Nazajutrz po wojnie

Zwycięskie mocarstwa nie miały łatwego zadania. Europa po zakończeniu wojny weszła w okres szybkich przemian politycznych. Na gruzach wielonarodowej monarchii austro‑węgierskiej zaczęły powstawać nowe państwa. Niemcy ogarnęła fala rewolucji; istniało niebezpieczeństwo, że powtórzy się scenariusz rosyjski. Wiele państw przeżywało okres dużej niestabilności politycznej i społecznej. Należało na nowo dokonać podziałów terytorialnych, zastanowić się, jak potraktować Niemcy. Przede wszystkim chodziło zaś o stworzenie nowego ładu w Europie i wypracowanie mechanizmów mogących w przyszłości uchronić świat przed wybuchem kolejnego konfliktu. Miała to być ostatnia wojna.

Ale państwa zwycięskiej koalicji miały swoje bardzo konkretne cele do zrealizowania. Były one jednak w wielu przypadkach całkowicie lub w dużej części sprzeczne. Gra toczyła się zatem o wypracowanie kompromisu zadowalającego każdego. Najważniejsze decyzje dotyczące warunków pokoju po I wojnie światowej były podejmowane przez reprezentantów państw zwycięskich: premiera Francji Georges’a Clemenceau, premiera brytyjskiego Davida Lloyda George’a i prezydenta Stanów Zjednoczonych Thomasa Woodrowa Wilsona. Mniejszą rolę odgrywał premier Włoch Vittorio Orlando, a reprezentant Japonii nie był zainteresowany rozstrzygnięciami dotyczącymi Europy i szybko wycofał się z obrad.

RpDrnA01tNskG

Na czarno‑białym zdjęciu uchwycone jest otwarcie konferencji pokojowej w Paryżu. Zdjęcie zostało wykonane w ogromnym pomieszczeniu. Na jego ścianach widoczne są zdobienia: kolumny, obrazy oraz płaskorzeźby. Z sufitu zwieszają się bogato zdobione żyrandole. W centralnej części zdjęcia znajdują się mężczyźni pochyleni nad niewielkim stolikiem. Ubrani są elegancko w marynarki i surduty. Po prawej stronie fotografii widoczny jest długi stół, przy którym siedzą mężczyźni w długim rzędzie. Na stole znajdują się liczne dokumenty. W tle oraz po bokach sali widoczny jest tłum ludzi, którzy obserwują odbywające się wydarzenia.

RltfSwa9u7Oqo

Na czarno – białym zdjęciu znajduje się czterech mężczyzn stojących na schodach przed budynkiem. W tle znajdują się otwarte, szerokie, dwuskrzydłowe drzwi. Pierwszy mężczyzna od lewej ubrany jest w surdut; jest zwrócony przodem do drugiego mężczyzny w czarnym garniturze. Jego rozmówca ma wyciągniętą do przodu rękę z palcem wskazującym. Posiada siwe, stojące włosy oraz wąsy. Dwaj pozostali mężczyźni stoją od nich w niewielkim oddaleniu. Jeden z nich jest łysy, dookoła głowy posiada wianuszek siwych włosów oraz sumiaste, siwe wąsy. Ubrany jest w czarny surdut, białą koszulę oraz muchę. Jego współrozmówca zwrócony jest bokiem do obiektywu, jest wysoki, ma pokaźnych rozmiarów nos i włosy zaczesane do góry; posiada ciemny surdut i jaśniejsze spodnie.

Rzucić na kolana!

R4jPO0vYIqEyO1

Czarno – biała fotografia przedstawia popiersie Georges'a Clemenceau, francuskiego polityka i męża stanu, premiera w latach 1906–1909 i 1917–1920. Jest to starszy mężczyzna; boki i tył jego głowy pokrywają siwe, krótkie włosy. Ma krzaczaste brwi i sumiaste, siwe wąsy. Ubrany jest w białą koszulę z wysokim kołnierzem oraz garnitur z grubej tkaniny w drobną kratę.

Francja spośród państw zwycięskiej koalicji doświadczyła największych zniszczeń w czasie działań wojennych i poniosła największe straty demograficzne. Kolejny raz została zaatakowana przez swojego zachodniego sąsiada. Wcześniej nastąpiło to w 1871 r. i poczucie doznanego wówczas upokorzenia wciąż pozostawało żywe w narodzie francuskim. Francja była zwolennikiem surowych warunków pokoju i dążyła do maksymalnego osłabienia Niemiec. Celem jej było odzyskanie utraconych przed niemal pół wiekiem prowincji: Alzacji i Lotaryngii, a także przesunięcie granicy z Niemcami bardziej na wschód i oparcie jej na naturalnej barierze, rzece Ren. Francja opowiadała się również za całkowitym rozbrojeniem swojego wschodniego sąsiada i nałożeniem na niego wysokiej kontrybucji. Miało to zagwarantować słabość Niemiec i przeciwdziałać szybkiemu odrodzeniu się ich potęgi. Dodatkowo – by zagwarantować swojemu krajowi większe bezpieczeństwo – Francuzi dążyli do zbudowania systemu sojuszy z nowo powstałymi państwami w Europie Środkowo‑Wschodniej. W takiej sytuacji Niemcy znalazłyby się w kleszczach, otoczone przez blok wrogich sobie państw. Naturalnym sojusznikiem dla Francji była dotychczas Rosja, ale po wybuchu rewolucji w tej roli zastąpiły ją Polska i Czechosłowacja.

Równowaga sił

RdxZZMehQ0JH31

Czarno – biała fotografia przedstawia popiersie Davida Lloyda George’a – brytyjskiego polityka i męża stanu, premiera Wielkiej Brytanii w latach 1916–1922 i ministra wojny w 1916 r. Jest to starszy mężczyzna; posiada siwe, krótkie włosy z przedziałkiem zaczesane lekko do góry. Ma jasne spojrzenie skierowane prosto w obiektyw i prosty, niewielki nos. Jego górną wargę porastają wąskie, długie wąsy, które zachodzą na górną wargę. Ubrany jest w białą koszulę, krawat w paski i czarny garnitur.

Inaczej na sprawę Niemiec i przyszłego układu sił zapatrywała się Wielka Brytania. Reprezentujący ją premier David Lloyd George był zwolennikiem łagodniejszego potraktowania tego państwa. Nad Tamizą obawiano się, że w przypadku nadmiernego osłabienia Niemiec wzrośnie potęga Francji. A Brytyjczycy nie po to tak długo i z taką ofiarnością walczyli na frontach I wojny światowej, żeby dawną potęgę niemiecką zastąpić francuską. Byłoby to wbrew tradycyjnej polityce rządu brytyjskiego, dążącego do utrzymania równowagi sił w Europie. Wielkiej Brytanii zależało przede wszystkim na zniszczeniu niemieckiej floty i odebraniu Niemcom kolonii. David Lloyd George przeciwstawiał się zobowiązaniu Niemców do zapłacenia zbyt wysokich reparacji wojennych, zwłaszcza w takim wymiarze, jakiego domagała się Francja. Wiedział bowiem, że nadmiernie obciążone zobowiązaniami finansowymi państwo szybko nie odbuduje swojej gospodarki, a przez to długo nie będzie stanowiło dla Brytyjczyków atrakcyjnego partnera handlowego. Ponadto, jako państwo słabe, Niemcy nie będą w stanie odeprzeć zagrożenia idącego ze wschodu w postaci rewolucji komunistycznej, którą Lenin na bagnetach swoich żołnierzy chciał rozprzestrzenić na zachód. Ponadto Niemcy zbyt osłabione mogły zacząć współpracować z Rosją. Niemniej Niemców należało ukarać za wywołanie wojny i cierpienia, jakie spowodowali swoją agresywną polityką.

Nowy ład

R1KtAHvAHvghM1

Czarno – białe zdjęcie przedstawia popiersie Thomasa Woodrowa Wilsona , prezydenta Stanów Zjednoczonych w latach 1913–1921. Jest to mężczyzna w średnim wieku, posiada pociągłą twarz i prosty noc. Na nosie ma druciane binokle oraz krótkie, jasne włosy z przedziałkiem. Patrzy prosto w obiektyw. Ubrany jest w białą koszulę z krawatem oraz ciemną marynarkę.

Cele Wielkiej Brytanii względem Niemiec w zasadniczych zarysach były zbieżne z celami Stanów Zjednoczonych. Prezydent Thomas Woodrow Wilson miał nadzieję, że będzie arbitrem w sprawach europejskich, wytyczającym nowy ład na Starym Kontynencie. Tak się nie stało, gdyż Stany Zjednoczone wycofały się z polityki europejskiej i w konsekwencji nie ratyfikowały nawet traktatutraktat wersalskitraktatu pokojowego. Idee Wilsona pozostawiły jednak trwały ślad na kształcie powojennej Europy. Główne wytyczne dotyczące warunków układu i nowego porządku w Europie przywódca amerykański zawarł w 14 punktach14 punktów Wilsona14 punktach wygłoszonych podczas posiedzenia Kongresu dnia 8 stycznia 1918 r. Prezydent Wilson zwracał w nich uwagę na potrzebę zorganizowania na nowo życia międzynarodowego tak, by uchronić świat przed następną wojną. W tym celu proponował utworzenie Ligi NarodówLiga NarodówLigi Narodów jako organizacji stojącej na straży pokoju. W swoim wystąpieniu prezydent Stanów Zjednoczonych odniósł się także do kwestii granic, nawołując do takiego ich ukształtowania, by pokrywały się z terenami zamieszkanymi przez dany naród. Był zwolennikiem odzyskania niepodległości przez kraje wchodzące dotychczas w skład innych imperiów (zasada samostanowienia narodówsamostanowienie narodówsamostanowienia narodów). Kolejnym celem Wilsona było przeprowadzenie zmian ustrojowych w Europie w kierunku systemów demokratycznych. Niemcy powinni zaś ponieść karę za wywołanie wojny, lecz nie powinni zostać wykluczeni z nowego porządku, który – jak Wilson miał nadzieję – narodzi się po Wielkiej Wojnie.

Słownik

Słowa kluczowe

konferencja paryska, traktat wersalski, Liga Narodów, Wersal, Wielka Czwórka, świat po I wojnie światowej, Europa po I wojnie światowej

Bibliografia

Orędzie prezydenta Thomasa Woodrowa Wilsona do Kongresu Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, 8 stycznia 1918.

D. Wiliamson, War and Peace: International Relations 1919‑1939, Tunbridge Wells, Hodder Murray 2003.

T. Howarth, Twentieth Century World History: The world since 1900, London, Longman 1993.

Historia powszechna. Wiek XX, J. Tyszkiewicz, E. Czapiewski, PWN, Warszawa 2010.

Wiek XX w źródłach, oprac. S.B. Lenard, M. Sobańska‑Bondaruk, Warszawa 2002.

Wielka historia świata. Tomy 1‑12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności); Świat Książki 2004‑2006.