Robotnicy i ich dola

Szybki rozwój przemysłu w drugiej połowie XIX w. spowodował znaczny wzrost liczby robotnikówrobotnikrobotników. Jednocześnie stawali się oni coraz bardziej uświadomioną klasą, zaczynali rozumieć rolę, jaka przypadła im w życiu społecznym, i coraz silniej dążyli do poprawy warunków życia i pracy. W wielu krajach – zwłaszcza najbardziej zaawansowanych pod względem uprzemysłowienia – sytuacja robotników (w szczególności wykwalifikowanych) znacznie się poprawiła w porównaniu z pierwszą połową XIX w. W Wielkiej Brytanii przeciętna długość życia robotnika wydłużyła się o 10 lat. Ich realne dochody wzrosły o niemal 60 proc. Podobne zjawiska występowały w innych krajach o rozwiniętym przemyśle, m.in. we Francji i w Prusach. W państwach tych stopniowo przyjmowano ustawodawstwo socjalne. Konsekwentnie zmniejszano liczbę godzin pracy w ciągu doby, ograniczano pracę dzieci poniżej 12 lat, wprowadzono ubezpieczenia społeczne na wypadek choroby, od nieszczęśliwych wypadków oraz starości i inwalidztwa, a także nadawano prawo do płatnych urlopów. Dodatkowo rządy finansowały tanie budownictwo oraz służbę zdrowia. Propagowały zasady higieny i właściwego odżywiania się. Mimo tych starań odsetek robotników żyjących w biedzie był nadal dość wysoki (w Londynie było to 30 proc. w 1900 r.). Sytuacja robotników na zachodzie Europy przedstawiała się jednak znacznie lepiej niż na wschodzie. Tutaj proces uprzemysłowienia rozpoczął się na dobre dopiero po 1870 roku. Towarzyszyły temu typowe dla wczesnego okresu industrializacjiindustrializacjaindustrializacji niekorzystne zjawiska, takie jak niskie płace, zatrudnianie dzieci, ciężkie warunki mieszkaniowe i praca kobiet ponad siły, brak jakiekolwiek ustawodawstwa chroniącego prawa robotników.

Poprawa warunków życia i pracy w przemyśle była wynikiem różnych działań podejmowanych przez robotników i ludzi popierających ich sprawę.

R1Z72oTON15YM

Ilustracja przedstawia grupę ludzi stojących w plenerze. Są wśród kobiety i mężczyźni oraz jedno dziecko. Ludzie są skromnie ubrani. Ubrania są przybrudzone, widać w nich dziury. W tle jest duży budynek.

Rd4mB0V1qSdqT

Obraz przedstawia pięć osób jedzących kartofle, siedzących wokół prostego, drewnianego stołu. Na stole znajdują się filiżanki do kawy oraz naczynie z kartoflami. Na niskiej belce stropowej wisi lampa naftowa, będąca jedynym źródłem światła w wieczornym mroku. Wyposażenie ciasnej izby jest skromne: na ścianie z lewej strony znajduje się zegar i mały obrazek przedstawiający krzyż, a na ścianie z prawej strony jest półka z naczyniami kuchennymi. Młodsza kobieta trzyma przed sobą miskę gorących, parujących kartofli. Stara kobieta naprzeciwko niej nalewa kawę do kubków. Na twarzach biesiadników widoczny jest codzienny trud, ale ich oczy wyrażają ufność, harmonię, zadowolenie z życia i miłość, którą widać również w ich gestach.

RcZ5S5U8xJ7fV

Obraz przedstawia wnętrze ciemnej walcowni, w której pracuje mrowie hutników wykonujących różne czynności. Środkowa część płótna skupia uwagę widza na świetle iskrzącej walcarki, przy której pracuje pięciu robotników, operujących trzema szczypcami oraz dyszlem. Dwóch z nich podciąga do niej kawałek żelaza ułożonego na podnoszonym przez nich dyszlu, a dwaj pozostali operują szczypcami w celu bezpiecznego przeniesienia żelaza do walcarki. Trzeci robotnik na bliższym planie, który także trzyma w dłoniach szczypce, obserwuje to, co się dzieje, ubezpiecza pozostałych. Z drugiej strony walcarki znajdują się inni hutnicy, czekający na odbiór przewalcowanego materiału. Po prawej stronie obrazu, na pierwszym planie w dolnym rogu są trzej robotnicy podczas przerwy w pracy – jeden zjada rybę, drugi opróżnia zawartość butelki, a trzeci jest zmęczony. Przed nimi znajduje się dziewczyna pochylona nad koszem, która jako jedyna na obrazie, nawiązuje bezpośredni kontakt wzrokowy z widzem. Po lewej stronie obrazu są robotnicy z gołymi torsami, którzy zakończyli już swoją zmianę i obmywają swoje ciała, natomiast na pierwszym planie jeden z robotników ciągnie wypełniony czymś wózek. W oddali kroczy mężczyzna w kapeluszu nadzorujący pracę robotników i maszyn..

RAAxYWuHNvewh

Obraz przedstawia osoby podróżujące zatłoczonym wagonem kolei. Ludzie są skromnie ubrani. Na pierwszym planie jest młoda kobieta karmiąca niemowlę. Obok niej siedzi druga kobieta - na kolanach trzyma pleciony koszyk. Ma ubraną pelerynę z kapturem. Opiera się o nią siedzący, śpiący chłopiec. Za nimi siedzą mężczyźni.

W jedności siła

Powszechną formą działalności robotników były związki zawodowezwiązki zawodowezwiązki zawodowe. Pierwsze organizacje związkowe zaczęły powstawać pod koniec XVIII w. w Wielkiej Brytanii i początkowo miały charakter cechowy, co oznacza, że było ich wiele i skupiały robotników jednej gałęzi przemysłowej. Zrzeszały pracowników jednej specjalności. W połowie XIX w. istniało już ponad półtora tysiąca związków tego typu. Stopniowo zaczynały się one jednoczyć i utworzyły Krajowy Związek Zawodowy. Podobne procesy zachodziły w innych krajach: w Niemczech powstała Komisja Generalna Związków Zawodowych, w Hiszpanii Powszechna Unia Pracujących, a we Francji Powszechna Konfederacja Pracy. Początkowo związki były represjonowane przez rządy i traktowane jako ugrupowania spiskowe, wydawano szereg rozporządzeń ograniczających ich działalność. W drugiej połowie XIX w. powszechne stało się legalizowanie ich działań. W krajach Europy Wschodniej rozwój związków zawodowych następował z opóźnieniem, co wiązało się ze słabszą industrializacją tego regionu. Przed wybuchem I wojny światowej związki zawodowe mogły swobodnie działać właściwie we wszystkich krajach europejskich i wielu pozaeuropejskich.

Liczba członków związków zawodowych wzrastała w szybkim tempie. Przed wybuchem I wojny światowej w Wielkiej Brytanii zrzeszonych w związkach zawodowych było 4 mln osób, w Niemczech 3 mln, a we Francji 1 mln.* W większości krajów problem stanowiło to, że związki tworzyli głównie pracownicy wykwalifikowani. Przełomem był rok 1889, gdy organizacja niewykwalifikowanych dokerów dołączyła do brytyjskiej federacji związków zawodowych. Wydarzenie to dało początek centralizacji związków zawodowych.

Indeks górny *Źródło:  A. Chwalba, Historia powszechna XIX w., Warszawa 2007, s. 607. Indeks górny koniec^{*Źródło:  A. Chwalba, Historia powszechna XIX w., Warszawa 2007, s. 607.}

RYVHCNGJSgIZZ

Ilustracja przedstawia rozległy obszar, na którym stoi tłum ludzi. Ludzie stoją rzędami. Z przodu rzędów poszczególne osoby trzymają proporce. Przez środek zdjęcia biegnie droga. Idą nią mężczyźni w wysokich kapeluszach, za nimi żołnierze. Na przedzie jest dwóch mężczyzn na koniach. W środkowej części korowodu również są osoby konno. W tle są wzniesienia.

Siła i przemoc

RVBq6xbhnERuJ1

Ilustracja przedstawia strajk. Na rozległym placu jest tłum ludzi. Są oni pacyfikowani przez mężczyzn uzbrojonych w szable. Mężczyźni są na koniach. Na pierwszym planie pod kopytami konia, na którym siedzi jeden z uzbrojonych mężczyzn, leży mężczyzna z tłumu. W tle są budynki fabryki.

Ważną metodą walki z niesprawiedliwościami systemu kapitalistycznego były strajkistrajkstrajki. Tym pojęciem określało się wszelkie formy zorganizowanego nacisku i protestu społecznego stosowane przez robotników celem zmuszenia rządu lub właścicieli fabryk do poprawy warunków ich życia i pracy. W drugiej połowie XIX w. strajki stały się podstawową formą walki robotników. Na przykład w 1899 r. angielski związek robotników gazowni zorganizował wielki protest, którego wynikiem było wprowadzenie ośmiogodzinnego dnia pracy. W tym samym roku wybuchł kolejny strajk robotników portowych. Wielka akcja strajkowa miała również miejsce w Niemczech w ostatnich latach sprawowania urzędu przez Ottona von Bismarcka. Strajkujący domagali się m.in. wprowadzenia ośmiogodzinnego dnia pracy oraz prawa do wybierania przedstawicielstwa robotniczego, które uzgadniałoby z pracodawcami sprawy sporne. Najczęstszą reakcją na strajk było zwalnianie pracowników. Dopiero pod koniec XIX w. ta forma protestu została zalegalizowana.

RRjw8IiKCX0Ex

Obraz przedstawia trzech robotników. Z ich twarzy można odczytać wzburzenie i skupienie. Jeden z mężczyzn, stojący z lewej strony, śpiewa pieśń. Mężczyzna stojący w środku ma założone ręce na piersiach, cechuje go poważny wyraz twarzy. Mężczyzna stojący po prawej stronie jedną rękę trzyma na biodrze. Ma rozpiętą koszulę obnażającą częściowo jego tors. Ma zmarszczone brwi i czoło.

Dwie drogi

Stopniowo coraz ważniejszą rolę w walce robotników zdobywały partie robotnicze. Podwaliny pod rozwój ruchu robotniczego położył Karol Marks. Uważał on, że los robotnika nie ulegnie znaczącej poprawie, dopóki istnieje system kapitalistyczny. Celem zatem było zniszczenie kapitalizmukapitalizmkapitalizmu i na jego miejsce stworzenie państwa socjalistycznegosocjalizmsocjalistycznego, rządzonego przez proletariat, w którym własność byłaby wspólna i nie istnieliby kapitaliści, stosujący wyzysk. Drogą prowadzącą do tej zmiany była według przywódców walka klas i rewolucja. Z czasem w międzynarodowym ruchu robotniczym zarysowały się rozłamy. Część działaczy odrzuciła metody rewolucyjne, a szansę na poprawę bytu robotników dostrzegała w stopniowych reformach parlamentarnych. Na fundamencie nowych ideologii powstawały partie robotnicze. Najsilniejszą i najbardziej wpływową była założona w 1869 r. Niemiecka Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza. Trzy lata później zdołała ona wprowadzić swojego przedstawiciela do ReichstaguReichstagReichstagu, a w wyborach z 1877 r., otrzymawszy 19 proc. głosów, zyskała 12 miejsc. Przed wybuchem I wojny światowej partia ta miała ponad 1 mln członków i była najsilniejszą partią socjaldemokratyczną na świecie. Jednocześnie w innych krajach też powstawały partie robotnicze.

Wzrost poparcia Socjaldemokratycznej Partii Niemiec w parlamencie

Indeks dolny Na podstawie en.wikipedia.org. Indeks dolny koniec_{Na podstawie en.wikipedia.org.}

Indeks dolny W których latach nastąpił największy wzrost liczby głosów oddanych na Socjaldemokratyczną Partię Niemiec? Indeks dolny koniec_{W których latach nastąpił największy wzrost liczby głosów oddanych na Socjaldemokratyczną Partię Niemiec?}

RCPofhTJpWqMp1

Portret przedstawia młodego mężczyznę. Ma krótkie włosy, wysokie czoło, nosi wąsy i brodę. Ma na sobie koszulę i ciepłą kurtkę.

W państwach o ustroju parlamentarnym partie socjalistyczne brały udział w wyborach, wprowadzały do parlamentu swoich przedstawicieli i prowadziły akcję na rzecz reform zmierzających do poprawy losu robotników.

W krajach, w których nie istniały systemy parlamentarne lub istniały w ograniczonej postaci (np. w Rosji od czasów rewolucji w 1905 r.) partie socjalistyczne miały niewielkie szanse na wejście do parlamentu i koncentrowały się na działalności opartej na terrorze i przemocy. Terror stał się też podstawową metodą walki z systemem kapitalistycznym dla anarchistówanarchiścianarchistów, którzy szansę na poprawę losu robotników widzieli w obaleniu instytucji państwa i zastąpieniu jej przez samorządzące się komuny.

W 1864 r. została podjęta próba zjednoczenia ruchu robotniczego. Podczas zjazdu w Londynie postanowiono o utworzeniu I MiędzynarodówkiI MiędzynarodówkaI Międzynarodówki. Z powodu różnic występujących między jej członkami doszło do zawieszenia stowarzyszenia. Część działaczy utworzyła II MiędzynarodówkęII MiędzynarodówkaII Międzynarodówkę. Z czasem ruch robotniczy wypracował własne symbole i święta, wokół których gromadzili się zwolennicy ideologii socjalistycznej. W wielu krajach europejskich ruch robotniczy stał się przed I wojną światową liczącą się siłą polityczną.

RNq78DDXPcwSz

Zdjęcie przedstawia okrągły plac w mieście. Na placu jest podwyższenie, stoi na nim człowiek. Dookoła placu zebrał się tłum ludzi, są wśród nich cywile oraz wojskowi. Ludzie trzymają transparenty. Są na nich hasła napisane cyrylicą. W tle są domy i budynki miasta.

R1CKlK5aAHhxt

Zdjęcie przedstawia pochód ludzi ulicami miasta. Na pierwszym planie dwóch mężczyzn trzyma duży, czerwony transparent z napisem Vive le socialisme. Za nim idą inni ludzie, niosąc kolejne, zwykle czerwone transparenty z hasłami. W tle jest kilkupiętrowy miejski budynek. Zdjęcie wykonano 5 maja 2009 roku.

Indeks dolny Międzynarodówka była najpopularniejszą pieśnią rewolucyjną. Od końca XIX w. stała się nieformalnym hymnem ruchu socjaldemokratycznego. Do czego nawołuje się w przytoczonych zwrotkach pieśni? Indeks dolny koniec_{Międzynarodówka była najpopularniejszą pieśnią rewolucyjną. Od końca XIX w. stała się nieformalnym hymnem ruchu socjaldemokratycznego. Do czego nawołuje się w przytoczonych zwrotkach pieśni?}

Słownik

Słowa kluczowe

związki zawodowe, strajk, robotnicy, I Międzynarodówka, socjalizm, świat w drugiej połowie XIX w., świat na początku XX w., nowe ideologie w XIX w.

Bibliografia

I. Rusinowa, T. Wituch, Między rewolucją francuską a rewolucją październikową, Warszawa 1980.

K. Marks, F. Engels, Dzieła wybrane, t. 1, Warszawa 1949.