Sceptycyzm – skąd pochodzi i co oznacza

Sceptycyzm pochodzi od greckiego słowa skeptikós – wątpiący, rozważający. Na gruncie epistemologii związany jest z uznaniem, że wiedza, czyli prawdziwe i uzasadnione przekonanie, nie istnieje. Może przyjąć postać sceptycyzmu globalnego – głoszącego, że żadna wiedza nie istnieje, jak też sceptycyzmu lokalnego – twierdzącego, że nie istnieje wiedza określonego rodzaju lub dotycząca określonych przedmiotów. Na gruncie języka potocznego sceptycyzm oznacza postawę zwątpienia, braku zaufania wobec pewnych sytuacji, niedowierzania.

W starożytności sceptycyzm to mądrość życiowa związana z zawieszeniem sądów: nieopowiadaniem się po żadnej ze stron teoretycznego sporu. Radykalny sceptycyzm zawieszał wszystkie sądy, natomiast umiarkowany zawieszał wyłącznie sądy z pretensją do pewności i uznawał sądy ze słabą asercjąasercjaasercją. Wśród najważniejszych starożytnych sceptyków wymienia się Pirrona z Elidy, Karneadesa i Sekstusa Empiryka.

R7l41JFADrntr

Obraz przedstawia portret starszego mężczyzny. Mężczyzna ma wystające spod nakrycia głowy długie, kędzierzawe włosy. Na jego twarzy są zmarszczki. Mężczyzna ma gęstą brodę i wąsy. Mężczyzna stoi. Jest ubrany w szatę sięgającą do stóp. Trzyma ją lekko uniesioną w prawej ręce tak, że odsłania sobie stopy obute w sandały.

R1KG3WxWLyNG8

Rysunek przedstawia rzeźbę popiersia mężczyzny. Mężczyzna jest starszy. Na jego czole są poziome zmarszczki. Twarz mężczyzny jest owalna. Mężczyzna ma wydatny nos i wysokie czoło. Włosy mężczyzny są krótkie, przylegają do głowy, są lekko falujące, na czubku głowy mężczyzna jest łysiejący. Ma gęstą brodę i wąsy.

Ru3t2gDpYJvFE

Obraz przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Ukazany jest jego prawy profil. Mężczyzna ma gęste, kędzierzawe, krótkie włosy. Ma wysokie czoło i wydatny nos. Nosi wąsy i brodę.

Pirron głosił, że rzeczy są niepoznawalne, a sądy ludzkie nie mają dostępu do prawdy. Zalecał powstrzymywanie się od wszelkich sądów, dzięki czemu człowiek staje się szczęśliwy, osiągając ataraksję (niezmącony spokój) i apatię (obojętność). Karneades zasłynął z krytyki stoickiej koncepcji poznania oczywistego, twierdząc, że nigdy nie możemy mieć pewności, że uznane przez nas za prawdziwe wrażenie nie jest fałszywe. Postulował zawieszenie wszystkich sądów. Stoicy w odpowiedzi na to sformułowali najsilniejszy argument przeciwko sceptykom: radykalne zawieszenie sądów prowadzi do niemożliwości działania. Karneades w odpowiedzi na stoickie zarzuty odpowiedział teorią działania w oparciu o sądy prawdopodobne (wiarygodne), a więc takie, które: a) natarczywie jawią się jako prawdziwe (oczywiste) lub b) natarczywie jawią się jako prawdziwe (oczywiste) i są zgodne z innymi przedstawieniami, lub c) natarczywie jawią się jako prawdziwe (oczywiste) i są zgodne z innymi przedstawieniami oraz zostały potwierdzone przez kontrolę i dalsze badania. Sformułowany przez Karneadesa argument stanowił zarazem odkrycie asercji słabej, dzięki której życie okazało się możliwe także w ramach sceptyckiego światopoglądu.

Sekstus Empiryk to reprezentant neopirronizmu. Nie uważał sceptycyzmu za doktrynę, gdyż nie składają się na niego żadne przekonania. To sposób życia, zdolność do argumentowania na dwie strony, sprawność w zbijaniu wszelkich argumentów. Jako autor Zarysów Pirrońskich Sekstus pisze wprost we wstępie dzieła, że żadnego z zawartych w księdze zdań nie traktuje jako prawdziwych, one wyrażają tylko to, co mu się jawi. Sceptycyzm w wersji tego filozofa jest radykalny, polega na zawieszeniu wszelkich sądów i życiu bez przekonań. W odpowiedzi na zarzut, że taka postawa uniemożliwia życie, Empiryk odpowiada, że życie sceptyka polega na odbieraniu bodźców i reagowaniu na nie, jest pasywne i bezwolne. Podejmuje działania, które podpowiadają mu natura, obyczaje czy nawyki.

Sceptyczny duch współczesności

RSSDZzQ77YoqV1

Ilustracja przedstawia mural. To spadająca kobieta, która trzyma przed sobą wózek sklepowy. Z wózka wypadają różne produkty.

Sceptycyzm należy do szkół hellenistycznych, które powstały, gdy „rozpadły się ściany świata”. Moenia mundi discedunt („rozpadają się ściany świata”) – to słowa Lukrecjusza, opisujące nastroje Greków u progu epoki hellenistycznej, która w wielu kwestiach stanowiła przeciwieństwo świata helleńskiego, bo człowiek

Współczesny świat jest także obszarem radykalnych przemian. Jesteśmy codziennie zasypywani niezliczoną ilością informacji, wzajemnie sprzecznych interpretacji odnośnie tego, co ważne, wartościowe, konieczne. Z jednej strony wydaje się, że mamy nieskończone możliwości wyboru i działania, z drugiej – nie sposób mieć pewność, co i dlaczego należy wybrać lub czynić. Socjolog Anthony Giddens nazywa to „radykalizacją i globalizacją podstawowych rysów nowoczesności”. Współczesny człowiek, zdaniem badacza, w ciągu życia permanentnie poszukuje swojej tożsamości i ją konstruuje. W poprzednich wiekach człowiek w momencie narodzin uzyskiwał tożsamość: płeć, rasa, narodowość, przynależność do grupy społeczno‑ekonomicznej bardzo mocno określały jego przyszłe możliwości i ograniczenia. Dziś jednostka staje się z jednej strony nosicielem świadomości wielości szans, z drugiej – świadomości odpowiedzialności oraz ryzyka (straty), którego źródłem jest konfliktogenny charakter możliwych wyborów.

Słownik