Maria Konopnicka (1842‑1910) jest znana przede wszystkim jako nowelistka społeczna. Taki pryzmat interpretacyjny oddala czytelnika od percepcji innych, równie ważnych obszarów działalności literackiej autorki Roty. To zjawisko podsumowuje dr hab. Małgorzata Sokalska:
RvTRyqXbF5zy8
Fotografia przedstawia jednokondygnacyjny dwór ze spadzistym dachem. Do jednego ze szczytów przylega przybudówka z dwoma oknami, niskim dachem i wejściem do podpiwniczenia. W szczycie dachu dworu znajduje się jedno okno. Przy wejściu do budynku znajduje się betonowy taras. Wiodą do niego podwójne schody. Drzwi wejściowe również są podwójne. Przy każdych drzwiach, po prawej stronie jest jedno okno. Po lewej stronie, między drzwiami i oknem wisi tablica informacyjna. Dach dworu jest dwuspadowy. Wokół budynku rosną gęsto ulistnione drzewa. Niebo jest jasne i bezchmurne.
Dziewiętnastowieczny dwór w Bronowie. Należał do Wawrzyńca Konopnickiego - ojca Jarosława, męża pisarki, która zamieszkała tam w 1862 roku, mając 20 lat. Obecnie w budynku znajduje się Muzeum Marii Konopnickiej
Źródło: domena publiczna.
Małgorzata SokalskaPoezja Marii Konopnickiej i pieśń
RsI9Eo5CRi0cN1
Zdjęcie przedstawia portret dojrzałej kobiety. Jej włosy są długie, zaczesane ku górze i ukryte pod kapeluszem. Kobieta ma owalną twarz, którą prezentuje w całości. Wyraźnie zaznaczone brwi. Jej nos jest prosty, mały. Kobieta ubrana jest w suknię i pelerynę. Na nosie ma założone binokle.
Portret Marii Konopnickiej fot. Leopold Bude
Źródło: domena publiczna.
Jak wskazują badacze, wyróżnić można trzy odrębne nurty poetyckie, w których realizuje się twórczość liryczna Konopnickiej. Pierwsze dwa wydają się całkowicie skupiać dzisiejszą uwagę czytelniczą, są eksploatowane przez programy szkolne i wpływają na budowanie niezbyt atrakcyjnego wizerunku poetki, ograniczającej funkcje uprawianej sztuki wyłącznie do ram działalności społecznikowskiej, ideologicznej. W tych grupach lokują się pełne buntu przeciw zastanej rzeczywistości teksty propagujące ideologię pozytywistyczną, a obok nich epicko-naturalistycznenaturalizmnaturalistyczne obrazki. Powszechnej lekturze umyka natomiast, pogrążając się w niepamięci, Konopnicka jako twórczyni wierszy lirycznych, inspirowanych pieśnią ludową. Muzyczność tekstów należących do tej grupy realizuje się zarówno na poziomie warstwy brzmieniowej, jak i tematycznej.
sokal Źródło: Małgorzata Sokalska, Poezja Marii Konopnickiej i pieśń, [w:] Czytanie Konopnickiej, red. O. Płaszewska, Kraków 2011, s. 59.
Wiersz Kubek jest przykładem liryki miłosnej w dorobku Marii Konopnickiej. Pierwotnie ukazał się w czasopismie Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne (1891), a potem w tomiku Pieśni bez echa (1896). Utwór ujawnia nie tylko umiejętności poetyckie pisarki, ale także jej inspiracje twórcze.
Z czego zrobiony jest kubek?
Maria KonopnickaKubek
Z jednego kubka ty i ja Piliśmy onej chwili, Lecz że nam w wodę padła łza, Więc kubek my rozbili.
I poszli w świat, i poszli w dal, Osobną każde drogą, Ani nam szczątków onych żal. Co zrosnąć się nie mogą…
Dziś, kiedy w skwary znojnych susz Samotne kroki niosę, Gwiazdy mi jasne z złotych krużkrużakruż Podają srebrną rosę.
Lecz wiem, że w żadnej z gwiezdnych czasz Nie znajdzie się ochłoda, Jaką miał prosty kubek nasz, Gdzie były łzy – i woda.
M138_1 Źródło: Maria Konopnicka, Kubek.
kruża
rodzaj zdobionego dzbana
Z czego był zrobiony kubek? Właściwie niewiele o tym wiadomo. Był prosty i zapewne kruchy, skoro pozostały po nim tylko szczątki
Co zrosnąć się nie mogą.
A ponieważ naczynie to zostało kontrastowo zestawione z niebiańskimi dzbanami
Gwiazdy mi jasne z złotych kruż Podają srebrną rosę,
– to można wnioskować, że ów kubek nie był szczególnie wartościowy – ot, taki sobie zwyczajny kubek, przedmiot codziennego użytku. A jednak musiało w nim być coś niezwykłego, skoro wspomina się go tutaj z taką czułością, a w zakończeniu wiersza pojawia się wręcz przekonanie, że w całym domu nie ma równie cennego naczynia.
Sens dociekań wyjaśnia się już w pierwszej strofie:
Z jednego kubka ty i ja Piliśmy onej chwili.
Nie jest zatem istotny wygląd tego przedmiotu, ani nawet jego wartość użytkowa, znaczenie zyskuje natomiast to, że kubek jest elementem łączącym dwoje ludzi. Piją wodę z tego samego naczynia, razem, w tej samej chwili. Tym sposobem zwyczajny kubek staje się symbolem wyjątkowego spotkania dwojga osób. Jego rozbicie kojarzy się z utratą czegoś ważnego i głębokiego. Naczynie okazuje się niezwykle kruche, tak jak miłość, którą łatwo zaprzepaścić.
Wpływ folkloru oraz twórczości Teofila Lenartowicza
W tę jednolitą poetycką tkankę Konopnicka umiejętnie wtopiła elementy wywiedzione z tradycji ludowej. Poetkę inspirowała prostota ludowych przyśpiewekprzyśpiewkaprzyśpiewek, choć pozostawała ona także pod wyraźnym wpływem wielkich tradycji literackich. Jednym z mistrzów Konopnickiej był niewątpliwie Teofil LenartowiczTeofil LenartowiczTeofil Lenartowicz. Autentyczna szczerość i prostota wierszy tego romantycznego poety, jak również kreowany przez niego obraz łaskawej i kochającej przyrody, która otacza człowieka swą opieką na dobre i złe, doczekały się prób kontynuacji w twórczości Konopnickiej.
RXREFV4duvp1o
Zdjęcie przedstawia kilkunastoosobowa grupę osób tańczących na scenie. Są to młodzi ludzie. Kobiety mają długie warkocze z kokardami przewiązanymi nad uszami. Są ubrane w stroje ludowe: koszule, kamizelki i spódnice w poziome paski. Na szyjach mają korale. Ich talie są przewiązane półprzezroczystymi fartuchami. Na stopach mają skórzane, wysokie trzewiki. Mężczyźni mają na głowach kapelusze z niskimi rondami. Ubrani są w koszule, kamizelki i spodnie. Na nogach mają skórzane kozaki. W tle znajduje się tablica trzema ozdobiona dużymi wycinankami.
Zespół folklorystyczny na scenie podczas Międzynarodowego Festiwalu Folkloru
Źródło: Józef Burszta, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 3.0.
Teofil Lenartowicz
(1822‑1893) - poeta epoki romantyzmu, rzeźbiarz, etnograf a także działacz społeczny
Aby to lepiej zrozumieć, warto przywołać fragment wiersza Lenartowicza pod znamiennym tytułem Złoty kubek:
Złotniczeńku, zrób mi kubek, Tylko proszę, zrób mi ładnie. Zamiast uszka ptasi dzióbek, Moją matkę zrób mi na dnie, A po brzegach naokoło Liść przeróżny niech się świeci, A po bokach małe sioło, A na spodku małe dzieci.
Cały wiersz to prośba ubogiego sieroty, o to, aby ze złotych jabłek otrząśniętych przez aniołów ze złotej jabłoni wprawny rzemieślnik wykonał niezwykłe cacko. Chodzi o kubek, który ma być złoty i bogato zdobiony, co wydaje się różnić go od prostego, zwyczajnego naczynia z wiersza Konopnickiej.
A jednak to nie złoto miało stanowić o wartości naczynia. Pojawia się ono raczej jako znak cudownej bliskości Boga. Kubek wykonany z tajemniczej jabłoni miał bowiem powstać dzięki anielskiej interwencji, jako wyraz ich dobroci dla maluczkich. Również zdobiące go ornamenty nie były zwykłym popisem artystycznego kunsztu, ale życzliwości Boga dla naiwnych pragnień dziecka. Co więcej, wzory i malunki na kubku miały utrwalić to, co składa się na mały świat wiejskiego chłopca: matkę, ptaszki, liście, inne dzieci. Proste to zatem ozdoby, ale ich wartość tkwi nie w zewnętrznym kształcie, ale w szczerych emocjach. Niewinność i szczerość dziecięcych marzeń czyni ten kubek godnym, aby pili z niego
Sam pan Jezus i anieli, I Maryja, i dziewice.
Słownik
folklor
folklor
(ang. folk‑lore – wiedza ludu) – wieloskładnikowa forma ludowej kultury symboliczno‑artystycznej. Wyodrębnia się folklor słowny, muzyczny, taneczny, widowiskowy, a także plastyczny; przekazy folklorystyczne jako dominujące są typowe dla społeczności pierwotnych i plemiennych; problematykę folkloru łączy się ze specyfiką światopoglądu potocznego, niewyspecjalizowanego, charakteryzującego się spontanicznością ekspresji, alternatywnością wzorów i norm zachowań
naturalizm
naturalizm
(fr. naturalisme) – prąd literacki powstały w drugiej połowie XIX wieku wykorzystujący osiągnięcia nauk przyrodniczych, często operujący silnymi środkami wyrazu, niestroniący od szczegółowego opisywania scen drastycznych, ukazujący ludzi jako organizmy biologiczne
przyśpiewka
przyśpiewka
(ang. refrain) – rodzaj pieśni ludowej wykonywanej podczas tańca; często improwizowana, treścią dostosowana do okoliczności