nieskończonym w sensie jakościowym. Zatem nie można określić, czym jest apeiron, ponieważ oznaczałoby to, że stanowi on coś stworzonego, więc ograniczonego.
Powstawanie i ginięcie światów
W jaki sposób bezkres wyodrębnia z siebie byty? Zdaniem Anaksymandra dzieje się tak za sprawą wiecznego ruchu, poprzez który dochodzi do rozłączenia przeciwieństw, takich jak: suche – mokre, zimne – ciepłe. Myśliciel skojarzył proces rozdzielenia z pojęciami winy oraz niesprawiedliwości. Według filozofa cechą każdej z opozycyjnych stron jest pragnienie zawładnięcia i pochłonięcia swojego przeciwieństwa. Powstaniu każdego z bytów towarzyszy wytworzenie jego przeciwieństwa i prowadzi to do nieustającej walki. Każdy z bytów chce stać się boskim, tzn. niezniszczalnym i nieśmiertelnym. Pragnienie urzeczywistnia się poprzez unicestwienie przeciwieństwa, a to z kolei prowadzi do kresu. Zdaniem Anaksymandra apeiron wytwarza nieskończenie wiele światów, zaś każdy z nich nieustannie ginie i odradza się, a cykl ten nie ma końca.
Słownik
(gr. ἄpiepsiloniotarhoomicronnu - bezgraniczne, nieskończone lub nieokreślone) pierwsza zasada w postaci nieskończonego, bezgranicznego i niezniszczalnego bezkresu
(gr. ἀrhochiή – początek, zasada, podstawa) termin wprowadzony do filozofii najprawdopodobniej przez Anaksymandra z Miletu, oznaczający źródło, początek, pratworzywo, przyczynę (głównie materialną) całości bytu, budulec rzeczywistości, ale jednocześnie niezmienną zasadę (naturę) istnienia; wokół problemu arché koncentrował się początkowy okres rozwoju starożytnej filozofii greckiej, od Talesa po Arystotelesa
(gr. tauomicron omicronnu, to on - to co jest) podstawowa, najogólniejsza kategoria filozoficzna, oznaczająca wszystko to, co istnieje, czyli: wszystkie rzeczy w ogóle lub każdą poszczególną rzecz wyróżnioną ze względu na właściwe jej cechy
(gr. hyle – materia i dzoe – życie) pogląd filozoficzny polegający na pojmowaniu materii jako ożywionej
nurt filozoficzny zapoczątkowany w starożytności w Jonii, krainie znajdującej się w Azji Mniejszej; jego przedstawiciele to Tales, Anaksymander, Anaksymenes i Heraklit, który poprzez obserwację tego, co zmienne, starali się ustalić, czym jest pierwsza przyczyna
(gr. monos – jedyny) stanowisko filozoficzne polegające na uznawaniu istnienia jednej substancji przejawiającej się na wiele sposobów w postaci zróżnicowanych bytów