Filozofia dialogu Martina Bubera

Martin Buber twierdził, iż dzięki syjonizmowi powrócił do judaizmu. Był jednak zawiedziony, ponieważ uważał, że Żydzi jako naród potrzebują związku z duchową tradycją judaizmu, którą pomijał syjonizm. Uważał, że szansy odrodzenia narodu żydowskiego należało szukać w duchowej odnowie, a nie w dążeniu do utworzenia państwa w Palestynie. Jego postulaty nie znajdowały poparcia, więc Buber wycofał się z polityki i zaczął szukać w judaizmie takiego nurtu, który zadowoliłby jego wymagającą myśl.

Według niego nauki chasydyzmu miały uzupełnić lukę powstałą poprzez przyjęcie politycznego syjonizmu o idee „prawdziwej wspólnoty i prawdziwego przywództwa”. Uważał, że nauki chasydzkich cadyków starają się rozwiązywać współczesne problemy, z którymi on sam się zmagał. Spotkanie z chasydyzmem pozwoliło Buberowi w nowy sposób zrozumieć judaizm, jego dzieje i zadania, przed jakimi staje każdy Żyd i każdy człowiek. Filozof pragnął odrodzenia judaizmu poprzez poznanie człowieczeństwa. Uważał, że te same prawa, jakie można odnaleźć w dziejach judaizmu, rządzą wszelkimi dziejami, każdą ludzką wspólnotą i życiem każdego człowieka.

Dla Bubera indywidualność oznaczała coś więcej niż jednostkowość. Według niego może się ona kształtować tylko w relacji z drugim człowiekiem lub Bogiem. Tylko w innej istocie – w Ty – człowiek może odnaleźć uniwersalność i ucieleśnić ją w samym sobie. Pojedyncza i samotna jednostka pozostaje niewystarczająca i niepełna, więc aby w pełni ukształtować swoją tożsamość, stać się osobą, potrzebuje ona znaczącej relacji z Ty. Martin Buber wzywał do pracy nad stawaniem się w pełni ukształtowaną osobą. W historii filozofii postulat ten został określony jako zasada dialogiczna.

Powrót do Syjonu

Inspirowaną chasydyzmem humanistyczną wizję Bubera nie było łatwo uzgodnić z realiami politycznymi tworzącego się Izraela. Założenie państwa, w którym jedną z zasad było równouprawnienie obywateli narodowości żydowskiej i arabskiej, okazało się niemożliwe. Filozoficzna refleksja syjonizmu kulturalno‑religijnego prezentowanego przez Bubera ukazywała wrażliwość moralną, z jaką syjoniści pierwszego pokolenia analizowali również problem arabski. Jeszcze przez wiele lat o tym dyskutowali, dowodząc, że projekt swój chcieli rozumieć z kosmopolitycznego i indywidualistycznego punktu widzenia.

Buber twierdził, że Izrael może przekazać reszcie świata nie tylko naukę o Bogu, lecz przede wszystkim umiejętność prowadzenia uniwersalnego dialogu. Przesłanie judaizmu przejawiało się przede wszystkim w chasydyzmie. Według przekonania charakterystycznego dla tego ruchu religijnego Bóg miał się kontaktować z człowiekiem przez każdą osobę, spotkanie czy wydarzenie, człowiek natomiast posiada wolność udzielenia mu odpowiedzi.

Buber dostrzegł potencjał społeczny i duchowy tkwiący w ruchu syjonistycznym. Jednak w przeciwieństwie do ojców syjonizmu uważał, że nowe państwo będzie potrzebowało religii. Zależało mu, aby wskazać ludzkości alternatywę dla skrajnie postrzeganego indywidualizmu i kolektywizmu. Był głęboko przekonany, że można stworzyć wspólnotę, która będzie w sobie łączyła najlepsze cechy tych dwóch idei. Buber chciał przez to pokazać, że tym, co wzmacnia zarówno naród, jak i jednostkę, jest to, co „po prostu między‑ludzkie”. Liczył na to, że umiejętność prowadzenia dialogu stworzy fundamentalne zasady dla wszystkich nauk humanistycznych, przez co wypracowane zostaną nowe zasady powstania nowoczesnego społeczeństwa. Uważał, że to właśnie chasydzi prezentowali wartości, które powinny zostać przyjęte przez syjonizm – co więcej, uznał chasydyzm za źródło kulturowej odnowy dla judaizmu.