Przeczytaj
Zapoznaj się z definicją syjonizmu. Zastanów się, na jakim tle rodził się ruch syjonistyczny, czy miał wymiar czysto religijny, czy zarazem polityczny?
Syjonizm jest ideą powrotu Żydów do Ziemi Świętej, Syjonu. W sensie religijnym idea ta sięga czasów starożytnych i związana jest z obietnicą ofiarowania nowej ziemi do zamieszkania, daną Abrahamowi przez Boga. W przeciwieństwie do ruchów narodowo‑wyzwoleńczych syjonizm nie dążył do usunięcia reżimów kolonialnych, lecz jego celem był jedynie powrót narodu żydowskiego do swojej ziemi. Nowoczesny syjonizm porzucił tym samym eschatologiczne hasło mesjanizmu, głoszącego powrót w czasach mesjańskich wszystkich Żydów z wygnania (galutu) do Ziemi Obiecanej, skupiając się na ściśle politycznym celu powrotu i odbudowy państwa Izrael. W tym znaczeniu myśl ta była kultywowana przez wieki w ramach wspólnoty żydowskiej przede wszystkim poprzez pismo, modlitwę i wypełnianie Bożych przykazań.
Tło historyczne
W czasach średniowiecza, renesansu i epoki klasycznej niewiele się zmieniło. Żydzi przyjęli postawę biernego oporu i obsesyjnego trwania przy własnych tradycjach, co wzmagało ich izolację w społeczeństwach. W niektórych państwach wykorzystywano żydów do antagonizowania różnych narodowości zamieszkujących dany kraj, tak działo się w zaborze rosyjskim i austriackim.
. 1782 Ilustracja przedstawia starszego mężczyznę z długą brodą oraz wydatnym nosem. Ubrany jest w długą szatę, na głowie ma jarmułkę. W rękach trzyma księgę i pióro. Antysemityzm Prostym przykładem takiego zachowania będzie ustanawianie żydów administratorami cerkwi prawosławnych, na terenach Ukrainy i Białorusi, a także Galicji. Administrator taki musiał pobierać opłaty za wykorzystywanie świątyni, a to nie było dobrze przyjmowane przez prawosławną ludność miejscową. Prowadziło to do wielu uprzedzeń, które w ostatecznym rozrachunku przerodziły się w jawny antysemityzm. Ostatecznie, w roku 1782 rabin Eliasz z Wilna wezwał Żydów, by wracać do Syjonu. 1840 Ilustracja przedstawia dwóch starszych mężczyzn, którzy siedzą obok siebie. Są ubrani w długie szaty. Mężczyzna po prawej ma długą, siwą brodę. Polityczny wydźwięk Myśl rabina Eliasza rozwinął, pozostający pod wpływem rodzącego się nacjonalizmu, serbski rabin Jehuda Alkai, który w roku 1840 przeformułował dawne religijne marzenia o powrocie do Syjonu w ideę nabierającą politycznego wydźwięku. 1848 Obraz przedstawia scenę walki ulicznej przy barykadzie. Na ziemi leżą ranni ludzie. W środkowej części obrazu stoją ludzie z szablami i trzymają flagę w czarno-czerwono-żółte poziome pasy. Wiosna Ludów Dla tworzenia żydowskiej świadomości narodowej duże znaczenie miała także Wiosna Ludów, a potem pojawiające się w Niemczech silne nastroje nacjonalistyczne. Wśród społeczności żydowskiej do głosu doszły tendencje wzywające do asymilacji Żydów szczególnie wśród bogatych mieszczan, przedsiębiorców, artystów i inteligencji. Równocześnie w Europie narastały nastroje antysemickie, związane także ze strachem przed opanowaniem elit intelektualnych przez żydowskich filozofów, artystów, a w końcu polityków. 1850 Obraz przedstawia portret młodego mężczyzny. Ma pociągłą twarz, czarne włosy oraz rzadkie wąsy. Ubrany jest w czarny strój z białym kołnierzem. Idea powrotu W kontrze do europejskich nacjonalizmów wśród Żydów renesans przeżywała idea odzyskania i powrotu do Ziemi Obiecanej. W tym aspekcie syjonizm przerodził się z ruchu religijnego w ruch polityczny, którego twórcami i głównymi ideologami byli Mojżesz Hess i Theodor HerzlTwórcy syjonizmu
![Ilustracja przedstawia kunsztownie wykonany, dziewięcioramienny świecznik.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1NZVtxYT7RiJ/1668415957/VtgjgfrrLojQgKx1y5k2xTDzeRdhZB2j.png)
Twórcą ideologii syjonizmu politycznego był Mojżesz HessMojżesz Hess (1812‑1875). Uważał on, że głównym celem świadomości ludzkiej jest tożsamość narodowa, która definiowana jest poprzez posiadanie ojczyzny. Dla Żydów historyczną ziemią przodków jest Ziemia Izraela. Filozoficznie wizja Mojżesza Hessa ukształtowana została głównie przez koncepcje Barucha Spinozy i Georga Wilhelma Friedricha HeglaGeorga Wilhelma Friedricha Hegla. Historyczna misja Żydów miała przyczynić się do powszechnej walki o społeczne i narodowe wyzwolenie. Cel ten mógł być jednak zrealizowany dopiero po powrocie wygnanego ludu do Ziemi Świętej – IzraelaIzraela. Hess stał się pionierem zarówno syjonizmu, jak i socjalizmu, rozwijanego przez tego współpracownika Karola Marksa.
![Zdjęcie przedstawia dojrzałego mężczyznę. Ma krótkie, zaczesane do tyłu włosy, pociągłą twarz oraz gęstą brodę z wąsami. Ubrany jest w garnitur.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R172kqNFqI4AG/1668415958/upue3S2Uw67u9QSXKrda8IRpHeHrqRHF.jpg)
Gdybym chciał podsumować kongres bazylejski jednym zdaniem... W Bazylei założyłem Państwo Żydowskie. Może za pięć lat, na pewno za pięćdziesiąt, wszyscy je poznają. (Theodor Herzl, Dziennik, 1897, Centralne Archiwum Syjonistyczne w Jerozolimie)
Syjonistyczne idee rozwijały się przede wszystkim we wschodniej Europie poprzez ruch Chibbat‑SyjonChibbat‑Syjon, z jednej strony nawiązujący do koncepcji Hessa, z drugiej silnie zakorzeniony w tradycji religijnej. Powstanie ruchu, który połączył wiele działających w odosobnieniu stowarzyszeń żydowskich, wiązało się z przyjmowaniem przez kolejne państwa ustaw antyżydowskich i falą pogromów ludności żydowskiej w Imperium Rosyjskim. Niepokój wzbudzała też masowa emigracja do Stanów Zjednoczonych i spodziewana nieuchronna asymilacja napływającej tam ludności żydowskiej. Czołowym ideologiem ruchu Chibbat‑Syjon był Leo Pinsker (1821‑1891), który szczególnie nawiązał do obecnego w Europie antysemityzmuantysemityzmu. Podobnie jak Hess uważał on, że w atmosferze powszechnego antysemityzmu droga Żydów do emancypacji nie prowadzi przez stopniowe wtapianie się w poszczególne społeczności, w których przyszło im żyć, lecz rozszerzanie i pogłębianie poczucia odrębności narodowej. Temu właśnie miała sprzyjać działalność ruchu Chibbat‑Syjon. Ważnym przedstawicielem syjonizmu został Theodor HerzlTheodor Herzl, autor książki Państwo żydowskie. Rozwija w niej ideę syjonizmu jako ruchu z jednej strony opartego na korporacyjności w tworzeniu przez społeczeństwo struktur niezależności gospodarczej i politycznej, z drugiej zaś prezentuje dojrzałą wizję syjonizmu, przede wszystkim jako ruchu politycznego silnie związanego z wytworzeniem specyficznej żydowskiej samoświadomości. Na fali społecznych przemian zachodzących w Europie Żydzi powinni podążyć własną, odrębną drogą, odcinając się tym samym od utożsamiania z jakąkolwiek grupą polityczną bądź narodową. Według Herzla służyć temu powinna idea powrotu do Syjonu, gdzie istnieje jedyna realna możliwość pełnego, „świadomego” rozwoju narodu żydowskiego. Wśród innych ideologów syjonizmu na uwagę zasługuje przede wszystkim Aszer Ginzburg (znany jako Ahad Ha’am: „jeden z ludu”), żyjący w latach 1856‑1927. Próbował on określić świecką tożsamość żydowską poprzez odniesienie kulturowe. Nawoływał do rzeczywistego powrotu do Ziemi Świętej i odbudowania tam na nowo żydowskiej kultury. Ginzburg był przekonany, nie da się sprowadzić wszystkich Żydów z powrotem do Ziemi Izraela, zatem syjonizm nie rozwiąże wszystkich problemów żydowskich. Rozwiązaniem byłaby szeroka akcja edukacyjna nawiązująca do nauczania proroków. Centrum duchowej odnowy znajdować się miało w Ziemi Obiecanej. Palestyna byłaby kulturowym schronieniem dla elity, jednoczącej zbiorową świadomość reszty diaspory. Idee Ginzburga wywodzą się z syjonizmu duchowego, a jego przeciwnicy zarzucali mu brak politycznych rozwiązań problemów, przed którymi stanęła diaspora żydowska.
Filozofia dialogu Martina Bubera a syjonizm
![Źródło: domena publiczna Zdjęcie przedstawia starszego, łysiejącego mężczyznę. Ma gęstą brodę z wąsami oraz zmarszczki na twarzy.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1OG9VOolGmVv/1668415958/35hHNmHHlSk3Q9EzippubzLOVhfqdhhq.jpg)
Ja nie uprawiam nauki. Ja tylko coś pokazuję. Pokazuję rzeczywistość, pokazuję coś w rzeczywistości, co nie było lub w niewielkim stopniu było dostrzegane. (...) Ja nie uprawiam nauki, lecz prowadzę rozmowę.
Filozofia dialogu Martina Bubera
Martin Buber twierdził, iż dzięki syjonizmowi powrócił do judaizmu. Był jednak zawiedziony, ponieważ uważał, że Żydzi jako naród potrzebują związku z duchową tradycją judaizmu, którą pomijał syjonizm. Uważał, że szansy odrodzenia narodu żydowskiego należało szukać w duchowej odnowie, a nie w dążeniu do utworzenia państwa w Palestynie. Jego postulaty nie znajdowały poparcia, więc Buber wycofał się z polityki i zaczął szukać w judaizmie takiego nurtu, który zadowoliłby jego wymagającą myśl.
Według niego nauki chasydyzmu miały uzupełnić lukę powstałą poprzez przyjęcie politycznego syjonizmu o idee „prawdziwej wspólnoty i prawdziwego przywództwa”. Uważał, że nauki chasydzkich cadyków starają się rozwiązywać współczesne problemy, z którymi on sam się zmagał. Spotkanie z chasydyzmem pozwoliło Buberowi w nowy sposób zrozumieć judaizm, jego dzieje i zadania, przed jakimi staje każdy Żyd i każdy człowiek. Filozof pragnął odrodzenia judaizmu poprzez poznanie człowieczeństwa. Uważał, że te same prawa, jakie można odnaleźć w dziejach judaizmu, rządzą wszelkimi dziejami, każdą ludzką wspólnotą i życiem każdego człowieka.
Dla Bubera indywidualność oznaczała coś więcej niż jednostkowość. Według niego może się ona kształtować tylko w relacji z drugim człowiekiem lub Bogiem. Tylko w innej istocie – w Ty – człowiek może odnaleźć uniwersalność i ucieleśnić ją w samym sobie. Pojedyncza i samotna jednostka pozostaje niewystarczająca i niepełna, więc aby w pełni ukształtować swoją tożsamość, stać się osobą, potrzebuje ona znaczącej relacji z Ty. Martin Buber wzywał do pracy nad stawaniem się w pełni ukształtowaną osobą. W historii filozofii postulat ten został określony jako zasada dialogiczna.
Powrót do Syjonu
Inspirowaną chasydyzmem humanistyczną wizję Bubera nie było łatwo uzgodnić z realiami politycznymi tworzącego się Izraela. Założenie państwa, w którym jedną z zasad było równouprawnienie obywateli narodowości żydowskiej i arabskiej, okazało się niemożliwe. Filozoficzna refleksja syjonizmu kulturalno‑religijnego prezentowanego przez Bubera ukazywała wrażliwość moralną, z jaką syjoniści pierwszego pokolenia analizowali również problem arabski. Jeszcze przez wiele lat o tym dyskutowali, dowodząc, że projekt swój chcieli rozumieć z kosmopolitycznego i indywidualistycznego punktu widzenia.
Buber twierdził, że Izrael może przekazać reszcie świata nie tylko naukę o Bogu, lecz przede wszystkim umiejętność prowadzenia uniwersalnego dialogu. Przesłanie judaizmu przejawiało się przede wszystkim w chasydyzmie. Według przekonania charakterystycznego dla tego ruchu religijnego Bóg miał się kontaktować z człowiekiem przez każdą osobę, spotkanie czy wydarzenie, człowiek natomiast posiada wolność udzielenia mu odpowiedzi.
Buber dostrzegł potencjał społeczny i duchowy tkwiący w ruchu syjonistycznym. Jednak w przeciwieństwie do ojców syjonizmu uważał, że nowe państwo będzie potrzebowało religii. Zależało mu, aby wskazać ludzkości alternatywę dla skrajnie postrzeganego indywidualizmu i kolektywizmu. Był głęboko przekonany, że można stworzyć wspólnotę, która będzie w sobie łączyła najlepsze cechy tych dwóch idei. Buber chciał przez to pokazać, że tym, co wzmacnia zarówno naród, jak i jednostkę, jest to, co „po prostu między‑ludzkie”. Liczył na to, że umiejętność prowadzenia dialogu stworzy fundamentalne zasady dla wszystkich nauk humanistycznych, przez co wypracowane zostaną nowe zasady powstania nowoczesnego społeczeństwa. Uważał, że to właśnie chasydzi prezentowali wartości, które powinny zostać przyjęte przez syjonizm – co więcej, uznał chasydyzm za źródło kulturowej odnowy dla judaizmu.
![Zdjęcie przedstawia młode kobiety oraz młodych mężczyzn, którzy siedzą przy ławkach w sali. Między ławkami stoi starszy mężczyzna z gęstą brodą i w jasnym garniturze. Patrzy na zeszyt jednej z kobiet.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1YLqadhUnq33/1668415959/VhcrmYgpyXY1sAwIipm7erl60Pn6j4Sd.jpg)
Ja staję się w zetknięciu z Ty; stając się Ja mówię Ty. Każde prawdziwe życie jest spotkaniem. M. Buber, Ja i Ty, 1928
Słownik
(pol. anty- + fr. sémite – od biblijnego Sema, będącego legendarnym protoplastą Semitów, czyli ludów zamieszkujących Azję południowo‑zachodnią i północną Afrykę, tj. Arabów, Aramejczyków, Babilończyków, Kartagińczyków, Etiopczyków, Hebrajczyków i Fenicjan) postawa oparta na uprzedzeniach, dyskryminacji oraz wrogości do Żydów oraz osób pochodzenia żydowskiego, którzy mogą być traktowani jako grupa religijna, etniczna lub rasowa; wynika z uprzedzeń religijnych, politycznych i gospodarczych
(hebr. chasidut – pobożność, bogobojność) ruch religijny zapoczątkowany przez rabina Baal Szem Towa, wzywający do odnowy religijności przez stworzenie silnej, osobistej więzi z Bogiem; barwny ruch mistyczny wykorzystujący w modlitwie śpiew, taniec i techniki ekstatyczne
(hebr. Miłośnicy Syjonu) żydowski ruch społeczny, nawołujący do religijnej walki z antysemityzmem
zwana również filozofią spotkania, nurt filozofii XX w., w którym dialog jest punktem wyjścia, zasadą wszelkiego myślenia i poznawania oraz przedmiotem filozoficznej refleksji
(hebr.Erec Jisrael – Ziemia Izraela, Ziemia Obiecana) idea wolnego państwa żydowskiego, zajmującego obszar, który według Biblii stanowi region dany Żydom przez Boga
(hebr. kibbuc – zgromadzenie, wspólnota) wspólnota rolnicza, później spółdzielnia rolniczo‑przemysłowa, oparta na wspólnej własności lub dzierżawie ziemi i środków produkcji, ochotniczej pracy, równych prawach i obowiązkach oraz zbiorowej odpowiedzialności materialnej jej członków; kibuc jest zarządzany przez komitety, odpowiedzialne za prowadzoną w nim działalność; zyski, po zaspokojeniu potrzeb członków i ich rodzin, są inwestowane w rozwój wspólnoty