Międzynarodowy pokój i bezpieczeństwo

RwbZJ509ZmWdi1
Flaga ONZ
Źródło: domena publiczna.

Działalność Organizacji Narodów Zjednoczonych nawiązuje do doktryny, w świetle której prawa człowieka są ściśle związane z pokojem i bezpieczeństwem na świecie. Stąd jednym z pierwszych dokumentów ONZ była – uchwalona w 1948 r. przez Zgromadzenie Ogólne – Powszechna deklaracja praw człowieka. Do dziś jest ona głównym punktem odniesienia dla aktywności międzynarodowych podmiotów w tej materii.

bg‑gray2

Zastanów się, do których generacji praw człowiekageneracje praw człowiekageneracji praw człowieka należą prawa zapisane w Powszechnej deklaracji praw człowieka.

Rada Praw Człowieka

Najważniejszą instytucją, która w Organizacji Narodów Zjednoczonych zajmuje się zagadnieniem praw człowieka, jest funkcjonująca od 2006 r. Rada Praw Człowieka. Została ona powołana przez Zgromadzenie Ogólne ONZ i zastąpiła działającą od 1946 r. Komisję Praw Człowieka. Rada jest organem pomocniczym Zgromadzenia Ogólnego, a do jej zadań należy wzmacnianie powszechnego poszanowania praw człowieka na całym świecie oraz zajmowanie się przypadkami łamania tych praw.

W skład Rady Praw Człowieka wchodzi 47 państw ONZ. Są one wybierane w głosowaniu tajnym przez Zgromadzenie Ogólne na trzyletnią kadencję. Każdego roku obsadzana jest w tym trybie 1/3 członków tego organu. Przy wyborze składu Rady obowiązuje parytet geograficzny: 13 członków pochodzi z Afryki, 13 – z Azji, 6 – z Europy Wschodniej, 8 – z Ameryki Łacińskiej i Karaibów oraz 7 – z Europy Zachodniej i pozostałych regionów świata. Rada zbiera się nie mniej niż trzy razy w roku na sesje zwyczajne. Odbywają się one w Genewie.

RrDB78xzvMozt
Trzy razy w roku w Genewie odbywają się sesje Rady Praw Człowieka
Źródło: domena publiczna.

Organem pomocniczym Rady Praw Człowieka jest Komitet Doradców. Składa się on z 18 ekspertów – również obsadzanych z zachowaniem parytetu geograficznego. Komitet przygotowuje posiedzenia Rady, a także pełni funkcję think tankuthink tankthink tanku – ośrodka analityczno‑badawczego, zajmującego się problematyką przestrzegania praw człowieka na świecie.

Ważnym zadaniem Rady jest rozpatrywanie indywidualnych przypadków oraz obszarów łamania praw człowieka. Stosowane są tutaj dwa rodzaje procedur. Po pierwsze, Rada Praw Człowieka przyjmuje indywidualne zgłoszenia łamania tych praw. Mogą je kierować osoby będące ofiarami tego typu naruszeń, a także osoby trzecie i organizacje pozarządowe. Grupy eksperckie, powołane przez Radę, przygotowują w takich sytuacjach raporty zawierające rekomendacje dla państw, w których dochodziło do incydentów. Raporty zatwierdzane są przez Radę, która następnie przedstawia je rządom zainteresowanych krajów.

bg‑gray2

Zastanów się, czy znasz inne międzynarodowe procedury rozpatrywania skarg na łamanie praw człowieka.

Po drugie, realizowane są procedury specjalne. Odnoszą się one do określonych państw, w których – zdaniem członków Rady – dochodzi do częstego łamania praw człowieka. Organ ten określa mandatmandat Rady Praw Człowiekamandat, w ramach którego specjalni sprawozdawcy podejmują stosowne działania: składają wizyty w państwach, sporządzają listy zarzutów oraz kierują apele do rządów krajów objętych mandatem. Misje takie realizowane są w odniesieniu do Białorusi, Kambodży, Korei Północnej, Erytrei, Iranu, Mali, Republiki Środkowoafrykańskiej, Mjanmy, Somalii, Sudanu, Syrii oraz palestyńskich terytoriów okupowanych.

Poza mandatami krajowymi, Rada Praw Człowieka realizuje w ramach specjalnych procedur mandaty tematyczne. Odnoszą się one do określonych kategorii problemów, takich jak przemoc wobec kobiet, współczesne formy niewolnictwa, prześladowania osób dotkniętych albinizmem czy prawa osób z niepełnosprawnościami. Funkcjonują 44 takie obszary, w które zaangażowani są eksperci Rady Praw Człowieka.

bg‑gray2

Sprawdź, jakie mandaty tematyczne, poza wymienionymi, realizowane są przez Radę Praw Człowieka.

R1bstYJO2P1wN
Protest przeciwko wyborowi do Rady Praw Człowieka Chińskiej Republiki Ludowej – państwa, w którym prawa człowieka są powszechnie łamane
Źródło: SFT HQ, licencja: CC BY 2.0.

Inne organy ONZ

Aktywność Rady w wymienionych obszarach wspierana jest przez Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Praw Człowieka. Urząd ten, wraz z biurem, został powołany w 1993 r. i zajmuje się koordynacją działań Organizacji Narodów Zjednoczonych w zakresie praw człowieka. Wysokiego komisarza wybiera Zgromadzenie Ogólne ONZ na wniosek Sekretarza GeneralnegoSekretarz Generalny ONZSekretarza Generalnego na czteroletnią kadencję. Jest on jednocześnie jednym z podsekretarzy generalnych organizacji.

R13kwYAl4781C
Od 2018 r. wysokim komisarzem Narodów Zjednoczonych ds. praw człowieka jest Michelle Bachelet, była prezydent Chile
Źródło: DFID – UK Department for International Development, licencja: CC BY-SA 2.0.

Zagadnieniami związanymi z ochroną praw człowieka zajmują się w ONZ także jego statutowe organy: Sekretarz Generalny, Rada BezpieczeństwaRada BezpieczeństwaRada Bezpieczeństwa, Rada Gospodarcza i SpołecznaRada Gospodarcza i SpołecznaRada Gospodarcza i Społeczna czy Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych do spraw Uchodźców. Szczególną rolę odgrywa także Trzeci Komitet Zgromadzenia Ogólnego ONZ. Ciało to zapoznaje się ze sprawozdaniami z procedur specjalnych Rady Praw Człowieka, wysłuchuje ekspertów i sprawozdawców z różnych regionów świata oraz przygotowuje projekty rezolucji, które są przedkładane Zgromadzeniu Ogólnemu. Obszar zainteresowania Trzeciego Komitetu obejmuje takie kwestie, jak prawa kobiet, ochrona dzieci, problemy rdzennej ludności czy walka z rasizmem i dyskryminacją.

bg‑gray2

Sprawdź, jakimi kwestiami zajmował się w ostatnim czasie Trzeci Komitet Zgromadzenia Ogólnego ONZ.

Międzynarodowy Trybunał Karny

W 1998 r. został przyjęty Statut rzymski. Ustanowił on Międzynarodowy Trybunał Karny – organ, którego celem miało być sądzenie osób, które „dopuściły się najpoważniejszych zbrodni wagi międzynarodowej”. JurysdykcjajurysdykcjaJurysdykcja Trybunału obejmuje zbrodnię tortur, ludobójstwa, zbrodnie przeciwko ludzkości, zbrodnie wojenne i zbrodnię agresjiakt agresjiagresji. MTK składa się z 18 niezawisłych sędziów, wybieranych większością kwalifikowaną (2/3 głosów) na 9‑letnią kadencję przez państwa, które ratyfikowały Statut.

Postępowanie karne przed Trybunałem wszczynane jest na wniosek jednego z państw, Rady Bezpieczeństwa ONZ lub prokuratora MTK. Dla osób popełniających wymienione zbrodnie Statut rzymski przewiduje kary pozbawienia wolności – do 30 lat oraz w wyjątkowych przypadkach – dożywotnie więzienie. Znaczenie Trybunału jako organu stojącego na straży praw człowieka osłabia fakt, że niektóre ważne państwa nie ratyfikowały Statutu i nie uznają jurysdykcji MTK. Należą do nich m.in. USA, Rosja, Chiny oraz Izrael. W efekcie organ ten sądził dotąd jedynie afrykańskich przywódców politycznych. Siedziba Międzynarodowego Trybunału Karnego znajduje się w Hadze.

Słownik

akt agresji
akt agresji

w prawodawstwie ONZ: użycie siły zbrojnej przez państwo przeciwko suwerenności, terytorialnej integralności lub politycznej niepodległości innego państwa, lub w inny sposób niezgodny z Kartą Narodów Zjednoczonych

generacje praw człowieka
generacje praw człowieka

różne katalogi praw człowieka, które były formułowane w kolejnych epokach (pierwsza generacja – w XVIII w., druga generacja – w XIX w., trzecia generacja – w XX w.) i zawierające prawa człowieka odpowiadające wyzwaniom danego czasu

jurysdykcja
jurysdykcja

uprawnienie danego organu do sądzenia i rozstrzygania spornych spraw

mandat Rady Praw Człowieka
mandat Rady Praw Człowieka

zakres działań sprawozdawców tej organizacji, które objęte są specjalnymi procedurami; może obejmować działania związane z naruszaniem praw człowieka w określonym państwie lub regionie (mandaty krajowe) albo dotyczyć obszaru tematycznego (mandaty tematyczne), niezależnie od miejsca występowania problemu (np. przemoc wobec kobiet)

Rada Bezpieczeństwa
Rada Bezpieczeństwa

najważniejszy organ ONZ, który jest odpowiedzialny za utrzymywanie i przywracanie pokoju na świecie oraz rozwiązywanie konfliktów; składa się z 15 członków – 5 stałych i 10 niestałych

Rada Gospodarcza i Społeczna
Rada Gospodarcza i Społeczna

organ ONZ zajmujący się problematyką inną niż bezpieczeństwo, związaną m.in. ze współpracą ekonomiczną, kulturą i prawami człowieka; składa się z 54 członków wybieranych przez Zgromadzenie Ogólne ONZ

Sekretarz Generalny ONZ
Sekretarz Generalny ONZ

organ ONZ będący najwyższym przedstawicielem tej organizacji oraz kierujący jej Sekretariatem

think tank
think tank

ośrodek analityczno‑badawczy składający się z niezależnych ekspertów, przygotowujący ekspertyzy dotyczące różnych zagadnień społecznych, politycznych lub ekonomicznych