Przeczytaj
Porozumienia sierpniowe i powstanie NSZZ „Solidarność”
W Stoczni Gdańskiej powołano Międzyzakładowy Komitet Strajkowy (MKS) z Lechem Wałęsą na czele. Komitet miał reprezentować protestujących z różnych zakładów i koordynować akcję strajkową na Wybrzeżu. Robotnicy sformułowali 21 postulatów, wśród których obok żądań ekonomicznych znalazły się także polityczne: prawa do strajków, zgody władz na powołanie niezależnego związku zawodowego, przestrzegania wolności słowa oraz uwolnienia więźniów politycznych. Protestujący robotnicy skorzystali z pomocy doradców, wśród których znaleźli się Bronisław Geremek i Tadeusz Mazowiecki. MKS nie dopuścił do wyjścia robotników na ulice, by nie dać władzom pretekstu do użycia siły. Wydał też czasowy zakaz sprzedaży i spożycia alkoholu. Autorytet Komitetu był tak silny, że mieszkańcy Trójmiasta i przyjezdni przestrzegali zakazu.
Co oznacza gest, jaki wykonuje Wałęsa? Czego dotyczy?
Solidarnościowe strajki objęły cały kraj. AnalogiczneAnalogiczne komitety strajkowe powstały też w Szczecinie oraz w Jastrzębiu na Górnym Śląsku. Po wielodniowych negocjacjach przedstawiciele rządu podpisali porozumienia społeczne (30 sierpnia w Szczecinie, 31 sierpnia w Gdańsku i 3 września 1980 r. w Jastrzębiu). Zgodzili się m.in. na ograniczenie cenzury, przywrócenie do pracy osób zwolnionych po wydarzeniach 1970 i 1976 r., opracowanie reform gospodarczych i przeprowadzenie konsultacji społecznych w tej sprawie oraz utworzenie niezależnych związków zawodowych. W efekcie 17 września 1980 r. zaczął działać Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”. Na jego czele stanął Lech Wałęsa. W związku ze strajkiem studentów władze były też zmuszone do rejestracji Niezależnego Zrzeszenia Studentów (22 września 1980 r.), a po protestach rolników – NSZZ „Solidarność” Rolników Indywidualnych (12 maja 1981 roku).
Do Solidarności wstąpiły również setki tysięcy członków partii. We wrześniu następnego roku NSZZ liczył już blisko 10 mln członków.
Sprawdź, jak obecnie nazywa się dawna Stocznia im. Lenina.
W Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR) zaczęły powstawać struktury poziome, tzw. poziomki. Oznaczało to, że działacze niższych szczebli porozumiewali się między sobą, omijając swoich zwierzchników, i żądali wcielenia w życie programowych zapisów o demokracji wewnątrz partii. Edwarda Gierka zastąpił na stanowisku I sekretarza Komitetu Centralnego (KC) PZPR Stanisław Kania, który pełnił tę funkcję do października 1981 r., kiedy kierownictwo uznało, że jest zbyt ustępliwy jak na przywódcę w okresie największego kryzysu władzy w PRL. W tym samym miesiącu następcą Kani został gen. Wojciech Jaruzelski, piastujący już urząd premiera i ministra obrony narodowej.
Przygotowania do konfrontacji
Istnienie Solidarności, masowego ruchu społecznego poza kontrolą komunistów, prowadziło do emancypacjiemancypacji społeczeństwa, czego nie dało się pogodzić z dyktaturą partii. ZSRS od początku powstania „Solidarności” naciskał na władze PRL, by związek zlikwidowały. Pod koniec 1980 r. przywódcy sowieccy zadecydowali o zorganizowaniu w Polsce ćwiczeń wojsk Układu Warszawskiego, co oznaczało demonstrację siły.
Obawę przed interwencją zbrojną zwiększały w społeczeństwie polskim nieustające ataki władz na „Solidarność”. Podczas sesji Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy 19 marca 1981 r. trzej związkowcy z Solidarności: Jan Rulewski, Mariusz Łabentowicz i Michał Bartoszcze zostali dotkliwie pobici przez funkcjonariuszy ZOMO. Związkowcy zorganizowali strajk ostrzegawczy. W dniu 27 marca na cztery godziny stanęła prawie cała Polska. Władze zapewniły, że odszukają winnych pobicia i protest został zawieszony. Część kierownictwa partii uważała, że trzeba „Solidarność” zdławić siłą, część zaś – że metodą nękania i niewielkich ustępstw. Ostatecznie zwyciężyli zwolennicy Stanisława Kani, który proponował unieszkodliwienie związku bez użycia siły. Kania przekonał też Leonida Breżniewa, że władze PRL panują nad sytuacją i samodzielnie spacyfikują „Solidarność”.
Mimo pozornego odprężenia sytuacja w kraju wcale się nie poprawiała, zaopatrzenie było coraz gorsze. W maju 1981 r. Polską wstrząsnęła wiadomość o zamachu na papieża. Turecki zamachowiec zranił Jana Pawła II podczas spotkania z wiernymi na placu Świętego Piotra w Rzymie. Do dziś nie udało się do końca wyjaśnić, kto był inspiratorem zamachu. Najprawdopodobniej stały za nim sowieckie służby specjalne. We wrześniu 1981 r. rozpoczął obrady zjazd delegatówdelegatów Solidarności. Uchwalono wtedy Posłanie do ludzi pracy Europy Wschodniej. W dokumencie tym związkowcy zachęcali robotników w krajach „demokracji ludowej” do pójścia w ślady „Solidarności” i do walki o prawa człowieka. Rząd zinterpretował to jako zachętę do przeprowadzenia „kontrrewolucjikontrrewolucji” w krajach bloku wschodniego. W tym czasie trwały już przygotowania do wprowadzenia w Polsce stanu wojennegostanu wojennego. Władze szukały tylko pretekstu do uderzenia. Użyły nagrań z tajnych obrad związku, wykonanych przez współpracownika Służby Bezpieczeństwa. Liderzy Solidarności rozmawiali na nich o możliwości konfrontacji ze stroną rządową, toteż odpowiednio spreparowane (powyciągane z kontekstu i złączone) fragmenty tych rozmów świetnie nadawały się do oskarżenia robotników o złą wolę.
Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1CcF3Je3
Film opowiadający o sierpniu 1980 i Solidarności.
Słownik
bliski, zbliżony; od słowa „analogia” (z gr. analogia – zgodność, podobieństwo) sytuacja, zjawisko bądź rzecz podobne do innych pod pewnymi względami
(z łac. delegatus od delegare – wysłać) oficjalny przedstawiciel jakiejś zbiorowości, np. organizacji, reprezentujący jej interesy
(z łac. emancipatio – uwolnienie się od zależności, usamodzielnienie) wyzwolenie jakiejś grupy społecznej, zrównanie jej w prawach z resztą społeczeństwa; uwolnienie się od zależności i zdobycie lepszej pozycji w strukturze społecznej
(z łac. contra – przeciw + revolutio – obrót, przewrót) działania skierowane przeciwko rewolucji, prowadzone po jej zakończeniu lub w czasie jej trwania; wyrażenie użyte po raz pierwszy podczas rewolucji francuskiej
jeden ze stanów nadzwyczajnych wynikający z zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa, polegający na przejęciu administracji przez wojsko; sytuacja prawna polegająca na ograniczeniu praw i wolności obywatelskich
Słowa kluczowe
Stocznia Gdańska, Solidarność, Lech Wałęsa, Wojciech Jaruzelski, porozumienia sierpniowe, Polska w latach 1957–1981, komunizm w Polsce
Bibliografia
Sprawy gospodarcze w dokumentach pierwszej Solidarności, t. 1, 16 sierpnia 1980 – 30 czerwca 1981, wybór, wstęp i oprac. J. Luszniewicz, A. Zawistowski, IPN, Warszawa 2008.
W. Roszkowski, Historia Polski 1914–2000, Warszawa 2001.
W. Fijałkowski, Milicja Obywatelska i Służba Bezpieczeństwa w województwie wrocławskim w latach 1945–1987, Wrocław 1989.
J. Kuroń, Autobiografia, Warszawa 2009.