Okoliczności utworzenia IV koalicjiIV koalicjaIV koalicji

RGjDtbqFr9ZM31

Ilustracja przedstawia mężczyznę w średnim wieku. Ma ciemne włosy uczesane na bok, bokobrody i krótkie wąsy. Jest ubrany w mundur z wysokim ozdabianym kołnierzem. Ma przypięte kilka medali i przerzucony sznur przez prawe ramię. Przez lewe ramię ma przerzuconą szeroką, pomarańczową szarfę.

Pierwsze przymiarki do kolejnych działań wymierzonych przeciwko Napoleonowi I pojawiły się już w listopadzie 1805 r., natomiast apogeum antyfrancuskiej atmosfery zapanowało w Berlinie z początkiem sierpnia roku następnego. Rokowania francusko‑angielskie po rozpadzie III koalicji, o których rząd angielski celowo poinformował Berlin, wywołały oburzenie na dworze pruskim, ponieważ dotarła informacja, o tym, że Napoleon I zamierza stworzyć strefę buforową (Związek Reński) oraz oddać Wielkiej Brytanii Hanower, który wcześniej obiecał Prusom. Prusy natomiast przychyliły się do życzenia Napoleona i zamknęły swoje porty dla floty brytyjskiej1. Dodatkowa informacja:zamknęły swoje porty dla floty brytyjskiej, niezrozumiałe były więc dla nich decyzje Napoleona, pomijające je. Fryderyk Wilhelm IIIFryderyk Wilhelm IIIFryderyk Wilhelm III pod wpływem tych wydarzeń i żony Luizy 1 października 1806 r. przesłał Napoleonowi I ultimatumultimatumultimatum. Zażądał usunięcia wojsk francuskich z terytorium Niemiec i zgody Napoleona na utworzenie związku północnoniemieckiego pod protektoratem Prus. Termin ultimatum mijał 8 października 1806 r. Król Prus nie zdawał sobie sprawy, że ówczesna armia pruska nie dorównywała już wtedy armii francuskiej zarówno pod względem strategicznym, jak i taktycznym. Taktyka nie zmieniła się od czasów Fryderyka II, np. armia pruska nie znała tyraliery.tyralieratyraliery. Ostatecznie IV koalicję antyfrancuską utworzyły Wielka Brytania, Prusy i Imperium Rosyjskie.

Tak o powstaniu Związku Reńskiego opowiada historyk Piotr Kroll:

Indeks dolny Wyjaśnij, dlaczego liberałowie pruscy przywitali Napoleona jak wybawiciela. Indeks dolny koniec_{Wyjaśnij, dlaczego liberałowie pruscy przywitali Napoleona jak wybawiciela.}

Odpowiedź Napoleona I. Kampania pruska

R1PnQqz3JRR9v1

Ilustracja przedstawia oddział żołnierzy stojących w szeregu na baczność. Mają karabiny z przyczepionymi bagnetami skierowanymi do góry. Przed nimi trzech mężczyzn na koniach w zdobionych płaszczach i półokrągłych nakryciach głowy.

Napoleon I wysłał w kierunku Prus ok. 190 tys. żołnierzy. Zaatakował armię pruską pod Jeną 14 października 1806 r. (14 dni po wysłaniu przez Prusy ultimatum) i rozbił ją zupełnie. Tego samego dnia doszło także do bitwy pod Auerstedt. Korpus francuski pod dowództwem Davouta powstrzymał atak pruski i zmusił wrogą armię do cofnięcia się na wschód. W obu bitwach Francuzi pobili przeciwników i praktycznie rozbili ich wojsko. W ciągu jednego dnia załamała się armia pruska i zachwiały się Prusy. LuizaŻona króla FryderykaLuiza, żona Fryderyka Wilhelma III, pisała: „W ciągu jednego dnia los zburzył budowlę, nad której wzniesieniem wielcy ludzie pracowali przez dwa stulecia”*. Po tych klęskach w armii pruskiej pojawiła się panika, kolejne twierdze poddawały się dowódcom (marszałkom) wojsk napoleońskich. Armia francuska posuwała się w szybkim tempie na wschód.

Indeks górny *Jerzy Krasuski, Historia Niemiec, 2008, s. 167–168. Indeks górny koniec^{*Jerzy Krasuski, Historia Niemiec, 2008, s. 167–168.}

Żona króla Fryderyka

R1OBUG2Ftq44E1

Ilustracja przedstawia młodą kobietę ubraną w suknię z odkrytą szyją. Ma kręcone włosy upięte u góry. Na głowie ma diadem.

Żona króla Fryderyka Wilhelma III. Była wykształcona, miała wpływ na męża. Inicjatorka tajnego przymierza rosyjsko‑pruskiego przeciwko Napoleonowi, zawartego w 1805 r. w Poczdamie. W 1807 (w styczniu) spotkała się z carem Aleksandrem I. W czasie rozmów pokojowych w Tylży (6–7 sierpnia 1807) daremnie prosiła Napoleona o złagodzenie warunków, jakie stawiał pokonanym Prusom w tylżyckim traktacie pokojowym. W latach 1807–1808 przebywała w Kłajpedzie, w 1809 r. w Królewcu i tego samego roku wróciła do Berlina, gdzie wspierała tajne przygotowania do nowej wojny z Francją. Zmarła 19 lipca 1810 r.

R1Xw8oUIO8wTK1

Ilustracja przedstawia mężczyznę w zdobionym mundurze z futrzanym kołnierzem. Ma szerokie materiałowe spodnie. W jednym ręku trzyma zwinięte papiery, drugą ręką opiera się o szablę. Z pasa u spodni zwisa proporzec. Obok stoi żołnierz w wysokiej futrzanej czapce, który salutuje mężczyźnie. W tle widać oddziały wojsk.

Berlin przyjmował Napoleona I 27 października 1806 r. bardzo uroczyście. Los państwa pruskiego leżał od tego momentu już tylko w rękach Aleksandra I. Napoleon wiedział, że wojna się nie zakończy, dopóki Rosja nie zostanie pokonana. Zwycięstwo pod Jeną i Auerstedt nie pozwoliło mu też zapomnieć, że jego głównym wrogiem jest Wielka Brytania. Wiedząc, że nie może w tym czasie pokonać jej militarnie, postanowił osłabić jej gospodarkę i przez to zmusić ją do zawarcia pokoju. Wcześniejsze życzenie Napoleona o zamknięciu portów dla floty brytyjskiej stało się żądaniem. 21 listopada 1806 r. Napoleon podpisał dekret o blokadzieblokada kontynentalnablokadzie Wielkiej Brytanii na mocy którego na całym terytorium europejskim zależnym od Francji wszelkie stosunki z Wielką Brytanią zostały zakazane. Napoleon rozszerzył w roku 1807 blokadę również na statki neutralne przybywające do Wielkiej Brytanii. Blokada miała obowiązywać wszystkie porty od Bałtyku po Adriatyk. W tej sytuacji Wielka Brytania zwróciła się do Rosji, aby ta wznowiła wojnę z Napoleonem w zamian za pomoc finansową. Dla Rosji była to propozycja warta przemyślenia, ponieważ wojska francuskie posuwały się na wschód i obawiała się utraty zajętych przez nią dawnych ziem polskich, m.in. Litwy, Białorusi oraz Ukrainy. Rosji było także trudno dostosować się do blokady gospodarczej, ponieważ Wielka Brytania stanowiła duży rynek zbytu dla rosyjskich płodów rolnych. Napoleon był przekonany, że blokada będzie ciosem dla Wielkiej Brytanii, tak jak bitwy pod Jeną i Auerstedt dla Prus, co sprawi, że wojna szybko się zakończy. Na odsiecz pokonanym Prusom spieszyła jednak Rosja. Napoleona czekała więc kolejna kampania, tym razem na terytorium nieistniejącego od 12 lat państwa polskiego. Napoleon robił wszystko od początku wojny, aby ta skończyła się szybko. Pomóc w osiągnięciu celu miało utworzenie kolejny raz, jeszcze na początku wojny, legionów polskich, a tym samym zorganizowanie dywersjidywersjadywersji na tyłach wroga.

Kampania rosyjska

Podczas gdy Napoleon wkroczył do Wielkopolski (1806 r.), 140‑tysieczna armia rosyjska pod dowództwem gen. Aleksandra Kamieńskiego zbliżała się od wschodu. Wojska rosyjskiego gen. Bennigsena weszły do Warszawy, ale natychmiast uderzone tu przez wojska francuskie, zostały zmuszone do opuszczenia miasta. Do pierwszej ważnej bitwy doszło pod Pułtuskiem (26 grudnia 1806 r.). Bennigsen stał biernie w miejscu, przyjmując francuskie ciosy, pod koniec dnia dał rozkaz odwrotu. Do kolejnej bitwy doszło pod Gołyminem. Bitwy pod Pułtuskiem i Gołyminem zakończyły kampanię zimową 1806 r., która była niezwykle ciężka dla armii francuskiej. Napoleon rozlokował swoje wojska na leżach zimowych. Zwiadowcy donieśli mu jednak o reorganizacji armii rosyjskiej i jej przygotowaniach do ofensywy. Stało się to bezpośrednią przyczyną kolejnych walk w fatalnych warunkach. W lutym 1807 r. doszło do bitwy pod Pruską Iławą. Była to jedna z najkrwawszych bitew epoki napoleońskiej. Zakończyła się brakiem rozstrzygnięcia i odwrotem wojsk rosyjsko‑pruskich.

Wiosną 1807 r. wznowiono działania wojenne. W czerwcu tego samego roku doszło do bitwy pod Frydlandem. Francuskie oddziały zdołały odnieść decydujące zwycięstwo nad armią rosyjską dowodzoną przez Bennigsena. Położyło to kres wojnie. Dwaj cesarze (francuski i rosyjski) spotkali się (25 czerwca 1807 r.) na tratwie na rzece Niemen w Tylży. W dniu 7 lipca 1807 r. podpisany został traktat pokojowy francusko‑rosyjski, a 9 lipca francusko‑pruski.

Polacy i tym razem u boku Napoleona

Napoleon już na początku w 1806 r. postanowił utworzyć dwie legie polskie, które miały być otwarte na ochotników, także dezerterów i jeńców z armii pruskiej. Dowódcami byli Józef Zajączek (dowódca 1 Legii Północnej) i Jan Henryk Wołodkowicz (dowódca 2 Legii Północnej). Planując dywersję na tyłach Prusaków, ściągnął do Berlina Jana Henryka Dąbrowskiego oraz Józefa Wybickiego, polecił im wydać odezwy do Polaków nawołujące do powstania. Dowódcą dywersji uczynił Dąbrowskiego, nakazując mu utworzenie w Poznaniu regularnych oddziałów polskich. W dniu 1 listopada 1806 r. blisko 150‑tysięczna armia francuska przekroczyła granicę Wielkopolski, a 6 listopada do Poznania wjechali Dąbrowski i Wybicki.

RZP95z895kZLI

Ilustracja przedstawia kilku mężczyzn w zdobionych mundurach i wysokich czapkach wjeżdżających na koniach na rynek w mieście. Rynek wypełniony jest ludźmi, którzy pozdrawiają przybyszy. W tle widać budynki mieszkalne, w oknach widać ludzi.

Ich wjazd przerodził się w manifestację patriotyczną. Jeszcze tego samego dnia wydali oni odezwę do narodu. Polacy podeszli entuzjastycznie do poczynań Francuzów wobec Prusaków. W Wielkopolsce wybuchło powstanie. Utworzono Komisje Wojewódzkie, które miały przejąć aparat administracyjny. W niektórych miejscowościach wypędzono władze pruskie. Polacy w zaborze pruskim wystawili łącznie ok. 40 tys. żołnierzy podzielonych, po reorganizacji, na trzy legie. Dowódcami zostali generałowie: Józef Poniatowski (Legia Warszawska), Jan Henryk Dąbrowski (Legia Poznańska), Józef Zajączek (tym razem jako dowódca Legii Kaliskiej). Oddziały formowano głównie w dużych ośrodkach miejskich (Poznań, Konin, Kalisz). Wojska systematycznie oczyszczały Wielkopolskę z wojsk pruskich oraz wzięły udział w kampanii pomorskiej2. Dodatkowa informacja:kampanii pomorskiej. Grupa pod dowództwem gen. Michała Sokolnickiego, wydzielona z Legii Poznańskiej zajęła Słupsk, zdobyła Tczew, a następnie wzięła udział w oblężeniu Gdańska, który skapitulował w maju 1807 r. Kampania zakończyła się po zdobyciu Królewca (15 czerwca 1807 r.). Kampanię zimową 1806/1807 mieszkańcy ziem polskich bardzo odczuli, a na zniszczonym wojną Mazowszu zapanował głód.

R18qQlqlaHlHN

Ilustracja przedstawia oddział żołnierzy z karabinami biegnących w stronę bramy miasta. Prowadzi ich mężczyzna na koniu w płaszczu. Dalej widać ciała zabitych żołnierzy leżące na śniegu i armatę.

Słownik

Słowa kluczowe

kampania pruska Napoleona, kampania rosyjska Napoleona, epoka napoleońska, bitwa pod Jeną, bitwa pod Auerstedt, legie polskie, bitwa pod Pruską Iławą, bitwa pod Frydlandem, pokój w Tylży

Bibliografia

A. Manfred, Napoleon Bonaparte, tłum. A. Szymański, Warszawa 1980.

A. Zahorski, Napoleon, Warszawa 1982.

J. Krasuski, Historia Niemiec, Wrocław 2008.

A. Nieuważny, My z Napoleonem, Wrocław 1999.

M. Żywczyński, Historia Powszechna 1789‑1870, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006.