Przeczytaj
Czeski ruch narodowy
Wyjaśnij, dlaczego nauka Jana Husa zyskiwała tak wielu zwolenników w Czechach i które grupy społeczne były nią najbardziej zainteresowane.
Czasy Luksemburgów były okresem gospodarczej świetności i rozkwitu Czech, bogacenia się wszystkich mieszkańców królestwa oraz bujnego rozwoju literatury w języku czeskim. Jednakże sami Czesi czuli się we własnym kraju spychani na drugi plan przez Niemców, bo królowie luksemburscy przy nominacjach na wysokie stanowiska świeckie i kościelne promowali przeważnie obcokrajowców. Ośrodkiem, który szczególnie wpłynął na rozwój czeskiej opozycji, był założony w 1348 r. uniwersytet w Pradze. Krytyka uprzywilejowania Niemców szła w parze z piętnowaniem zeświecczenia i grzechów wyższego, przeważnie niemieckiego duchowieństwa. U progu XV w. wśród opozycyjnych kaznodziejów praskich zaczął się wyróżniać Jan Hus, dziekan wydziału sztuk wyzwolonych praskiego uniwersytetu. Pod wpływem nauk Johna Wiklefa, teologa angielskiego, którego Kościół uznał za heretyka, Hus wzywał do bojkotu niemoralnego duchowieństwa, propagował udzielanie wiernym komunii pod obiema postaciami (chleba i wina) i domagał się likwidacji niesprawiedliwości społecznych. Bronił praw języka narodowego i przełożył Biblię na czeski, ruch narodowy w Czechach ściśle bowiem wiązał się z programem reformy Kościoła.
Dlaczego uczestnicy soboru uznali Husa za heretyka, co doprowadziło do jego śmierci na stosie?
Wzrostowi popularności Jana Husa sprzyjała polityka króla Czech Wacława IV Luksemburskiego, który na mocy dekretu kutnohorskiegodekretu kutnohorskiego oddał uniwersytet nacji czeskiej, dzięki czemu w 1409 r. Hus, popularny profesor i kaznodzieja, mógł zostać rektorem. Gdy jednak zerwał on ze Stolicą Apostolską i został wyklęty, władca wygnał go z Pragi. Hus wyruszył na prowincję i swymi kazaniami zdobył liczne rzesze zwolenników. Rozłam w Kościele czeskim stał się faktem. W 1414 r. w Konstancji zebrał się sobór powszechnysobór powszechny, który miał m.in. przedyskutować tezy Husa. Król rzymski (niemiecki) Zygmunt Luksemburski, brat Wacława IV, zaprosił kaznodzieję na obrady do Konstancji i udzielił mu gwarancji bezpiecznej podróży i pobytu w Konstancji. Gdy sobór potępił Husa, król złamał dane słowo i kazał go pojmać, a następnie spalić na stosie.
Jan Hus został przez swych rodaków w Czechach uznany za męczennika, a jego poglądy zyskały jeszcze większą popularność. W 1419 r., po śmierci Wacława IV, w Pradze wybuchło powstanie skierowane przeciwko niemieckiemu patrycjatowi miejskiemu. Czesi odmówili przekazania korony królewskiej Zygmuntowi Luksemburczykowi, którego obwiniali o śmierć Husa, i powołali do życia Kościół narodowy.
Rewolucja husycka
Sam ruch husyckihusycki nie był jednorodny. Odłam radykalny, który założył swój obóz na górze Tábor – i stąd zyskał nazwę taborytówtaborytów – głosił egalitaryzmegalitaryzm społeczny i potrzebę likwidacji Kościoła hierarchicznego. Wodzem taborytów został Jan Žižka z Trocnova. Umiarkowani husyci, zwani kalikstynami (od łac. calix – kielich), poprzestawali na postulacie reformy Kościoła, pragnęli zachowania państwa i hierarchii społecznej, w sferze kultu zaś domagali się przede wszystkim komunii pod obiema postaciami, tzn. udzielania wiernym komunii także pod postacią wina (stąd nazwa odłamu).
Tak o wydarzeniach w Czechach pisał w swojej kronice Jan Długosz:
Kiedy król rzymski i węgierski Zygmunt ociągał się z poskromieniem wzrastającej z wolna w Królestwie Czeskim herezji Wiklefa, ta nagle nabierając sił, rozkrzewiła się do tego stopnia i tak daleko się posunęła, że z bronią w ręku atakowała wiarę i prawdziwą religię. Zwolennicy tej tak niegodziwej zarazy zmuszali wszystkich wiernych do Komunii pod obydwoma postaciami i do przestrzegania innych błędnych artykułów. A ponieważ [zwolennicy] wspomnianej herezji twierdzili, że posiadanie dóbr doczesnych przez Kościół jest rzeczą zbrodniczą i niedozwoloną, ludzie świeccy w Czechach idąc za nauką tego zgodnego z ich dążeniami artykułu pod wodzą Jana Žižki z Trocnowa rabują pierwszy klasztor kartuzów w Pradze. Wyrzuciwszy z niego, a częściowo wymordowawszy braci kartuzów, rozbijają go, jego mury zrównują z ziemią i zagarniają dobra doczesne tegoż klasztoru. Następnie dopuszczając się podobnie obrzydliwego czynu, niszczą oddalony o milę od Pragi klasztor cystersów zwany „pałacem królewskim”. Grabiąc jego dobra, wyciągają ciało świeżo zmarłego króla Wacława pochowanego w tymże klasztorze – „pałacu królewskim” i wypowiadając wojnę żywym i umarłym, wrzucają je do rzeki Wełtawy. Rybak, który je znalazł, pochował je w swej chacie.
Cytat za: Jan Długosz, Roczniki, czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego (ks. XI, pod 1419 r.), tłum. J. Mrukówna.
Kalikstyni, przerażeni radykalizmem taborytów, wezwali na tron czeski Zygmunta Luksemburskiego, który opanował Śląsk i Morawy. Jednak nieprzejednana wrogość króla wobec husytyzmu doprowadziła do zjednoczenia sił przez oba odłamy ruchu. W 1420 r. pod Witkową Górą husyci, dowodzeni przez Jana Žižkę, rozgromili wojska Luksemburczyka. Kalikstyni i taboryci wspólnie uchwalili cztery zasady wiary husyckiej, zwane artykułami praskimiartykułami praskimi.
W 1421 r. sejm Czech wybrał radę rządzącą i zaproponował praski tron królowi polskiemu, Władysławowi Jagielle, ten jednak go nie przyjął. Propozycję husytów podjął wielki książę litewski Witold, który wysłał do Pragi swojego namiestnika w osobie stryjecznego brata, Zygmunta Korybutowicza. Przeciwko kandydaturze księcia litewskiego wystąpił Jan Žižka, który jednocześnie skutecznie bronił Czech przed kolejnymi krucjatami niemieckiego rycerstwa organizowanymi przez Zygmunta Luksemburskiego.
Wojna domowa i kompromis z Luksemburgami
Pomimo zwycięstw Žižki i jego następcy, Prokopa Wielkiego, Czechy znajdowały się w stanie ciągłego oblężenia. Kalikstyni, zmęczeni wojną, zaczęli skłaniać się do porozumienia z papiestwem, ale na przeszkodzie stanęła nieprzejednana postawa taborytów. Na tym właśnie tle wybuchła wojna domowa, zakończona zwycięstwem kalikstynów w bitwie pod Lipanami w 1434 r.
Wskaż szyk taborowy. Jaki moment bitwy przedstawia ilustracja?
Zwycięzcy opracowali tzw. kompaktaty praskiekompaktaty praskie, zapewniające husytom autonomięautonomię w ramach Kościoła katolickiego. Zygmunt Luksemburski, który od 1433 r. był już cesarzem, zaprzysiągł kompaktaty i w 1436 r. koronował się na króla Czech. W rok później zmarł, nie zostawiając męskiego potomstwa. Czeską część spadku po Luksemburgach przejęli Habsburgowie. Nie mogąc objąć władzy w Czechach bezpośrednio, powierzyli oni rządy w 1448 r. przywódcy husytów, Jerzemu z Podiebradów, ten zaś w 1458 r. sam został królem Czech. Czechy stały się wówczas królestwem o wyraźnie narodowym charakterze.
Słownik
(gr. autonomia – samorząd, od autos – sam + nomos – prawo) samodzielność, niezależność; prawo zbiorowości do samodzielnego podejmowania decyzji w sprawach wewnętrznych
(z franc. égalitaire – dążący do równouprawnienia, od égalité – równość) pogląd głoszący równość wszystkich ludzi niezależnie od ich urodzenia i majątku i uznający ją za zasadę sprawiedliwego ustroju społecznego; samo pojęcie egalitaryzmu pochodzi ze znacznie późniejszych czasów niż ruch husycki
(z łac. haeresis – doktryna, gr. hairesis – wybór) sprzeczne z panującą religią poglądy, odstępstwa
ruch religijno‑społeczny rozwijający się w Czechach w pierwszej połowie XV w.
postulaty opracowane przez czeskie duchowieństwo i uchwalone w 1420 r. w Pradze, nawiązujące do nauczania Jana Husa i będące podstawą doktryny husytyzmu; żądano w nich m.in. komunii pod dwiema postaciami dla wiernych oraz sekularyzacji kościelnych dóbr
ugoda zawarta w 1436 r. przez kalikstynów i katolików (członków soboru bazylejskiego); na jej mocy w zamian za uznanie przez Czechów władzy Zygmunta Luksemburskiego i zwierzchności papieża zapewniono m.in. autonomię Kościoła husyckiego, komunię pod dwiema postaciami oraz liturgię w języku czeskim; kompaktaty zostały unieważnione w 1462 r. przez papieża Piusa II
w kościele katolickim to zebranie wyższych duchownych, biskupów, zwołane przez papieża
(od miejsca wydania – Kutná Hora) dekret wydany w 1409 r. przez króla niemieckiego i czeskiego Wacława IV; spowodował, że środowiska niemieckie zostały pozbawione większości we władzach uniwersytetu w Pradze; doprowadził do opuszczenia Pragi przez uczonych z innych krajów
(cz. sirotci) odłam taborytów oddanych Janowi Žižce; nazwa „sierotki” przylgnęła do nich po śmierci Žižki, co miało wskazywać na silną więź łączącą ich z przywódcą; znakiem rozpoznawczym sierotek był kielich wyszyty na szatach
najradykalniejszy odłam husytów, powstał na początku lat 20. XV w.; najważniejsza twierdza taborytów znajdowała się w mieście Tábor, stąd ich nazwa; w ich szeregach przeważali plebejusze i chłopi, domagali się oni gruntownej reformy Kościoła, dążyli do zniesienia pańszczyzny i poddaństwa i wprowadzenia wspólnoty majątkowej
(z łac. sub utraque specie – pod obiema postaciami; z łac. calix – kielich, symbol komunii pod obiema postaciami) początkowo nazwa ta dotyczyła wszystkich husytów; po rozłamie na początku lat 20. XV w. określenie to przylgnęło do bardziej umiarkowanego odłamu husytów, skupiającego mieszczan i rycerstwo; domagali się oni prawa do udzielania komunii pod obiema postaciami (chleba i wina), odprawiania liturgii w językach narodowych i wolności wygłaszania kazań, zniesienia świeckiej władzy duchowieństwa oraz likwidacji majątków kościelnych
Słowa kluczowe
bitwa pod Lipanami, Jan Žižka, husytyzm, husyci, Czechy, Europa późnego średniowiecza
Bibliografia
Wiek X–XV w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. M. Sobańska‑Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1997.
Historia powszechna XIV–XV w. Wybór tekstów źródłowych, oprac. M. Małowist, Warszawa 1954.
J. Garbacik, K. Pieradzka, Teksty źródłowe do historii powszechnej wieków średnich, uzupełnił i do druku przygotował K. Baczkowski, Kraków 1978.
Wielka Historia Świata, t. 1‑12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności), Świat Książki 2004–2006.
Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011–2019.