Ćwiczenia

W powtórkowych lekcjach skupimy się na części poświęconej pytaniom. Odnoszą się one do wielu różnych materiałów źródłowych (nie tylko tekstów oraz ilustracji, ale również map, tabel czy wykresów itp.). Przede wszystkim musisz dokładnie zapoznać się z materiałami źródłowymi, ale także zwrócić uwagę na polecenia. Poniżej przybliżamy, jak rozumieć polecenia w zadaniach różnego typu:

Pamiętaj, że odpowiedź musi odnosić się do źródła – błędem jest bazowanie wyłącznie na swojej wiedzy i zignorowanie podanego źródła. Chodzi bowiem o to, aby osoba odpowiadająca na pytanie umiejętnie połączyła analizę materiału źródłowego z własną wiedzą. Nie bójcie się korzystać z posiadanych informacji i zawsze odwołujcie się do podanych źródeł. Pamiętajcie również o tym, by wczytywać się w polecenia – czasem wiedza własna nie jest potrzebna, czasem tekst to tylko inspiracja, a innym razem należy połączyć wiedzę z interpretacją tekstu.

Repetytorium – Formy współpracy państw europejskich

Euroregiony

Euroregiony to najbardziej zinstytucjonalizowana forma współpracy przygranicznej sąsiadujących (również poprzez morze) jednostek samorządu terytorialnego co najmniej dwóch państw. Działają one w ramach współpracy transgranicznej w celu umocnienia i rozwoju sąsiedzkich kontaktów.

Już w latach 50. XX w. powstawały pierwsze euroregiony na granicy niemiecko‑holenderskiej (EUREGIO) oraz na granicy niemiecko‑francusko‑szwajcarskiej (REGIO). Trzeba jednak pamiętać, że współpraca transgraniczna miała formę zwykłych porozumień (m.in. na granicy RFN i Danii oraz między państwami skandynawskimi: Norwegią, Szwecją i Finlandią).

Prawne ramy tworzenia i zasad współpracy euroregionów ustala tzw. konwencja madrycka – Europejska konwencja ramowa o współpracy transgranicznej między wspólnotami i władzami terytorialnymi, sporządzona w Madrycie 21 maja 1980 r., uchwalona przez Radę Europy (w Polsce obowiązuje od 1993 r.). Inne ważne dokumenty dotyczące współpracy transgranicznej (w tym także euroregionów), przyjęte również przez Radę Europy, to Europejska Karta Regionów Granicznych i Transgranicznych oraz Europejska Karta Samorządu Terytorialnego.

Wspólnoty europejskie rozpoczęły częściowe finansowanie euroregionów od 1990 r. w ramach programów INTERREG oraz PHARE. W Polsce euroregiony powstawały od 1991 r.

Inne formy współpracy państw europejskich

Rada Nordycka

Rada Nordycka stanowi forum współpracy delegacji parlamentarnych Danii, Finlandii, Islandii, Norwegii i Szwecji oraz terytoriów autonomicznych: Grenlandii, Wysp Alandzkich i Wysp Owczych. Została utworzona w 1952 r.

Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (EFTA)

Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu zostało utworzone w 1960 r. w obawie przed gospodarczą przewagą EWG. Początkowo należały do niego: Austria, Dania, Norwegia, Portugalia, Szwajcaria, Szwecja i Wielka Brytania. Państwa te zniosły pomiędzy sobą cła na produkty przemysłowe i rozpoczęły działania na rzecz wzrostu produkcji, zapewnienia uczciwej konkurencji oraz rozwoju handlu światowego. Z czasem kolejne państwa należące do EFTA przystępowały do EWG. Formą integracji EFTA z EWG było utworzenie w 1991 r. Europejskiego Obszaru Gospodarczego (było to związane z ustanowieniem jednolitego rynku wewnętrznego we Wspólnotach). Obecnie do EFTA należą: Islandia, Liechtenstein, Norwegia oraz Szwajcaria.

Inicjatywa Środkowoeuropejska (ISE)

Historia Inicjatywy Środkowoeuropejskiej (ISE) sięga przełomu lat 70. i 80. XX w., kiedy to państwa regionu alpejsko‑dunajsko‑adriatyckiego zainicjowały współpracę transgraniczną. Państwa te były położone po dwóch stronach „żelaznej kurtyny”: Węgry (członek UW i RWPG), Austria (kraj neutralny), JugosławiaJugosławiaJugosławia (kraj niezaangażowany) i Włochy (członek Wspólnot Europejskich i NATO). Pierwszą formą organizacyjną było zawarcie przez te państwa w 1989 r. porozumienia Quadragonale, które po przystąpieniu Czechosłowacji w 1990 r. przemianowano na Pentagonale, a po przyjęciu Polski – na Heksagonale. Pod koniec 1992 r. przekształcono dotychczasową współpracę w Inicjatywę Środkowoeuropejską.

Głównym zadaniem ISE jest wsparcie integracji państw byłego bloku socjalistycznego z państwami zachodnimi i ich strukturami organizacyjnymi (WE, NATO) oraz działania na rzecz bezpieczeństwa, demokracji i pokoju na obszarze państw członkowskich. Współpraca ta realizowana jest w takich dziedzinach, jak: życie społeczno‑gospodarcze, ochrona środowiska oraz rozwój przedsiębiorstw i kultury. Cele te osiągane są głównie poprzez wspólne projekty, finansowane również przez Bank Światowy oraz Europejski Bank Inwestycyjny.

Zasadniczymi formami działania ISE są spotkania przedstawicieli państw członkowskich:

• szefów rządów i ministrów spraw zagranicznych – coroczne;

• ministrów spraw zagranicznych – dwa razy w roku;

• Komitetu Krajowych Koordynatorów – kilkakrotnie w ciągu roku;

• przedstawicieli parlamentów.

Do największych sukcesów ISE należą: porozumienie o współpracy w zakresie zwalczania i likwidacji katastrof naturalnych z 1992 r. oraz deklaracja w sprawie zwalczania przestępczości zorganizowanej z 1998 r.

Rada Bałtycka

Rada Bałtycka jest międzynarodową organizacją powstałą w 1993 r. Jej członkami są państwa regionu: Estonia, Litwa, Łotwa, główny cel stanowi zaś współpraca polityczna tych krajów.

Grupa Wyszehradzka

Po upadku komunizmu w Europie Środkowo‑Wschodniej kraje regionu dążyły do integracji z Unią Europejską. By jednak w ogóle rozpocząć rozmowy akcesyjne, kraje musiały udowodnić, że są skłonne współpracować w regionie i między sobą. Naciskały na to kraje członkowskie, niejako wymuszając utworzenie Grupy Wyszehradzkiej. Dlatego już w 1990 r. odbyły się spotkania przedstawicieli Czechosłowacji, Polski i Węgier w Bratysławie.

15 lutego 1991 r. w Wyszehradzie (Węgry) państwa te, tworzące Trójkąt Wyszehradzki, podpisały deklarację współpracy. Zapisano w niej poparcie dla rozwiązania zależnej od ZSRR Rady Współpracy i Pomocy Gospodarczej (RWPG) oraz Układu Warszawskiego (UW), a także główne cele współpracy:

• dążenie do wspólnego stanowiska na arenie międzynarodowej;

• poprawę stosunków z Zachodem i ZSRR;

• zacieśnienie współpracy politycznej, gospodarczej i kontaktów społecznych.

Najbardziej intensywne współdziałanie na płaszczyźnie politycznej to okres 1990–1992; w latach 1993–1997 trwała przede wszystkim współpraca wojskowa, natomiast w kolejnych latach, 1997–1998, nastąpiło ożywienie wzajemnych kontaktów związane z zaproszeniem państw Grupy do NATO i rozpoczęciem negocjacji akcesyjnych z UE.

Do podpisania umów stowarzyszeniowych ze Wspólnotami doszło już w 1991 r. Mimo wielu sporów czechosłowacko‑węgierskich udało się utworzyć Środkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu (CEFTA), które stanowi największy sukces współpracy państw Grupy. Obecnie jej działalność polega głównie na wspieraniu kontaktów w dziedzinie edukacji, kultury, nauki i współpracy transgranicznej (są one finansowane z Międzynarodowego Funduszu Wyszehradzkiego). Grupa Wyszehradzka organizuje również coroczne Festiwale Wyszehradzkie mające promować kulturę państw członkowskich.

Współpraca państw Grupy opiera się na wzajemnych konsultacjach w zakresie polityki zagranicznej w celu wypracowania wspólnych stanowisk, zwłaszcza w kwestii integracji ze strukturami europejskimi.

Przez cały ten okres współpraca w ramach Grupy nie została ujęta w ramy instytucjonalne, w przeciwieństwie do Inicjatywy Środkowoeuropejskiej czy Rady Państw Morza Bałtyckiego.

Europejski Obszar Gospodarczy (EOG)

Europejski Obszar Gospodarczy jest organizacją międzynarodową skupiającą państwa UE i należące do Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA). Dzięki temu jednolity rynek wewnętrzny UE (w którym stosuje się m.in. cztery swobody: przepływu towaru, osób, usług i kapitału) obejmuje również państwa EFTA.

EOG został utworzony w 1994 r. na podstawie umowy z 1991 r. Uchodzi za etap przejściowy dla państw, które ubiegają się o przystąpienie do UE. Do EOG należą obecnie wszystkie państwa UE (27 krajów) oraz państwa EFTA (Islandia, Liechtenstein oraz Norwegia) z wyjątkiem Szwajcarii, której mieszkańcy w referendum powszechnym sprzeciwili się członkostwu w tej organizacji.

Rada Państw Morza Bałtyckiego

Rada Państw Morza Bałtyckiego powstała dzięki inicjatywie rządów Polski i Szwecji z 1990 r. Jeszcze w tym samym roku przyjęto Deklarację Morza Bałtyckiego. Rada Państw została utworzona na konferencji w 1992 r. Obecnie należą do niej – oprócz państw‑założycieli – od 1992 r. Dania, Estonia, Finlandia, Litwa, Łotwa, Niemcy, Norwegia i Rosja, a od 1995 r. Islandia. W jej pracach uczestniczy również przedstawiciel Komisji Europejskiej.

Główne dziedziny współpracy w ramach Rady to:

• rozwój instytucji demokratycznych;

• pomoc gospodarcza;

• ochrona środowiska naturalnego;

• działania w zakresie transportu, telekomunikacji i energetyki;

• współpraca kulturalna, wymiana informacji, rozwój turystyki;

• współpraca małych i średnich przedsiębiorstw.

Współpraca regionalna na forum Rady umożliwiła podjęcie wspólnych działań w zakresie bezpieczeństwa cywilnego. Obejmuje ona m.in. zwalczanie przestępczości, zwłaszcza zorganizowanej, a także przeciwdziałanie nielegalnej emigracji i przemytowi. Strategicznym celem tego forum jest stworzenie obszaru wolnego handlu w regionie Morza Bałtyckiego.

Środkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu (CEFTA)

W Europie Środkowo‑Wschodniej po przemianach politycznych na przełomie lat 80. i 90. XX w. doszło do szybkiej integracji państw – zarówno na płaszczyźnie politycznej, jak i gospodarczej. Stało się tak m.in. dzięki utworzeniu w 1991 r. Trójkąta Wyszehradzkiego (od 1993 r. zwanego Grupą Wyszehradzką) przez Czechosłowację, Polskę i Węgry.

R1bVvVPNjWpzG1

Na zdjęciu znajduje się flaga. Na niebieskim tle umieszczony został zestaw kilku symboli w kolorze żółtym. Jest to zestaw kropek, lini prostych i lini przypominających kształtem literę C. Mają sugerować jedność członków porozumienia.

Państwa te na spotkaniu w Krakowie w grudniu 1992 r. podpisały umowę, zawierając Środkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handluobszar wolnego handluWolnym Handlu. Zaczęło ono funkcjonować w 1993 r. i miało za zadanie redukcję stawek celnych na granicach wewnętrznych między państwami członkowskimi do roku 2001 (dotyczyło to zarówno produktów przemysłowych, jak i rolnych). Do CEFTA przyłączały się następnie inne państwa ze strefy postradzieckiej: Słowenia, Rumunia oraz Bułgaria. Wstąpienie danego państwa do UE jest równoznaczne z wypowiedzeniem CEFTA. Obecnie do Porozumienia należą: Albania, Bośnia i Hercegowina, Chorwacja, Czarnogóra, Kosowo, Macedonia, Mołdawia oraz Serbia.

Słownik