Przeczytaj
Powierzchnia mórz na świecie wynosi 40 mln km², czyli 11% powierzchni wszechoceanu. Morza stanowią wyodrębnioną część oceanu, mają z nim wspólny poziom, zachodzi między nimi swobodna wymiana wód, od otwartych wód oceanicznych zwykle oddzielone są lądami, półwyspami lub podwodnymi progami, które wpływają na ograniczenie wymiany wód głębinowych.
Ze względu na warunki wymiany wód mórz z wodami oceanicznymi i rozmieszczenie wyróżnia się morza:
przybrzeżne – położone na skrajach wielkich basenów oceanicznych, częściowo lub w całości w zasięgu szelfu kontynentalnego, odznaczające się łatwą wymianą wód z oceanem (np. Morze Północne); niektóre morza przybrzeżne nazywane są zatokami (np. Zatoka Hudsona, Zatoka Perska);
RXjF7ePwGOb0J śródziemne – otoczone przez lądy, połączone z oceanem wąskimi i na ogół płytkimi cieśninami; wśród nich wyróżnia się morza międzykontynentalne (np. Morze Śródziemne, Morze Czarne);
R1JvsSjmLJpWN wewnątrzkontynentalne – zwykle szelfowe, znajdują się wewnątrz kontynentu (np. Morze Bałtyckie, Morze Białe);
RX2iB1unCNoyd międzywyspowe (girlandowe) – oddzielone od wód otwartego oceanu wyspami lub archipelagami (np. Morze Koralowe).
R1KmYDqdzErDM
Często za morza uważa się wielkie zbiorniki wodne, śródkontynentalne o znacznym zasoleniu wód (np. Morze Kaspijskie, Morze Martwe). Tym samym terminem nierzadko nazywa się części otwartych wód oceanicznych, które zlokalizowane są w dalekiej odległości od lądu, często granice morza wyznaczają prądy morskie (np. Morze Sargassowe, Morze Norweskie).
W celu określenia siły wiatru na morzu używa się umownej skali Beauforta, za pomocą której (w stopniach Beauforta) można określić prędkość wiatru oraz stan morza. Skala ta opracowana została w 1805 r. na użytek żeglarzy przez admirała F. Beauforta – Irlandczyka, hydrografa, oficera floty brytyjskiej. Skala Beauforta początkowo była oparta wyłącznie na obserwacji siły wiatru oddziałującej na statek w pełnym ożaglowaniu. W drugiej połowie XIX w. zmodyfikowano tę skalę, przyjmując za kryterium oceny skutki działania wiatru na powierzchnię morza i przedmioty znajdujące się na ziemi, natomiast w pierwszej połowie XX w. przypisano stopniom skali Beauforta zmierzone prędkości wiatru (w m/s, km/h lub węzłachwęzłach) oraz wysokości fal (m), w tej postaci stosuje się ją do dziś. Skala Beauforta mierzy prędkość wiatru w stopniach od 0 do 12. W roku 1946 Międzynarodowy Komitet Meteorologiczny rozszerzył skalę do 17 stopni, obejmując nią wiatry do 61,2 m/s. Jednakże obecnie współczesne tablice Światowej Organizacji Meteorologicznej skalę Beauforta podają w zakresie 0–12 B.
Skala Beuforta | Nazwa wiatru | Wpływ wiatru na ląd | Wpływ wiatru na taflę wody | Prędkość wiatru (km/h) | Długość fal (m) | Wysokość fal (m) |
---|---|---|---|---|---|---|
0 | cisza | bezruch powietrza | gładka | 0‑1 | - | - |
1 | powiewy | dym jest lekko zwiewany | lekko pomarszczona | 1‑5 | do 5 | 0,1‑0,2 |
2 | słaby wiatr | lekko odczuwalny wiatr | małe, krótkie fale | 6‑11 | do 15 | 0,2–0,3 |
3 | łagodny wiatr | lekkie poruszanie liśćmi | fale załamują grzbiety | 12‑19 | do 25 | 0,6–1,0 |
4 | umiarkowany wiatr | poruszanie gałązkami | grzbiety fal wyraźnie załamywane, przybój z poszumem | 20‑28 | do 50 | 1,0‑1,5 |
5 | dość silny wiatr | poruszanie gałęziami | fale z białymi grzebieniami, występowanie piany | 29‑38 | do 75 | 2,0‑2,5 |
6 | silny wiatr | poruszanie dużymi gałęziami | fale większe, grzywacze, piana | 39‑49 | do 100 | 3,0–4,0 |
7 | bardzo silny wiatr | poruszanie mniejszymi pniami | piętrzenie się morza, pasma piany zwiewnej | 50‑61 | do 135 | 4,0‑5,5 |
8 | sztorm | wyginanie pni | duża wysokość grzebieni fal | 62‑74 | 150‑200 | 5,5‑7,5 |
9 | silny sztorm | unoszenie drobnych przedmiotów | toczenie fal, uderzenia przyboju | 75‑88 | 150‑200 | 7,5‑10,0 |
10 | bardzo silny sztorm | wyrywanie drzew | wysokie wały, przewalające grzywy | 89‑102 | do 250 | 9,0‑12,5 |
11 | gwałtowny sztorm | łamanie drzew | wały i góry wodne długie i wysokie | 103‑117 | do 300 | 11,5‑14,0 |
12 | huragan | niszczenie budynków | wiatr rozpyla grzbiety fal, grzebienie morza | >117 | >300 | 15,0 i więcej |
Stan morza – określa się za pomocą oceny stanu powierzchni morza w zależności od wysokości występującej fali; czynność tę wykonuje się za pomocą dziesięciostopniowej skali Douglasa.
Stan morza | Wysokość fal (m) | Opis fal |
---|---|---|
0 | 0 | gładź |
1 | 0,0‑0,1 | zmarszczki |
2 | 0,1‑0,5 | bardzo łagodne |
3 | 0,5‑1,25 | łagodne |
4 | 1,25‑2,5 | umiarkowane |
5 | 2,5‑4,0 | wzburzone |
6 | 4,0‑6,0 | bardzo wzburzone |
7 | 6,0‑9,0 | wysokie |
8 | 9,0‑14,0 | bardzo wysokie |
9 | >14,0 | niezwykłe |
Słownik
jednostka prędkości stosowana w żegludze międzynarodowej; równa 1 mili morskiej na godzinę; 1 kn = 1n mile/h = 1,852 km/h = 0,51(4) m/s
Indeks dolny Źródło: Encyklopedia PWN Indeks dolny koniecŹródło: Encyklopedia PWN