Od Merowingów do imperium Karolingów

Władca Franków Chlodwig I z dynastii MerowingówMerowingowieMerowingów według tradycji w 496 r. przyjął chrzest (data chrztu jest sporna). Zdołał też podbić większość Galii i część Germanii. Gdy Chlodwig umarł w 511 r., państwo Franków rozciągało się od Renu po Pireneje i było najbardziej stabilnym krajem na terenach po nieistniejącym już cesarstwie zachodniorzymskim.

R1MydC1F6amYX

Obraz przedstawia chrzest Chlodwiga pierwszego. Stoi on nagi w chrzcielnicy. Ma on długie włosy i złota koronę. Stojący obok niego biskup polewa mu głowę wodą. Wokół zgromadzeni są liczni duchowni i przedstawiciele dworu Chlodwiga. Za chrzcielnicą znajdują się otwarte na oścież drzwi kościoła. Z prawej strony widoczne są organy.

Królestwo Franków zostało podzielone między synów Chlodwiga. Do ponownego zjednoczenia doszło dopiero w 613 r. pod rządami Chlotara II, a czasy panowania Dagoberta I (629–639), syna Chlotara II, uważa się za złoty okres tego państwa. Kolejni monarchowie nie przejawiali większej aktywności i w historii określani są mianem królów gnuśnych.

W czasach rządów dynastii Merowingów to właśnie utrzymanie jedności państwa stanowiło największe wyzwanie dla rządzących. Kolejni władcy nie potrafili tego skutecznie osiągnąć. Pomimo sprawowania najwyższego urzędu nie mieli realnego wpływu na podejmowane decyzje w wielu obszarach swojego państwa, zarządzanych przez przedstawicieli możnowładztwa świeckiego i duchownego. Nasiliło to decentralizacjędecentralizacjadecentralizację państwa, a w konsekwencji przejmowanie władzy nad prowincjami przez majordomówmajordommajordomów – wysokich urzędników królewskich. Najwybitniejszym z nich okazał się Karol Młot (686‑741), który zjednoczył praktycznie całą zachodnią część kontynentu (nie licząc Półwyspu Iberyjskiego, podbijanego wówczas przez Arabów). Autorytet i sława Karola Młota wzrosły jeszcze bardziej po zwycięskiej bitwie pod Poitiers w 732 r., podczas której udało mu się zatrzymać najazd arabskich muzułmanów.

Ogłoszony obrońcą chrześcijaństwa Karol Młot umocnił prestiż rodu KarolingówKarolingowieKarolingów. Mimo że nie był nominalnym królem Franków, uważany był za faktycznego ich wodza. To za jego panowania doszło do reorganizacji armii – w zamian za obowiązek służby wojskowej nadawał poddanym beneficja (w ten sposób powstała jazda frankońska). Po jego śmierci władzę objął syn Pepin, zwany Małym. Zdetronizował on ostatniego z Merowingów – Childeryka III - i sam, ale przy poparciu Kościoła i możnych, objął władzę nad państwem Franków, przywracając mu autorytet. W 756 r. przekazał papieżowi Stefanowi II tereny zdobyte podczas wojen z Longobardami, na których powstało Państwo Kościelne.

Cesarstwo Karola Wielkiego

R108rgiuLjLfp1

Ilustracja przedstawia portret króla otoczony bogato zdobioną ramą. Król to dojrzały mężczyzna. Jest ubrany w ozdobny, bogato haftowany strój. Na ramionach ma czerwono-złotą pelerynę. Na jego głowie widoczna jest korona zdobiona bogato kamieniami. W centralnej części korony znajduje krzyż. Król trzyma w prawej ręce uniesiony ku górze miecz, w lewej ręce złote jabłko, symbol królewskiej władzy.

Pepin Mały zapoczątkował powstanie imperium Karolingów, które swoją pełnię osiągnęło za panowania Karola Wielkiego (768‑814) dzięki jego konsekwentnym działaniom, m.in. ujednoliceniu administracji, centralizacji władzy oraz przede wszystkim stworzeniu wspólnoty kulturowej spajającej elity kraju. Karol Wielki, jako świadomy władca i sprawny polityk, budowę państwa rozpoczął od stworzenia wspólnej administracji opartej na podporządkowanych mu urzędnikach nazywanych missi dominici, kosztem zaś potęgi arystokratów w poszczególnych hrabstwach. Cały kraj podzielił na hrabstwa oraz marchie, którymi kierowali odpowiednio hrabiowie i margrabiowie. Organizacja królestwa Franków dała początek monarchii patrymonialnej, w której najwyższą władzę sprawował namaszczany podczas koronacji olejami król. Karol zdawał sobie również sprawę, że stabilność tak rozległego, zróżnicowanego etnicznie i kulturowo państwa można osiągnąć tylko przez przyjęcie tych samych wzorów rozumianych i akceptowanych przez wszystkich poddanych. Odwoływał się więc do religii chrześcijańskiej oraz tradycji starożytnego Rzymu.

Za panowania Karola Wielkiego państwo Franków osiągnęło szczyt rozwoju terytorialnego  – podbił on Saksonię i Bawarię, a także pokonał Longobardów i Awarów, walczył skutecznie z Arabami w Hiszpanii oraz zamieszkującymi nad Łabą Słowianami. Kulminacyjnym punktem rządów Karola Wielkiego było koronowanie go na cesarzacesarzcesarza w 800 r. w bazylice św. Piotra, co miało podkreślić uniwersalny charakter monarchii Karolingów. Bizancjum uznało tytuł cesarski Karola w 812 roku.

Frankijski władca nie zapominał o rozwoju kultury i szkolnictwa, gromadząc na swoim dworze najwybitniejszych intelektualistów ówczesnego świata zachodniego. To dzięki Karolowi Wielkiemu łacina stała się językiem nauki i Kościoła. Rozkwit literatury i sztuki w latach jego panowania został nazwany renesansem karolińskim.

RsmFe7LSROSI5

Ilustracja przedstawia cztery kobiety ubrane w długie suknie oraz chustki na głowach. Kobiety stoją ustawione w rzędzie po dwie po każdej stronie kolumny na której znajduje się rozłożona książka.

Powolny rozpad

Karol Wielki zmarł 28 stycznia 814 r. w Akwizgranie, a władzę objął jego jedyny żyjący syn Ludwik Pobożny. Nie potrafił jednak poradzić sobie z narastającymi problemami, w tym głównie z walczącymi o przywództwo własnymi potomkami. Po śmierci Ludwika Pobożnego nastąpił rozkład struktur wielkiego państwa frankijskiego.

Początkiem ostatecznego rozpadu był traktat w Verdun, zawarty w 843 roku. Państwo stworzone przez Karola Wielkiego podzielono między synów Ludwika Pobożnego: Karola Łysego, który otrzymał zachodnią część państwa z ludnością posługującą się językami romańskimi, Ludwika Niemieckiego, który otrzymał germańskojęzyczny wschód, oraz Lotara, który zachował też godność cesarską i przejął ziemie rozciągające się od Morza Północnego po środkową Italię. Podział ten położył podwaliny pod powstanie w przyszłości Francji i Niemiec.

W drugiej połowie IX w. chaos na ziemiach pozostających pod władaniem Karolingów pogłębiał się. W 888 r. część możnowładców zachodniofrankijskich wybrała na króla hrabiego Odona z rodu Robertynów, reszta – Karola III Prostaka. W tym okresie rządziło jednocześnie dwóch królów, a potem ich potomkowie. Ta wyniszczająca rywalizacja trwała przez sto lat, aż do śmierci ostatniego władcy z dynastii Karolingów - Ludwika V Gnuśnego. Od 987 r. w państwie frankijskim rządzili Kapetyngowie.

Cesarstwo frankijskie w okresie największego rozwoju, czyli na początku IX w., zajmowało obszar ponad miliona kilometrów kwadratowych. Rdzeniem cesarstwa był obszar leżący między Loarą a Renem (część tego regionu dała początek Lotaryngii, terenowi będącemu przedmiotem sporów francusko‑niemieckich do czasów współczesnych). Rolę stolicy pełnił Akwizgran, z kolei największym miastem Zachodu wciąż pozostawał Rzym.

W czasach karolińskich większość budowli, nawet pałace, wznoszono z drewna. Z tego powodu zachowało się niewiele świadectw epoki. Nieliczne konstrukcje kamienne powstawały z reguły z ruin rzymskich budowli.

Najważniejsze wydarzenia

Najważniejsze postacie

Słownik

Słowa kluczowe

cesarstwo, Europa wczesnego średniowiecza, Frankowie, Karolingowie, Karol Wieki, Merowingowie, Poitiers, renesans karoliński, 

Bibliografia

Einhard, Życie Karola Wielkiego, tłum. J. Parandowski, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1950.

Wczesne średniowiecze. Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, nr 4. oprac. J. Włodarczyk, Warszawa 1960.

Faber G., Merowingowie i Karolingowie, Warszawa 1994.