Przeczytaj
Odczucia a przeczucia
Uzasadnienie bezpośrednieUzasadnienie bezpośrednie wewnętrzne polega na odwołaniu się do czegoś, co odczuwamy wewnątrz, a więc chodzi o nasze stany uczuciowo‑poznawcze. Jednak uczucia i przeświadczenia powstają na różne sposoby – bardzo wyraźnie odróżnia się od siebie zazwyczaj dwa ich typy. Typ pierwszy to uczucia i przeświadczenia, które powstają w nas w odpowiedzi na określone doznania zewnętrzne. Coś nam się przydarza, a my w związku z tym coś czujemy lub myślimy. Jeśli następnie obserwujemy powstające w nas uczucia i przeświadczenia, to mamy do czynienia z opisaną tu już wcześniej introspekcją, zaś opierające się na niej rozumowanie nazywamy uzasadnieniem bezpośrednim introspekcyjnym.
Typ drugi uczuć i przeświadczeń to te, które powstają w nas bez wyraźnego bodźca zewnętrznego, ani też jako efekt jakiegoś świadomego procesu myślowego. Napotykamy w sobie dane odczucie lub przeświadczenie i nie potrafimy wskazać jego źródła w naszym doświadczeniu – mówimy zazwyczaj w takich sytuacjach o przeczuciach, impulsach, instynktach lub intuicjachintuicjach. Przeżycia takie mogą mieć charakter bardziej emocjonalny i wtedy chętniej używamy określenia „instynkt” albo bardziej intelektualny, wówczas chętniej używamy określenia „intuicja”. Jednak granica między tymi stanami jest zazwyczaj tak nieostra, że w logice zwykle nie wprowadza się rozróżnienia. Uzasadnienie z użyciem takich danych określa się ogólnie jako powołanie się na intuicję.
Intuicja czy intuicje?
Każdy rodzaj doświadczenia możemy poddać ocenie pod kątem wartości poznawczej czy przydatności w uzasadnianiu twierdzeń. Jednak w przypadku intuicji jest to wyjątkowo trudne, gdyż stanowi ona jedno z najbardziej niejednorodnych doświadczeń. Na określenie uczuć i przeświadczeń powstałych w nas bez wyraźnego powodu używamy zazwyczaj jednego zbiorczego terminu – intuicja. Jednak same te doświadczenia bardzo często znacząco różnią się między sobą, zarówno co do ich źródła, jak i wynikającej stąd wartości poznawczej.
Skąd bowiem biorą się nasze przeczucia? Oto kilka znanych nam źródeł.
Problem z intuicją polega niestety na tym, że nigdy nie mamy do końca pewności, z jakim rodzajem intuicji mamy do czynienia. Bardzo łatwo te odczucia ze sobą pomylić. Wymaga to doświadczenia, a także znajomości samego siebie.
Rodzaje intuicji filozoficznej
Filozofowie używali intuicji w celach różniących się bądź dziedziną rzeczywistości, do jakiej daje wgląd, bądź rodzajem nastawienia poznawczego.
Podstawowa intuicja jest funkcją psychiczną – jest to rodzaj intuicji zwanej potoczną lub psychologiczną. Funkcjonuje ona przede wszystkim jako typ wiedzy wrodzonej lub doświadczenia najczęściej niedefiniowanego przez człowieka jej używającej. Artysta „wie”, jak namalować obraz, wierzący „wie”, że Bóg istnieje. Podobnie filozof na początku swoich rozważań też już coś „wie”. Takie rozumienie intuicji, jako prostego aktu odmiennego od poznania dyskursywnego, pojawiło się już w starożytności, w pierwszych koncepcjach intuicji u Platona. Inny rodzaj intuicji to intuicja aksjologiczna, która występowała chociażby w poglądach etyków ze szkoły lwowsko‑warszawskiej. Uznawana była za inny rodzaj oglądu. Stanowi ona władzę poznawczą, gdzie poznanie wartości jest rodzajem oglądu. Część filozofów zakłada, że wartości są sposobem istnienia, czyli sposobem bycia przedmiotów, które mogą być intuicyjnie rozpoznane. Dzięki intuicji aksjologicznej można uznać, że poznanie wartości jak dobro lub zło, nie zapewnia ani tylko rozum, ani tylko doświadczenie zmysłowe. Kolejny rodzaj intuicji używanej w filozofii to uznanie, że jest ona funkcją samego intelektu. Oglądowy, czyli naocznościowy, charakter aktu intuicji przyjął Kant, idealiści niemieccy i później fenomenolodzy. Utożsamiali oni pojęcia intuicji z pojęciem doświadczenia zmysłowego będącym spostrzeżeniem zewnętrznym. Wersją intuicji intelektualnej może więc być introspekcja i refleksja. Jest to taki rodzaj intuicji poznawczej, która jest bezpośrednim, biernym ujmowaniem rzeczywistości, bez przesądzania czegokolwiek o niej. Ten rodzaj intuicji potrzebuje rozumu. Jest początkiem wiedzy, ponieważ wymaga złożonego rozumowania, które przebiega etapowo i jest rozciągnięte w czasie.
Słownik
przeżycie poznawcze, w którym uchwytujemy jakieś twierdzenie jako oczywiste czy prawdziwe, mimo braku jakichkolwiek wspierających go przesłanek
odwołanie się do własnego doznania, wewnętrznego lub zewnętrznego, celem poparcia wygłaszanego stwierdzenia; odmienne od uzasadniania pośredniego, odwołującego się do innych, uzasadnionych już przesłanek
metoda wspierania wiarygodności jakiegoś stwierdzenia przez odwołanie się do innych stwierdzeń przyjętych wcześniej za prawdziwe lub co najmniej bardziej prawdopodobne niż popierane za ich pomocą stwierdzenie
wywodzący się z tradycji psychoanalizy Freuda termin oznaczający sumę treści umysłowych (myśli i uczuć), których nie jesteśmy aktualnie świadomi; są one jednak w naszym posiadaniu i po wykonaniu określonej pracy jest możliwe uświadomienie ich sobie