Twarde warunki

TraktattraktatTraktat składał się z piętnastu części, a te dzieliły się na artykuły. Pierwsza część została poświęcona Lidze Narodów, pozostałe zaś dotyczyły powojennych losów Niemiec ze szczególnym uwzględnieniem przebiegu nowych granic, wysokości odszkodowań za zniszczenia wojenne i warunków demilitaryzacji. Do tekstu został dołączony tzw. mały traktat wersalskitraktat wersalskitraktat wersalski o ochronie mniejszości narodowych. Dokument został podpisany przez 27 państw sprzymierzonych i stowarzyszonych oraz Indie i cztery dominia brytyjskie z jednej strony, a z drugiej przez reprezentację pokonanych Niemiec w osobach Hermanna Müllera, ministra spraw zagranicznych, oraz Johannesa Bella. Oryginał dokumentu miał pozostawać w rękach Francji i to rząd tego państwa miał sprawować kontrolę nad wypełnianiem postanowień traktatu.

Najważniejsza część traktatu wersalskiego dotyczyła zmian granicy państwa niemieckiego. W wyniku przyjętych w Wersalu postanowień straciło ono ponad 65 tys. kmIndeks górny 2², co stanowiło ok. 13,5 proc. przedwojennego terytorium, tyle samo mniej więcej potencjału ekonomicznego (w tym 3/4 złóż rud żelaza, 3/4 złóż cynku i 1/2 złóż węgla) oraz 10 proc. ludności (ok. 7 mln). Dokonano poza tym demilitaryzacji państwa niemieckiego, ograniczając liczebność sił zbrojnych do 100 tys. żołnierzy, oraz marynarki wojennej. Reichsmarine (marynarka wojenna Republiki Weimarskiej) nie mogła posiadać okrętów podwodnych i lotnictwa morskiego. Liczebność jej personelu miała być zredukowana do 15 tys. ludzi. Uznano, że Niemcy jako jedyni ponoszą odpowiedzialność za wybuch wojny oraz są odpowiedzialni za wszystkie szkody i straty spowodowane w czasie jej trwania. Były cesarz Niemiec Wilhelm II miał zostać postawiony w stan oskarżenia i osądzony przez specjalny trybunał, ale do rozprawy nie doszło, ponieważ Holandia – dokąd udał się on po abdykacji – odmówiła wydania oskarżonego. Niemcy obciążono również obowiązkiem spłaty odszkodowań za zniszczenia wojenne. Kwestią sporną między państwami zwycięskiej koalicji pozostawała wysokość kontrybucjikontrybucjakontrybucji. W rezultacie sprawę tę pozostawiono do dalszego rozpatrzenia przez specjalną Komisję Odszkodowań, a ta dopiero w 1921 r. ustaliła ostatecznie wielkość reparacji. Miała ona wynieść 132 mld marek w złocie.

Kolonie niemieckie natomiast zostały przejęte przez Ligę Narodów i podzielone jako terytoria mandatowe pomiędzy Wielką Brytanię (otrzymała mandaty nad Niemiecką Afryką Wschodnią, czyli Tanganiką, Afryką Południowo‑Zachodnią, czyli Namibią, częścią Togo i Kamerunu, Nową Gwineą, wyspami Nauru i Samoa oraz wyspami położonymi na południe od równika), Francję (części Togo i Kamerunu), Japonię (wyspy Marshalla, Mariańskie i Karolińskie) i Belgię (Ruanda‑Urundi).

Dyktat

R1AZF5VlBPhjP1

Ilustracja przedstawia żołnierza leżącego w okopie z karabinem i hełmem na głowie. Za nim zakrada się osoba z gwiazdą Dawida na czapce, która wbija nóż w plecy niemieckiego żołnierza.

Traktat wersalski został przyjęty w Niemczech z ogromnym poczuciem zawodu i rozczarowania. Kiedy rozpoczynała się konferencja pokojowa w podparyskim Wersalu, wierzono, że delegacja niemiecka zostanie na nią zaproszona, a nawet będzie miała realny wpływ na przebieg obrad i ostateczny kształt traktatu. Tak się jednak nie stało. Warunki pokoju były uzgadniane bez udziału Niemców, a nowo powstały rząd miał je tylko zaakceptować. Stąd często traktat nazywany był dyktatem. Nie oczekiwano też tak ostrych warunków. Niewielu w Niemczech zdawało sobie sprawę, w jak kiepskim stanie była armia niemiecka w chwili podpisywania kapitulacji, i uznała, że klęska poniesiona w wojnie była wynikiem zdrady socjalistów, Żydów i demokratów. Dało to początek mitowi o nożu wbitym w plecy.

Ówczesny premier Niemiec Philipp Scheidemann wolał zrezygnować z urzędu, niż podpisać traktat. Jego następca Gustav Bauer wysłał do Wersalu telegram, w którym informował, że złoży swój podpis pod dokumentem pod warunkiem, że kilka najbardziej bolesnych dla Niemców artykułów zostanie z niego wycofanych (np. art. 231 o winie za wybuch wojny). Państwa zwycięskiej koalicji się na to nie zgodziły, a nawet zagroziły dokonaniem inwazji na terytorium Niemiec, jeśli traktat nie zostanie podpisany. W dniu 28 czerwca 1919 r. – w piątą rocznicę zamachu na Franciszka Ferdynanda – pokój został wreszcie podpisany.

R1YGb9c6INW9D

Fotografia przedstawia wielki budynek z dużą ilością okien, po przeciwnych stronach ma wieże, pośrodku dachu kopuła zakończona strzelistym czubkiem. Przed wejściem wysoka brama podparta kolumnami. Przed budynkiem stoi pomnik mężczyzny ubranego w mundur. Wokół tłum ludzi.

Sojusznicy Niemiec

Po podpisaniu przez Niemcy traktatu pokojowego państwa zwycięskie przystąpiły do rokowań z innymi państwami przegranymi, byłymi sojusznikami Niemiec. Wszystkie kraje zostały okrojone terytorialnie, zdemilitaryzowane oraz musiały zapłacić kontrybucję, która często przekraczała ich możliwości finansowe. Pierwszy został zawarty układ z Austrią – 10 września 1919 r. w Saint‑Germain‑en‑Layetraktat w Saint‑Germain‑en‑LayeSaint‑Germain‑en‑Laye. Dawne imperium austro‑węgierskie rozpadło się jeszcze przed podpisaniem kapitulacji, a na jego gruzach powstało kilka mniejszych państw narodowych. Austria została odłączona od Węgier i zredukowana do terytorium stanowiącego zaledwie 25 proc. terenów zajmowanych przed wojną i zamieszkanego przez 20 proc. przedwojennej populacji. Zabroniono jej połączenia się z Niemcami i ograniczono armię do zaledwie 30 tys. żołnierzy. W 1922 r. Austria ogłosiła bankructwo i Liga NarodówLiga NarodówLiga Narodów przejęła kontrolę nad jej finansami.

RlUN1uSFkplWg1

Fotografia przedstawia wysoki betonowy krzyż stojący na porośniętym krzewami terenie.

Węgry na mocy traktatu podpisanego w 1920 r. w Trianontraktat w TrianonTrianon zostały pozbawione niemal 75 proc. swojego przedwojennego terytorium i 60 proc. ludności. Część tych terenów znalazła się w granicach nowo utworzonych państw: Czechosłowacji, Rumunii oraz Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców (późniejszej Jugosławii). Węgrzy czuli się bardzo rozczarowani decyzjami konferencji paryskiej i nie mogli się pogodzić z faktem, że ich nowe państwo jest znacznie mniejsze od Królestwa Węgier, wchodzącego dawniej w skład monarchii austro‑węgierskiej, a ponad trzy miliony Węgrów pozostały poza granicami kraju.

W wyniku I wojny światowej nastąpił spodziewany od dawna upadek Imperium Osmańskiego. Pokój z Turcją został zawarty w Sèvrestraktat w SèvresSèvres w 1920 roku, jednak układ ten ostatecznie nie został zrealizowany. Republikański rząd Turcji uzyskał korzystniejsze warunki potwierdzone nowym układem pokojowym w 1923 roku. Turcja została ograniczona do państwa narodowego w Azji Mniejszej, zachowując w Europie niewielki obszar Tracji Wschodniej. Utraciła pozostałe obszary, z których część stała się terytoriami mandatowymi Francji i Wielkiej Brytanii. Najmniejszych strat doświadczyła Bułgaria, z którą układ pokojowy podpisano w Neuilly‑sur‑Seinetraktat w Neuilly‑sur‑SeineNeuilly‑sur‑Seine w 1919 r. Wszystkie traktaty, łącznie z wersalskim, tworzyły spójny system umów mający stanowić fundament ładu w powojennej Europie.

Słownik

Słowa kluczowe

traktat wersalski, I wojna światowa, Liga Narodów, klęska Niemiec w I wojnie światowej, rozpad Austro‑Węgier, upadek imperium osmańskiego, świat po I wojnie światowej, Europa po I wojnie światowej

Bibliografia

Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011‑2019.

Wielka historia świata. Tomy 1‑12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności); Świat Książki 2004‑2006.

Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011‑2019.