Powierzchnia mórz na świecie wynosi 40 mln km², czyli 11% powierzchni wszechoceanu. Morza stanowią wyodrębnioną część oceanu, mają z nim wspólny poziom, zachodzi między nimi swobodna wymiana wód, od otwartych wód oceanicznych zwykle oddzielone są lądami, półwyspami lub podwodnymi progami, które wpływają na ograniczenie wymiany wód głębinowych.

Ze względu na warunki wymiany wód mórz z wodami oceanicznymi i rozmieszczenie wyróżnia się morza:

• przybrzeżne – położone na skrajach wielkich basenów oceanicznych, częściowo lub w całości w zasięgu szelfu kontynentalnego, odznaczające się łatwą wymianą wód z oceanem (np. Morze Północne); niektóre morza przybrzeżne nazywane są zatokami (np. Zatoka Hudsona, Zatoka Perska);

  RXjF7ePwGOb0J

  Zdjęcie przedstawia Morze Północne z lotu ptaka. Zbiornik wodny ma nieregularny kształt, woda, która go wypełnia jest ciemnoniebieska. Otaczający go ląd ma kolor zielono‑brązowy. W niektórych miejscach przykrywają go białe chmury.

  

• śródziemne – otoczone przez lądy, połączone z oceanem wąskimi i na ogół płytkimi cieśninami; wśród nich wyróżnia się morza międzykontynentalne (np. Morze Śródziemne, Morze Czarne);

  R1JvsSjmLJpWN

  Zdjęcie przedstawia Morze Czarne z lotu ptaka. Zbiornik wodny ma nieregularny kształt, rozciąga się od prawej do lewej strony zdjęcia. Woda, która go wypełnia jest ciemnoniebieska. Otaczający go ląd ma kolor zielono‑brązowy. W niektórych miejscach przykrywają go białe chmury.

  

• wewnątrzkontynentalne – zwykle szelfowe, znajdują się wewnątrz kontynentu (np. Morze Bałtyckie, Morze Białe);

  RX2iB1unCNoyd

  Mapa przedstawia Morze Białe, które znajduje się na północy Europy, a na wschód od Półwyspu Skandynawskiego. Ilustruje to mała mapka z zaznczonym odcinkiem, powiększonym poniżej. Morze zaznaczone kolorem niebieskim znajduje się pod Półwyspem Kolskim, który z kolei od góry oblewa Morze Barentsa. Powyżej cieśniny leży Wyspa Morżowiec sąsiadująca bezpośrednio z Zatoką Mezeńską do której odchodzi rzeka Miezień. Od góry ogranicza ją Półwysep Kanin. Morze Białe ma nieregularny kształt, na jego północy w ląd wrzyna się Zatoka Kandałaksza, na południowym wschodzie występuje Zatoka Dwińska a na północy Zatoka Oneska. Mniej więcej pośrodku jeziora znajdują się Wyspy Sołowieckie. Lądy na mapie oznaczone są kolorem żółtym. Na południowym zachodzie znajduje się miasto Biełomorsk a poniżej Kanał Białomorsko‑Bałtycki. Poniżej zatoki Dwińskiej znajduje się miasto Siewierowińsk oraz Archangielsk, tam ujście ma również z rzeka Dwina.

  

• międzywyspowe (girlandowe) – oddzielone od wód otwartego oceanu wyspami lub archipelagami (np. Morze Koralowe).

  R1KmYDqdzErDM

  Fotografia przedstawia Morze Koralowe uchwycone z lotu ptaka. Ma kolor jasnoniebieski, jest długie i wąskie, oddzielone od wód otwartego oceanu wyspą.

  

Często za morza uważa się wielkie zbiorniki wodne, śródkontynentalne o znacznym zasoleniu wód (np. Morze Kaspijskie, Morze Martwe). Tym samym terminem nierzadko nazywa się części otwartych wód oceanicznych, które zlokalizowane są w dalekiej odległości od lądu, często granice morza wyznaczają prądy morskie (np. Morze Sargassowe, Morze Norweskie).

W celu określenia siły wiatru na morzu używa się umownej skali Beauforta, za pomocą której (w stopniach Beauforta) można określić prędkość wiatru oraz stan morza. Skala ta opracowana została w 1805 r. na użytek żeglarzy przez admirała F. Beauforta – Irlandczyka, hydrografa, oficera floty brytyjskiej. Skala Beauforta początkowo była oparta wyłącznie na obserwacji siły wiatru oddziałującej na statek w pełnym ożaglowaniu. W drugiej połowie XIX w. zmodyfikowano tę skalę, przyjmując za kryterium oceny skutki działania wiatru na powierzchnię morza i przedmioty znajdujące się na ziemi, natomiast w pierwszej połowie XX w. przypisano stopniom skali Beauforta zmierzone prędkości wiatru (w m/s, km/h lub węzłachwęzełwęzłach) oraz wysokości fal (m), w tej postaci stosuje się ją do dziś. Skala Beauforta mierzy prędkość wiatru w stopniach od 0 do 12. W roku 1946 Międzynarodowy Komitet Meteorologiczny rozszerzył skalę do 17 stopni, obejmując nią wiatry do 61,2 m/s. Jednakże obecnie współczesne tablice Światowej Organizacji Meteorologicznej skalę Beauforta podają w zakresie 0–12 B.

Stan morza – określa się za pomocą oceny stanu powierzchni morza w zależności od wysokości występującej fali; czynność tę wykonuje się za pomocą dziesięciostopniowej skali Douglasa.

Słownik