Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
bg‑gray2

Wielokierunkowe oddziaływania hormonalne

Hormony docierają wraz z krwią do wszystkich komórek organizmu. Działają jednak tylko na te, które mają swoiste dla nich receptory białkowe. Budowa chemiczna hormonów warunkuje ich możliwość transportu przez błonę komórkową.

Hormony białkowe, peptydowe, pochodne aminokwasów

Hormony steroidowe, hormony tarczycy

R4A0QvlfAt5J8
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
RaOFqBYFoGJX6
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Nie przechodzą przez błonę, dlatego swoiste receptory wykazujące powinowactwo dla tych hormonów znajdują się w błonach komórkowych komórek docelowychkomórka docelowakomórek docelowych.

Przechodzą przez błonę komórkową do cytoplazmy komórki docelowej, gdzie znajdują się wrażliwe na nie receptory.

Wiele hormonów wykazuje wielokierunkowość działania. Jeden i ten sam hormon, oddziałując na różne typy komórek docelowych, wywołuje odmienne efekty fizjologiczne. Na przykład hormon wzrostu wydzielany przez przedni płat przysadki mózgowej oddziałuje na wszystkie tkanki organizmu, stymulując je na różne sposoby:

  • wzmaga wchłanianie wapnia z jelit;

  • stymuluje rozkład lipidów;

  • wzmaga rozrost chrząstki;

  • wpływa na syntezę białek;

  • stymuluje wydłużanie nasady kości długich.

Wielotorowo na ustrój działa też adrenalina – wywołuje różne reakcje fizjologiczne przygotowujące organizm do intensywnej aktywności fizycznej w potencjalnie krytycznej sytuacji.

Zdarza się, że ten sam hormon, np. tyroksyna, u różnych gatunków zwierząt wywołuje inną, dodatkową odpowiedź organizmu. Na przykład u ptaków hormon wzrostu pobudza odrastanie piór, a u owiec – wełny.

bg‑gray2

Testosteron

Testosteron to hormon gonad, przede wszystkim jąder, który w głównej mierze odpowiada za rozwój drugo-drugorzędowe cechy płciowedrugo-trzeciorzędowychtrzeciorzędowe cechy płciowetrzeciorzędowych męskich cech płciowych. Usunięcie jąder u kogutów powoduje, że przestają piać, zanika ich barwne upierzenie, a ich sylwetka upodabnia się do kurzej. U samców niektórych ras owiec niedobór testosteronu hamuje rozwój rogów.

Wpływ testosteronu na funkcjonowanie organizmu

RmowHjg8Poiki1
Mapa myśli. Lista elementów:
  • Nazwa kategorii: [bold]Testosteron
    • Elementy należące do kategorii [bold]Testosteron
    • Nazwa kategorii: Szpik kostny
      • Elementy należące do kategorii Szpik kostny
      • Nazwa kategorii: zwiększona erytropoeza
      • Koniec elementów należących do kategorii Szpik kostny
    • Nazwa kategorii: Tkanka kostna i mięśniowa
      • Elementy należące do kategorii Tkanka kostna i mięśniowa
      • Nazwa kategorii: pobudzenie przemian anabolicznych białek i węglowodanów
        • Elementy należące do kategorii pobudzenie przemian anabolicznych białek i węglowodanów
        • Nazwa kategorii: rozrost kości
        • Nazwa kategorii: zwiększenie masy ciała
        • Koniec elementów należących do kategorii pobudzenie przemian anabolicznych białek i węglowodanów
        Koniec elementów należących do kategorii Tkanka kostna i mięśniowa
    • Nazwa kategorii: drugo- i trzeciorzędowe cechy płciowe
      • Elementy należące do kategorii drugo- i trzeciorzędowe cechy płciowe
      • Nazwa kategorii: rozwój zewnętrznych narządów płciowych, zmiana sylwetki
      • Koniec elementów należących do kategorii drugo- i trzeciorzędowe cechy płciowe
      Koniec elementów należących do kategorii [bold]Testosteron
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
bg‑gray2

Estrogeny

Estrogeny powstają w gonadach żeńskich – jajnikach. Działają na komórki docelowe, których funkcje związane są z rozmnażaniem i rozwojem organizmu. Brak estrogenów powoduje zanik cyklu płciowego, popędu płciowego (zmiany w psychice) czy niedorozwój gruczołów mlekowych.

Wpływ estrogenu na rozwój drugo- i trzeciorzędowych cech płciowych

Rd5c6Y0tGjphb1
Schemat przedstawia wpływ estrogenu na rozwój drugo- i trzeciorzędowych cech płciowych. W haśle estrogeny wyróżniono: błonę śluzową macicy, błonę mięśniową macicy i jajowodu, ośrodkowy układ nerwowy oraz hasło "u ptaków". W błonie śluzowej macicy wyróżniono rozrost oraz zwiększenie wydzielania śluzu. W błonie mięśniowej macicy i jajowodu wyróżniono rozrost mięśni gładkich. W drugo- i trzeciorzędowych żeńskich cechach płciowych wyszczególniono: rozrost zewnętrznych i wewnętrznych narządów płciowych, mniejszą (w porównaniu z mężczyznami) ilość tkanki mięśniowej, wysoką barwę głosu, odkładanie się tkanki tłuszczowej wokół ud i pośladków. W ośrodkowym układzie nerwowym wyróżniono popęd płciowy. U ptaków wyszczególniono: wątrobę, a w niej symulację syntezy witellogeniny i formowanie składu żółtka jaja, zaś w komórkach układu rozrodczego - stymulację syntezy białka wchodzącego w skład białka jaja.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
bg‑gray2

Tyroksyna

Efekt fizjologiczny działania hormonów tarczycy u wszystkich kręgowców wywołuje podobną reakcję organizmu. Tyroksyna, oddziałując na różne typy komórek docelowych tkanek i narządów, wpływa głównie na wzrost i rozwój organizmu. Ma ponadto związek ze zużyciem tlenu, a przez to zwiększaniem przemian energetycznych i ilości wytwarzanego ciepła.

Wpływ tyroksyny na rozwój organizmu

R1CtRr4X3JZjR1
Schemat przedstawia wpływ tyroksyny na rozwój organizmu. W przypadku wszystkich kręgowców tyroksyna stymuluje wzrost i rozwój organizmu, wzmaga popęd płciowy u samców, stymuluje produkcję mleka i zwiększenie w nim zawartości tłuszczu. U płazów przyspiesza przeobrażenie. U kręgowców stałocieplnych (ssaków i ptaków) ma wpływ na przemiany energetyczne. U ssaków stymuluje wzrost wełny, a u ptaków wzmaga procesy pierzenia się.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
RCEfbBiqXl5Zq
Podanie małej kijance tyroksyny powoduje, że przechodzi ona przedwczesne przeobrażenie w karłowatą żabę.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Słownik

adrenokortykotropina (ACTH)
adrenokortykotropina (ACTH)

hormon wydzielany przez płat przedni przysadki mózgowej, pobudzający korę nadnerczy do wydzielania: aldosteronu, kortykosteroidów (kortyzolu, kortykosteronu i kortyzonu) oraz należącego do androgenów dehydroepiandrosteronu (DHEA)

drugorzędowe cechy płciowe
drugorzędowe cechy płciowe

narządy płciowe; u kobiet: macica, jajowody, pochwa, łechtaczka, srom; u mężczyzn: moszna, nasieniowody, prącie

erytropoeza
erytropoeza

proces powstawania i różnicowania się erytrocytów (krwinek czerwonych)

hormony
hormony

różnorodne związki organiczne wytwarzane przez żywe organizmy, regulujące i koordynujące procesy chemiczne w komórkach i tkankach, a pośrednio – wszelkie procesy fizjologiczne, przez dostosowywanie ich do zmieniających się warunków otoczenia

indukcja
indukcja

wywoływanie jakiejś reakcji lub zmiany

inhibicja
inhibicja

zahamowanie lub opóźnienie procesu enzymatycznego w organizmie

komórka docelowa
komórka docelowa

komórka mająca swoiste receptory wrażliwe na dany hormon

przemiany anaboliczne
przemiany anaboliczne

reakcje, które prowadzą do syntezy złożonych związków organicznych przy udziale energii pochodzącej z zewnątrz (np. energii świetlnej)

trójjodotyronina (TIndeks dolny 3)
trójjodotyronina (TIndeks dolny 3)

hormon tarczycy; trójjodotyronina jest niezbędna do prawidłowej czynności tkanek oraz reguluje podstawową przemianę materii i ciepłotę ciała; w stężeniach fizjologicznych wywiera anaboliczny wpływ na syntezę białek, jej nadmiar zaś działa katabolicznie

trzeciorzędowe cechy płciowe
trzeciorzędowe cechy płciowe

cechy odróżniające obie płcie, które dotyczą różnic w proporcjach budowy ciała, rozwoju umięśnienia, barwie głosu, sposobie owłosienia, odkładaniu się tkanki tłuszczowej (u kobiet odkłada się ona wokół ud i pośladków, natomiast u mężczyzn w okolicach brzucha)

tyreotropina (TSH)
tyreotropina (TSH)

hormon wytwarzany w komórkach przedniego płata przysadki, uwalniany z nich pod wpływem specyficznego czynnika pochodzącego z podwzgórza; reguluje funkcje hormonalne tarczycy, stymuluje wytwarzanie i wydzielanie podstawowych hormonów tarczycy: tyroksyny i trójjodotyroniny, przyspiesza wiele procesów metabolicznych w tarczycy

tyroksyna (TIndeks dolny 4)
tyroksyna (TIndeks dolny 4)

hormon tarczycy; wpływa na ogólną przemianę materii (m.in. pobudza syntezę białek, przyspiesza utlenianie komórkowe, aktywuje wiele enzymów) oraz na wzrost i rozwój młodych organizmów

witellogenina
witellogenina

białko wchodzące w skład żółtka jaja