Geneza socrealizmu

Re7zkBQu8k34S1

Ilustracja przedstawia winietę gazety. Tytuł gazety: Literaturnaja gazeta, napisany jest rosyjską cyrylicą. W prawym dolnym rogu umieszczono karykatury twarzy Maksima Gorkiego i Aleksandra Puszkina.

Po zakończeniu II wojny światowej Polska znalazła się w strefie wpływów Związku Sowieckiego. Państwo polskie zostało w każdej dziedzinie podporządkowane decyzjom płynącym z Moskwy. Po likwidacji partii opozycyjnych i polskiego podziemia niepodległościowego zaczęto wprowadzać w całym kraju system polityczny i gospodarczy na wzór sowiecki. W 1949 roku narzucono polskiej kulturze doktrynę realizmu socjalistycznegorealizm socjalistycznyrealizmu socjalistycznego, która stała się ważnym elementem budowania komunistycznych społeczeństw. Zaś dzieło sztuki postrzegano jako ważne i skuteczne narzędzie propagandowe.

Realizm socjalistyczny zwany socrealizmem to kierunek, który proponował całościowy sposób ujmowania świata. Został proklamowany przez Maksima Gorkiego, publicystę i pisarza rosyjskiego. Dzieła Gorkiego zostały uznane przez władzę radziecką za ideał literatury, ponieważ posiadało realistyczną formę i socjalistyczną treść, zgodną z ideami marksizmu i leninizmu, czego przykład znajdujemy w poniższym tekście.

W ZSSR, a potem w innych państwach, zaczęły przy rządach powstawać specjalne wydziały do spraw kultury i ideologii. Szczególną rolę w ich powstawaniu pełnił Andriej Żdanow, który stał się przykładem realizowania polityki represji i nadzoru ideologicznego w życiu kulturalnym państwa. W Polsce podobną rolę pełnił Włodzimierz Sokorski, pisarz, minister kultury i sztuki, który mocno promował sztukę socrealistyczną. W krajach socrealistycznych życie kulturalne i sztuka miały być podporządkowane wytycznym przekazywanym przez władze partyjne. Człowiek doby socjalizmu musiał być aktywistą i działaczem realizującym postulaty marksizmu‑leninizmumarksizm‑leninizmmarksizmu‑leninizmu i pozostawać oddanym sprawującej władzę partii.

Założenia socrealizmu

R16lo6V0uFMJd1

Zdjęcie przedstawia fragment płaskorzeźby, na której znajdują się trzy postacie. Na środku znajduje się żołnierz radziecki. Ubrany jest w żołnierski płaszcz. W pasie ma pasek z gwiazdą na klamrze. Na głowie hełm z gwiazdą na przodzie. Żołnierz ten obejmuje stojących obok niego ludzi. Po jego lewej stronie znajduje się kobieta. Jej głowa zwrócona jest w stronę żołnierza. W prawej ręce kobieta trzyma sierp, w lewej snopek zboża. Po prawej żołnierza stronie znajduje się umięśniony mężczyzna. Jego głowa zwrócona jest w  stronę żołnierza. Mężczyzna opiera ręce na trzonku dużego młota wspartego o kowadło.

Podstawowe założenia socrealizmu w sztuce można określić w trzech punktach:

• dzieło sztuki musi posiadać realistyczną formę i socjalistyczną treść,

• warstwy robotnicze i chłopskie muszą otrzymać możliwość brania udziału w kulturowym życiu państwa,

• twórczość artystyczna musi przedstawiać potrzeby i zwykle życie obywateli państwa.

Realizm socjalistyczny zakładał przede wszystkim realizowanie kategorii politycznych wyrażonych przez to, co pożądane i to, co szkodliwe dla partii i społeczeństwa. Dlatego sztuka socrealizmu miała funkcję propagandową, która umacniała władzę partii i piętnowała przejawy wszelkiej niesubordynacji wobec tej władzy. Akcja wielu utworów socrealistycznych rozgrywała się w przestrzeni miejskiej, w fabrykach, na placach budowy czy w nowo powstających socrealistycznych miastach takich jak Nowa HutaNowa HutaNowa Huta.

Literatura socrealizmu

Literatura socjalistyczna miała przede wszystkim promować rewolucyjne przemiany polityczne i kształtować nowy typ społeczeństwa. Pojawiły się liczne tłumaczenia literatury rosyjskiejrosyjskirosyjskiej i radzieckiejradzieckiradzieckiej, które ukazywały wdrożenie nowej ideologii i wychowanie pokolenia wierzącego w założenia socjalizmu. Zwiększono nakłady książek, by literatura stała się dobrem powszechnym i dostępnym dla każdego. Literatura przechodziła przez mechanizm cenzury oraz była oceniana według propagandowych i ideowych wytycznych. Przestano drukować utwory powstałe w dwudziestoleciu międzywojennym i czasach Młodej Polski, zaś książki pochodzące z tego okresu wycofano z bibliotek. Wiele z nurtów literatury spotkało się z krytyką.

Założeniem literatury socrealistycznej miała być prostota i bliskość prostemu człowiekowi. Proza w tym czasie była pisana codziennym, potocznym i nieskomplikowanym językiem. W powieściach przedstawiano głównie realne oblicze rzeczywistości. Założenia te tylko pozornie jednak wiązały się realizmem. W rzeczywistości przedstawiano rzeczywistość utopijną, będącą optymistyczną wizją życia w ustroju komunistycznym.

R11ZDY2qf8wGq1

Ilustracja przedstawia plakat propagandowy. Na plakacie znajduje się biegnący żołnierz, który trzyma przed sobą karabin. Pod żołnierzem znajduje się mały człowiek - karzeł z tabliczką na szyi z napisem Tak. Tekst na plakacie: Olbrzym i zapluty karzeł reakcji.

Powieści okresu socjalizmu to głównie proza polityczna, produkcyjnapowieść produkcyjnaprodukcyjna i masowa, często opowiadająca o bohaterach klasy robotniczej. W powieści politycznej przedstawiano ideologów i przywódców kraju, którzy dzielnie walczyli o jego stabilną przyszłość. Bohaterami literackimi stali się też robotnicy, a głównym tematem ich wysiłek wkładający w uprzemysłowienie kraju. Bohaterowie ci byli przedstawiani jako ludzie o silnych przekonaniach i czystym, prostym charakterze, którzy zmuszeni byli walczyć z obcą (najczęściej kapitalistyczną) siłą lub obcymi szpiegami, którzy starali się sabotować realizację szczytnych założeń bohaterów. Fabuła więc zazwyczaj odzwierciedlała ówczesne podłoże ideologiczne. Często przedstawiała walkę rządu z analfabetyzmem, kułactwemkułactwokułactwem i kościołem, które partia uważała za swoje największe zagrożenie i określała jako wrogów klasowych i „pijawki na zdrowym ciele społeczeństwa”. Typową cechą literatury było ograbienie jej z jakiegokolwiek psychologizmu. Postaci pojawiające się na kartach literatury były pozbawione psychologicznej głębi i uosabiały zestaw cech odwzorowujących ideologiczne idee partii.

Należy pamiętać o jeszcze jednym motywie, który pojawił się w literaturze polskiej a mianowicie o przyjaźni i sojuszu polsko‑radzieckim. Zresztą wiele felietonów, odezw i listów na ten temat było publikowanych w gazetach codziennych. W Życiu Warszawy znajdujemy wiele artykułów, w którym podnoszony jest temat przyjaźni między narodami.

RLqZozGjjvZbI1

Ilustracja przedstawia plakat propagandowy. Na pierwszym planie znajduje się młoda kobieta w bluzce, czerwonym krawacie i spódnicy, prowadząca traktor i kosząca zboże. Na drugim planie znajdują się ludzie na traktorach jadący po polu. Napis na plakacie: Młodzieży - naprzód do walki o szczęśliwą i socjalistyczną wieś Polską.

Poezja nie była tak popularna jak literatura powieściowa. Nie oznacza to jednak, że i jej nie podporządkowano wytycznym realizmu socjalistycznego. Poezja miała być żarliwa ideowo, afirmatywnaafirmatywnyafirmatywna wobec nowej rzeczywistości, realizować nakaz „walki o pokój”, a także powinna ukazywać nowe życie w powojennej Polsce jako dobre i piękne. Osobnym zagadnieniem jest poezja i literatura tworzona na cześć funkcjonariuszy partyjnych a przede wszystkim ku czci Józefa Stalina. Pisane były głównie były panegirykipanegirykpanegiryki i sielankisielankasielanki przedstawiające ich proste życie, pracę dla ludu oraz ukazujące ich wyjątkowy charakter  i zalety. Jednym z poetów tworzących taką poezję penegiryczną był Władysław Broniewski.

Socrealizm przestaje mieć znaczenie po 1956 roku - w okresie tzw. odwilżyodwilżodwilży, jednak literatura nadal jest podporządkowana partii oraz mechanizmom cenzury. Zmienia się natomiast siła oddziaływania tej pierwszej. Literatura posocrealistyczna nie jest już tak nakierowana na ideowość i propagandę.

Słownik