Przeczytaj

Bohater szekspirowski

Twórczość Wiliama Szekspira uważana jest powszechnie za jedno za najdonioślejszych osiągnięć w historii dramatopisarstwa. Na wielu płaszczyznach artystycznych dzieła autora Hamleta okazały się przełomowe i nowatorskie. Taki stan rzeczy przejawia się m.in. w doniosłych kreacjach bohaterów jego dramatów, którzy

Jadwiga Sokołowska Spory o barok
R1VS70I4QggeW1
Anna Deręgowska jako Julia i Kazimierz Milczyński jako Romeo w balecie Romeo i Julia, 1963
Źródło: licencja: CC BY-SA 4.0.
kończą ten okres w dziejach literatury europejskiej, w którym – dzięki wielosetletniemu oddziaływaniu estetyki klasycznej – postaci literackie były jednoznacznie dobre, szlachetne, odważne albo też złe, przewrotne, mściwe, okrutne, słowem – monolityczne. Szekspir dostrzegł w człowieku przede wszystkim tragiczne przemieszanie pierwiastków dobra i zła. (…) Postać bohatera opalizuje przed oczami widza, jest nieustannie inna, trudna do zdefiniowania. (…) Bohater szekspirowski staje się czynnikiem dynamizmu akcji, tę akcję potęguję przez własną wewnętrzna dynamikę przemian. Istotą bohatera jest życie, działanie, uczestniczenie w różnorodnych zdarzeniach i sytuacjach, a nie deklamacja.
12 Źródło: Jadwiga Sokołowska, Spory o barok, Warszawa 1971, s. 180–189.

Romeo

Według większości literaturoznawców to właśnie Romeo i Julia (1595) jest pierwszym dramatem Szekspira, w którym nowatorski model bohatera „żyjącego” i niejednoznacznego moralnie realizuje się w pełni. Romeo jest więc postacią, która stwarza się poprzez własne czynny, uczucia oraz wybory, co wydatnie wpływa na przemiany, jakie w nim zachodzą w trakcie toczącej się akcji.

Jarosław Komorowski Romeo i Julia Williama Shakespeare’a
RcBpMG9joBGZ3
Bajor Gizi w roli Julii i Beregi Oszkár jako Romeo w sztuce Romeo i Julia w Teatrze Narodowym w Budapeszcie, 1918
Źródło: domena publiczna.
Prawdziwa miłość przeobraża Romea wewnętrznie, choć jego słowa w znacznym stopniu nadal pozostają pod wpływem nieprzydatnej już konwencji. Równocześnie w charakterze bohatera ujawnia się pewna popędliwość, nieopanowanie, uleganie, wbrew wymogom rozsądku, zarówno gniewowi (walka z Tybaltem), jak i egzaltowanej rozpaczy (…). Spokojny i zaradny w chwilach powodzenia i szczęścia (plan małżeństwa), w sytuacjach emocjonalnie skrajnych okazuje się bezsilny, niezdolny do rozwagi, a tym samym podporządkowany cudzym działaniom i planom. Dopiero wstrząs wywołany wiadomością o śmierci ukochanej czyni zeń w pełni dojrzałego mężczyznę, a wymowność i dowcip ostatecznie ustępują energii i determinacji w spełnieniu ostatniego zamiaru.
13 Źródło: Jarosław Komorowski, Romeo i Julia Williama Shakespeare’a, Warszawa 1990, s. 44–45.

Czym jest szekspirowski monolog?

RqvgDjbUMNwKl1

Alexander Kirchner jako Romeo w Romeo i Julii w Operze Królewskiej w Sztokholmie, 1910 — Alexander Kirchner jako Romeo w *Romeo i Julii* w Operze Królewskiej w Sztokholmie, 1910
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Fundamentalną rolę w szekspirowskiej dramaturgii odgrywają monologimonologmonologi. Dzięki nim bohaterowie mogą precyzyjnie scharakteryzować swoje myśli i odczucia względem innych postaci oraz świata przedstawionego. Autor Makbeta stosuje je w swoich dziełach bardzo często, gdyż wydatnie ułatwiają prezentację wewnętrznych przemian bohaterów, które są głównym czynnikiem dynamizacji akcji.

Natura Szekspira. Rozmowa z Piotrem Kamińskim
(…) każdy monolog Szekspira ma swój wewnętrzny rytm, formalny i znaczeniowy. Słowa nie mogą zwalniać akcji, sensy i emocje muszą docierać do widza w tempie przewidzianym przez autora, który – jak wszyscy wielcy twórcy – był nieomylnym praktykiem i wiedział doskonale, co się sprawdza na scenie.
16 Źródło: Natura Szekspira. Rozmowa z Piotrem Kamińskim, dostępny w internecie: https://www.dwutygodnik.com/artykul/3935-natura-szekspira.html [dostęp 29.03.2022 r.].

Monolog jest wypowiedzią, którą różne postacie dramatu stosują pod nieobecność osób trzecich. Teoretycznie więc wypowiedź ta nie posiada konkretnego adresata, jednak jest ściśle powiązana z kontekstem wydarzeń dramatycznych, będąc w swojej istocie również takim wydarzeniem. Bardzo często bohaterowie podczas wygłaszania monologu analizują różnego rodzaju racje moralne oraz możliwości swoich dalszych, potencjalnych działań. Żeby to zrobić stawiają konkretne pytania i dokonują próby udzielania na nie odpowiedzi. Monolog bywa więc swoistym dialogiem z samym sobą, dlatego

Adam Kulawik Poetyka. Wstęp do teorii dzieła literackiego
o monologu można powiedzieć, że pełni identyczne funkcje w utworze dramatycznym jak dialog, a więc informacyjną, charakteryzującą i dramatyczną, z tym jednak zastrzeżeniem, że ich wzajemne relacje przedstawiają się inaczej: udział funkcji dramatycznej jest mniejszy, jest ona zdominowana przez pozostałe dwie funkcje: informacyjną i charakteryzującą.
14 Źródło: Adam Kulawik, Poetyka. Wstęp do teorii dzieła literackiego, Kraków 1994, s. 369.

W dramacie literackim wyróżnia się trzy zasadnicze typy monologumonodramtypy monologu:

Monolog właściwy, czyli wypowiedź nieskierowana w stronę innych postaci dramatu;
Monolog jako wypowiedź chóru, czyli wypowiedź wielu osób nieskierowana w stronę innych postaci dramatu. Warto pamiętać, że chór nie zawsze posługuje się monologiem, zamiast tego często dialoguje z innymi postaciami dramatu;
Tyrada, czyli rodzaj monologu wpleciony w dialog. Taki rodzaj przemówienia, które przerywa trwający dialog, jest jednak wciąż zwrotem do danego adresata.

Co ciekawe wielu badaczy za specyficzną odmianę monologu uważa tzw. solilokwiumsolilokwiumsolilokwium.

Dorota Kulczycka "Soliloquia" z dramaturgii Szekspira – w świetle teorii
solilokwium w odróżnieniu od monologu pozostaje jedynie kategorią mentalną, czymś, co zostało tylko pomyślane, niesłyszane przez innych. Rozróżnianie monologu i solilokwium w niejednym przypadku mogłoby być jednak kontrowersyjne. Zgodzić by się jedynie należało, że rzeczywiście solilokwium wyróżnia to, że nie ma ono fizycznie obecnych słuchaczy (oprócz samego nadawcy równego odbiorcy; „duchowo” przywoływanym odbiorcą jest natomiast bardzo często Bóg).
15 Źródło: Dorota Kulczycka, "Soliloquia" z dramaturgii Szekspira – w świetle teorii, „Świat Tekstów. Rocznik Słupski” 2014, nr 12, s. 76.

Słownik

monolog

(gr. mónos – sam, samotny, pojedynczy; lógos – słowo, wypowiedź) – kompozycja mówiona lub pisana, prezentująca dyskurs tylko jednej osoby. Umownie monolog jest mową reprezentującą to, co ktoś chciałby powiedzieć na głos w obecności słuchaczy, chociaż oni sami nie rozmawiają; pewna mowa lub narracja prezentowana w całości przez jedną osobę. Czasami luźno wykorzystywana do oznaczania jedynie jakiejś dłuższej wypowiedzi

solilokwium

(łac. soliloquium ) – wypowiedź monologowa mająca charakter rozmowy z samym sobą; roztrząsania, których podmiot sam czyni się głównym obiektem obserwacji, usiłując poprzez „wewnętrzną dyskusję” dojść do określenia swojej postawy duchowej; za wzór tej formy uznawane są Soliloquia św. Augustyna

monodram

krótki utwór dramatyczny (jednoaktowy), którego tekst jest zawsze wypowiedzią jednej tylko postaci. Wypowiedź taka skierowana jest do określonego adresata (np. jakiegoś audytorium, czytelnika, czy do osoby historycznej bądź fantastycznej, wykreowanej przez autora monodramu)

Wprowadzenie

Ilustracja interaktywna

Bohater szekspirowski

Romeo

Czym jest szekspirowski monolog?

Słownik