Przeczytaj
Akira Kurosawa
Akira Kurosawa (1910–1998) – jeden z najwybitniejszych reżyserów japońskich. Tworzył filmy głęboko zakorzenione w tradycji Dalekiego Wschodu, ale oglądane i podziwiane także w Europie i Ameryce. Z powodzeniem przenosił zachodnią literaturę i filozofię na grunt japoński. Dokonał adaptacjiadaptacji sztuk Szekspira: Tron we krwi (na podstawie Makbeta) oraz Ran (inspirowany Królem Learem). Sfilmował także Idiotę (na podstawie powieści Fiodora Dostojewskiego). Światową sławę zdobył dzięki filmowi Rashomon, za który otrzymał główną nagrodę na festiwalu w Wenecji w 1950 r. Do jego największych dzieł należy m.in. Siedmiu Samurajów i Straż przyboczna.
Studium zła
Jak pisze Michał Bobrowski, inspiracja dramatem Szekspira była dla Kurosawy niezbędna, by przeprowadzić w dziele filmowym pogłębioną analizę motywacji żądzy władzy:
Akira Kurosawa. W szerokiej perspektywieTron we krwi (1957, adaptacja Makbeta Williama Szekspira), należy do najwybitniejszych osiągnięć Kurosawy i zarazem do najgłębszych studiów zła w historii kina. Makbet – Washizu (...) dąży do zmiany przyrodzonego statusu społecznego, jednak w istocie jego droga przebiega w odwrotnym kierunku. Moralny rozwój zastępuje regres. (...)
Jeśli Szekspirowski Makbet nie krył przed samym sobą zbrodniczych planów i kalkulacji, to pogrążony w malignie Washizu nie odróżnia rzeczywistości od rojeń i halucynacji, nie kontroluje swych decyzji, nie jest nawet ich w pełni świadomy. Żądza władzy Washizu jest następstwem jego duchowego uśpienia, z jakim wiąże się nieumiejętność przeciwstawienia jego egoistycznym impulsom. Jego czyny należy więc raczej interpretować jako przejaw bezsilności wobec wyroków losu niż wyzwanie rzucone granicom wolności indywidualnej, jak to miało miejsce w literackim pierwowzorze. Przepowiednia prządki (zastępującej Szekspirowskie wiedźmy) spełnia się dlatego, że ani Washizu, ani Miki‑Banko nie znajdują w sobie dość siły, by przełamać łańcuch determinizmu i samodzielnie dokonywać wyborów. „Wiedźma rzuciła na was urok. To zwidy! Spełniacie jej mroczny plan, wierząc, że tak wypełnia się proroctwo” – trafnie stwierdza syn Mikiego.
Źródło: Michał Bobrowski, Akira Kurosawa. W szerokiej perspektywie, [w:] Autorzy kina azjatyckiego, red. Helman Alicja, Kamrowska Agnieszka, Kraków 2010, s. 163–164.
Makbet cierpi
Działanie Washizu jest precyzyjnie przemyślane. Podejmując decyzję o zbrodni, rozpoczyna wykalkulowaną, krwawą grę o zdobycie władzy, a potem o jej utrzymanie. Niemniej wyrzuty sumienia, lęk przed wyjawieniem zbrodni światu, cierpienie i udręka są tragicznym przeżyciem, które staje się udziałem i Makbeta Szekspira, i Makbeta Kurosawy. Obaj świadomi są swego występku i właśnie ta świadomość czyni ich los tragicznym. Ambicja miesza się z przerażeniem: okazuje się, że Makbet zdobywa władzę po to, by odkryć, że nie zdobył nic. Washizu, obejmując tron Zamku Pajęcze Gniazdo, wkracza w strefę zła absolutnego, symbolizowanego tu przez pająka (oryginalny japoński tytuł filmu brzmi właśnie Pajęczy zamek). Film Kurosawy, mimo tylu zmian inscenizacyjnych, nadal więc pozostaje analizą moralnej klęski człowieka.
Makbet Kurosawy jest prostolinijny. To samuraj, postępujący według kodeksu buszido (Bushidō), którego podstawą jest lojalność i wierność przełożonemu i przyjaciołom. Tym okrutniej zapłaci Washizu za złamanie praw, które do tej pory były dla niego święte. Kodeks ten zawiera 7 prawd:
GI – prawość, moralność, uczciwość, sprawiedliwość,
YUUKI – odwaga, brak strachu, męstwo,
JIN – miłość, łaskawość, współczucie,
REI – uprzejmość, grzeczność, kultura, szacunek,
MAKOTO – prawda, prawdomówność,
MEIYO – honor,
CHUUGI – lojalność, wierność, oddanie.
Słownik
(łac. adaptatio - przystosowanie) – przystosowanie utworu literackiego do wystawienia na scenie lub do sfilmowania; również utwór literacki w ten sposób przystosowany
(gr. psyche - dusza, analuein - rozwiązywać, rozplatać) – nurt w psychologii dwudziestowiecznej zapoczątkowany przez austriackiego psychiatrę Zygmunta Freuda; główne założenie psychoanalizy głosi, że psychiczne i społeczne funkcjonowanie człowieka jest zdeterminowane przez treści zgromadzone w jego nieświadomości, pozostające poza kontrolą rozumu: wyparte traumy, nagromadzone wskutek przeszłych doświadczeń wzorce reagowania, mechanizmy obronne i kompleksy, a także wrodzone popędy
(jap. nō – umiejętność, talent, sztuka) – jest jednym z głównych gatunków klasycznego teatru japońskiego, który skrystalizował się na przełomie XIV i XV wieku. Cechą charakterystyczną tej formy teatralnej jest występowanie aktorów w maskach, które symbolizują określony typ postaci, a także bogato zdobione stroje i peruki