Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Alegoria biblijna

Tradycja wytworzyła różne sposoby odczytywania sensu biblijnych ksiąg. Niektóre fragmenty można rozumieć dosłownie i interpretować je literalnieliteralnieliteralnie. Są jednak w Piśmie Świętym takie miejsca, których zrozumienie wymaga zastosowania analizy uwzględniającej używanie przez autora języka alegorycznegoalegoriaalegorycznego. Konieczne jest też rozpoznanie formy literackiej: inaczej bada się psalmpsalmpsalm, inaczej – dzieło o charakterze apokaliptycznymapokaliptykaapokaliptycznym.

Dostrzeganie w Biblii pozaliteralnego sensu pozwala na takie jej rozumienie, które wskazuje na istnienie poziomu duchowego. Aby pojąć sens wybranych fragmentów Starego i Nowego Testamentu, trzeba wyróżnić te elementy tekstu, które niosą znaczenie wykraczające poza dosłowność i mają charakter symboliczny (metaforyczny).

O tym, że taka metoda czytania Pisma Świętego jest konieczna, przekonywali już twórcy biblijni. Św. Paweł w Liście do Galatów pouczał:

literalnie
Ga 4, 21–26

4. 21 Powiedzcie mi wy, którzy chcecie żyć pod Prawem, czy Prawa tego nie rozumiecie? 22 Przecież napisane jest, że Abraham miał dwóch synów, jednego z niewolnicy, a drugiego z wolnej. 23 Lecz ten z niewolnicy urodził się tylko według ciała, ten zaś z wolnej – na skutek obietnicy. 24 Wydarzenia te mają jeszcze sens alegoryczny: niewiasty te wyobrażają dwa przymierza; jedno, zawarte pod górą Synaj, rodzi ku niewoli, a wyobraża je Hagar: 25 Synaj jest to góra w Arabii, a odpowiednikiem jej jest obecne Jeruzalem. Ono bowiem wraz ze swoimi dziećmi trwa w niewoli. 26 Natomiast górne Jeruzalem cieszy się wolnością i ono jest naszą matką.

2 Źródło: Ga 4, 21–26, [w:] Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych, oprac. Zespół Biblistów Polskich z inicjatywy Benedyktynów Tynieckich, Poznań-Warszawa 1980, s. 1321.

Św. Paweł wskazał na jeden fragment Starego Testamentu. Jednak lektura, w której alegorie biblijne zostają rozpoznane i zinterpretowane, dotyczy nie tylko Księgi Rodzaju, do której nawiązywał autor Listu do Galatów. Jest ona konieczna m.in. przy poszukiwaniu sensu przypowieściprzypowieśćprzypowieści, np. poświęconej synowi marnotrawnemu.

Łk 14, 11–32

Przypowieść o synu marnotrawnym

11 Powiedział też [Jezus]: „Pewien człowiek miał dwóch synów. 12 Młodszy z nich rzekł do ojca: »Ojcze, daj mi część majątku, która na mnie przypada«. Podzielił więc majątek między nich. 13 Niedługo potem młodszy syn, zabrawszy wszystko, odjechał w dalekie strony i tam roztrwonił swój majątek, żyjąc rozrzutnie. 14 A gdy wszystko wydał, nastał ciężki głód w owej krainie i on sam zaczął cierpieć niedostatek. 15 Poszedł i przystał do jednego z obywateli owej krainy, a ten posłał go na swoje pola żeby pasł świnie. 16 Pragnął on napełnić swój żołądek strąkami, którymi żywiły się świnie, lecz nikt mu ich nie dawał. 17 Wtedy zastanowił się i rzekł: »Iluż to najemników mojego ojca ma pod dostatkiem chleba, a ja tu z głodu ginę. 18 Zabiorę się i pójdę do mego ojca, i powiem mu: Ojcze, zgrzeszyłem przeciw Bogu i względem ciebie; 19 już nie jestem godzien nazywać się twoim synem: uczyń mię choćby jednym z najemników«. 20 Wybrał się więc i poszedł do swojego ojca. A gdy był jeszcze daleko, ujrzał go jego ojciec i wzruszył się głęboko; wybiegł naprzeciw niego, rzucił mu się na szyję i ucałował go. 21 A syn rzekł do niego: »Ojcze, zgrzeszyłem przeciw Bogu i względem ciebie, już nie jestem godzien nazywać się twoim synem«. 22 Lecz ojciec rzekł do swoich sług: »Przynieście szybko najlepszą szatę i ubierzcie go; dajcie mu też pierścień na rękę i sandały na nogi! 23 Przyprowadźcie utuczone cielę i zabijcie: będziemy ucztować i bawić się, 24 ponieważ ten mój syn był umarły, a znów ożył; zaginął, a odnalazł się«. I zaczęli się bawić. 25 Tymczasem starszy jego syn przebywał na polu. Gdy wracał i był blisko domu, usłyszał muzykę i tańce. 26 Przywołał jednego ze sług i pytał go, co to ma znaczyć. 27 Ten mu rzekł: »Twój brat powrócił, a ojciec twój kazał zabić utuczone cielę, ponieważ odzyskał go zdrowego«. 28 Na to rozgniewał się i nie chciał wejść; wtedy ojciec jego wyszedł i tłumaczył mu. 29 Lecz on odpowiedział ojcu: »Oto tyle lat ci służę i nigdy nie przekroczyłem twojego rozkazu; ale mnie nie dałeś nigdy koźlęcia, żebym się zabawił z przyjaciółmi. 30 Skoro jednak wrócił ten syn twój, który roztrwonił twój majątek z nierządnicami, kazałeś zabić dla niego utuczone cielę«. 31 Lecz on mu odpowiedział: »Moje dziecko, ty zawsze jesteś przy mnie i wszystko moje do ciebie należy. 32 A trzeba się weselić i cieszyć z tego, że ten brat twój był umarły, a znów ożył, zaginął, a odnalazł się«”.

1 Źródło: Łk 14, 11–32, [w:] Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych, oprac. Zespół Biblistów Polskich z inicjatywy Benedyktynów Tynieckich, Poznań-Warszawa 1980, s. 1201.

Literackie nawiązania do Przypowieści o synu marnotrawnym

Przypowieść o synu marnotrawnym stała się przedmiotem interpretacji teologów, ale także źródłem inspiracji dla twórców. Nawiązania do przypowieści o synu marnotrawnym są widoczne zawłaszcza w sztukach plastycznych oraz literaturze. Utwory literackie zawierające te odwołania można podzielić na dwie główne kategorie:

R1N056bUpcuHY1
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o.

Dla kultury większe znaczenie mają dzieła należące do drugiej kategorii, które różnią się sposobem i zakresem nawiązania do biblijnego wzorca syna marnotrawnego:

R15BJSRIh5Cxm1
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o.

We współczesnej literaturze odmiennym rozwiązaniom fabularnym towarzyszą dwa różne sposoby odczytywania symbolicznego sensu Przypowieści o synu marnotrawnym. Do pierwszego nurtu zalicza się te utwory, w których akcentowany jest konflikt pokoleń, wynikający z wyznawania przez ojca oraz syna odmiennych systemów wartości – młody człowiek najpierw neguje wartości ważne dla rodzica, a później weryfikuje swoje poglądy i dochodzi do pojednania między przedstawicielami dwóch pokoleń. Do drugiego nurtu należą dzieła, w których szczególny nacisk kładzie się na akceptację potrzeby buntu, nawet jeśli nie oznaczał on osiągnięcia celów – znaczenie ma samo dostrzeżenie możliwości obrania własnej drogi życiowej.

Słownik

alegoria
alegoria

(gr. allēgorein – mówić obrazowo) – element świata przedstawionego w utworze literackim, mający obok znaczenia dosłownego dodatkowy sens, trwale związany z tym elementem

apokaliptyka
apokaliptyka

(gr. apokalyptein – odkryć, objawić) – rodzaj literatury charakterystyczny dla późnego judaizmu i wczesnego chrześcijaństwa; jej głównym założeniem jest pełniejszy wgląd w objawione słowo Boże oraz poszukiwanie sensu historii świata i człowieka w kontekście wydarzeń historycznych

ekfraza
ekfraza

(gr. ekfrasis dokładny opis) – artystyczny opis dzieła sztuki w literaturze pięknej

przypowieść
przypowieść

(gr. parabole – zestawienie obok siebie) – jeden z najstarszych gatunków literackich z kręgu literatury dydaktycznej. Charakterystycznymi cechami przypowieści (paraboli) są: uproszczona fabuła, schematyczne postaci, brak jasno określonego czasu i miejsca akcji, uniwersalizm, obecność alegorii i symboli. Świat przedstawiony przypowieści podporządkowany jest ukrytemu, przenośnemu sensowi danej historii, którego rozszyfrowanie jest kluczowe dla zrozumienia całej przypowieści

psalm
psalm

(gr. psaltarion – nazwa instrumentu, psállein – śpiewać, szarpać struny) - 1. lit. gatunek liryczny o treści pochwalnej, błagalnej, dziękczynnej; 2. rel. biblijny utwór poetycki przeznaczony do śpiewania o modlitewno‑hymnicznym charakterze, którego adresatem jest Bóg, rzadziej człowiek; 3. typ pieśni religijnej, pochwalnej wywodzącej się z tradycji hebrajskiej

reinterpretacja
reinterpretacja

(łac. re – przedrostek oznaczający „znowu”, „ponownie”; interpretatio – interpretacja) – ponowna interpretacja tekstu literackiego lub dzieła sztuki, odmienna od tradycyjnej, zakorzenionej w kulturze