Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
bg‑magenta

Stawonogi

Stawonogi to typ zwierząt, w którym opisano ponad 1,3 mln gatunków. Wykazują one duże zróżnicowanie pod względem morfologicznym, anatomicznym i ekologicznym. Występują we wszystkich środowiskach: w wodach morskich, słonych i na lądzie.

Stawonogi mają wspólną budowę. Są zwierzętami trójwarstwowymi, segmentowanymisegmentacja, metameriasegmentowanymi, o dwubocznej symetrii ciała. U większości występuje segmentacja heteronomicznasegmentacja heteronomicznasegmentacja heteronomiczna, jedynie wije mają segmentację homonomicznąsegmentacja homonomicznasegmentację homonomiczną.

Stawonogi mają członowane odnóża połączone stawami. Odnóża tułowiowe pełnią funkcje lokomocyjne, głowowe – zmysłowe (czułki) i służą do pobierania pokarmu (szczęki), a odnóża odwłokowe – kopulacyjne.

Stawonogi dzieli się na trzy podtypy:

  • skorupiaki;

  • szczękoczułkowce, do których należą staroraki i pajęczaki;

  • tchawkowce, do których należą wijeowady.

RJlzQXu6GGgj51
Budowa zewnętrzna skorupiaka, pająka, owada i wija.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Informacje o budowie stawonogów znajdziesz w e‑materiale: Różnorodność morfologiczna i anatomiczna stawonogów.

Informacje o narządach zmysłów stawonogów znajdziesz w e‑materiale: Narządy zmysłów stawonogówPQWyJJDE6Narządy zmysłów stawonogów.

Informacje o rozmnażaniu i rozwoju stawonogów znajdziesz w e‑materiale: Rozmnażanie i rozwój stawonogówP14WHK5FVRozmnażanie i rozwój stawonogów.

Informacje o systematyce i znaczeniu stawonogów znajdziesz w e‑materiale: Przegląd i znaczenie stawonogów w przyrodzie i dla człowiekaP4xCSRxwvPrzegląd i znaczenie stawonogów w przyrodzie i dla człowieka.

bg‑pink

Skorupiaki

RM6MkD7lp0nzT1
Mapa myśli. Lista elementów:
  • Nazwa kategorii: Ciało skorupiaków
    • Elementy należące do kategorii Ciało skorupiaków
    • Nazwa kategorii: pokryte oskórkiem przesyconym węglanem wapnia
    • Nazwa kategorii: głowotułów
      • Elementy należące do kategorii głowotułów
      • Nazwa kategorii: karapaks (pancerz, który okrywa grzbietową część głowotułowia)
      • Nazwa kategorii: aparat gębowy
        • Elementy należące do kategorii aparat gębowy
        • Nazwa kategorii: żuwaczki
        • Nazwa kategorii: 2 pary szczęk
        • Koniec elementów należących do kategorii aparat gębowy
      • Nazwa kategorii: 2 pary czułek
      • Nazwa kategorii: 8 par odnóży tułowiowych
        • Elementy należące do kategorii 8 par odnóży tułowiowych
        • Nazwa kategorii: 3 pary przekształcone w szczękonóża
        • Nazwa kategorii: pierwsza para przekształcona w szczypce
        • Koniec elementów należących do kategorii 8 par odnóży tułowiowych
        Koniec elementów należących do kategorii głowotułów
    • Nazwa kategorii: odwłok
      • Elementy należące do kategorii odwłok
      • Nazwa kategorii: odnóża odwłokowe
        • Elementy należące do kategorii odnóża odwłokowe
        • Nazwa kategorii: 6 par u skorupiaków wyższych
        • Koniec elementów należących do kategorii odnóża odwłokowe
        Koniec elementów należących do kategorii odwłok
      Koniec elementów należących do kategorii Ciało skorupiaków
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Skorupiaki oddychają głównie skrzelami, niewielkie gatunki przez powłokę ciała. Narządami wydalania i osmoregulacji skorupiaków są przekształcone metanefrydiametanefrydiummetanefrydia – gruczoły czułkowegruczoły czułkowe (gruczoły zielone)gruczoły czułkowegruczoły szczękowegruczoły szczękowegruczoły szczękowe – oraz powłoka ciała.

Zwierzęta te mają drabinkowy układ nerwowy. Przechodzą rozwój złożonyrozwój złożonyrozwój złożony.

Reo2LhPVX5Z3T1
Ilustracja interaktywna przedstawia budowę zewnętrzną i wewnętrzną raka. Ciało raka złożone jest z dwóch zasadniczych części: głowotułowia i odwłoka. Od strony głowy znajduje się dziobopodobne rostrum. Po jego bokach rozmieszczone są oczy na swoistych słupkach (punkt 3). Przy rostrum znajdują się także dwie pary czułków (punkt 1 i 2): jedne są bardzo krótkie, drugie długie. Pierwsza, druga i trzecia para odnóży przypomina szczypce. Są one krótkie i grube nie zwierające się szczelnie. Z każdego segmentu ciała raka wyrasta jedna para odnóży. Odwłok składa się z segmentów. Końcowy segment przypomina płetwę, ma wachlarzowaty kształt. Budowa wewnętrzna raka: Otwór gębowy znajduje się w spodniej, brzusznej części głowotułowia (punkt 13) i prowadzi do usytuowanego w centralnej części głowotułowia żołądka (punkt 14). Na żołądku usytuowany jest gruczoł zielony (punkt 15). Zwoje nadprzełykowe znajdują się w przedniej, górnej części głowotułowia (punkt 4). Wewnątrz odwłoka znajduje się duża wątrobotrzustka (punkt 5), a w jej pobliżu serce i prowadzące do niego naczynia krwionośne (punkt 6). Pomiędzy wątrobotrzustką a sercem znajduje się gonada (punkt 7). Od serca, wzdłuż górnej całego odwłoka przebiega grzbietowe naczynie krwionośne (punkt 8). Równolegle z nim, wzdłuż części grzbietowej całego ciała biegnie jelito (punkt 9), kończące się otworem odbytowym (punkt 11). Częścią brzuszną ciała raka biegnie brzuszne naczynie krwionośne (punkt 10). Przy brzusznym naczyniu krwionośnym znajdują się łańcuszek nerwowy (punkt 12).
Budowa wewnętrzna skorupiaka na przykładzie raka.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Podtyp skorupiaki dzieli się na dwa działy:

  • skorupiaki niższe, podraczki (Entomostraca), do których należą wioślarki i oczliki;

  • skorupiaki wyższe, rakowce (Malacostraca), do których zalicza się kraby, krewetki, langusty i homary.

R1VuJDh1VvYnW1
Ilustracja interaktywna przedstawia sześciu wybranych przedstawicieli skorupiaków. Numerem 1 oznaczona jest wioślarka (Daphnia magna). Ciało wioślarki jest spłaszczone bocznie, złożone z głowy, tułowia i odwłoka, okryte jest przeźroczystym pancerzem (karapaksem). Z tyłu ciała karapaks przechodzi w wyciągnięty, długi kolec. Na głowie znajduje się oko umieszczone na słupku oraz dwie pary czułek: pierwsze są krótkie, drugie długie. W części grzbietowej znajduje się komora lęgowa wypełniona jajami. Numerem 2 oznaczony jest oczlik (Cyclops sp.). Jego owalne ciało w kolorze czarno-oliwkowym składa się z głowotułowia i segmentowanego odwłoka. Oczlik na głowie posiada dwie pary czułków, a na tułowiu występuje pięć par dwu gałęziastych odnóży zakończonych szczecinkami. Odwłok kończy się widełkami. Numerem 3 oznaczony jest raczyniec jadalny (Carcinus maenas), przedstawiciel krabów. Posiada on szorki głowotułów, przypominający kształtem serce, który pokryty jest oliwkowym pancerzem. Pancerz po stronie grzbietowej drobno ziarnisty. Odwłok jest mocno zredukowany i podwinięty pod stronę brzuszną. Raczyniec posiada pięć par odnóży, pierwsza para jest w formie szczypców. Skorupiak porusza się po kamieniach. Numerem 4 krewetka oznaczona jest tygrysia (Penaeus monodon). Jej ciało jest wydłużone, a pokrywający je pancerz ma kolor szarawo-zielony, poprzecznie paskowany. Krewetka ma dwie pary niedużych czułków, 5 par odnóży krocznych (przy czym 3 pierwsze posiadają pazury) oraz 5 par przydatków służących do pływania. Numerem 5 oznaczona jest langusta pospolita (Palinurus elephas). Ciało langusty jest wydłużone, pomarańczowe w drobne, ciemne plamki i składa się z głowotułowia (jednolitego pancerza) oraz odwłoka. Na głowotułowiu znajdują się oczy złożone. Langusta posiada dwie pary czułek. Pierwsze czułki są cienkie i krótkie. Drugie długie, z kolczastą podstawą. Na przedniej części karapaksu znajduje się kolec. Langusta posiada pięć par odnóży krocznych o podobnej długości. Numerem 6 oznaczony jest homar europejski (Homarus gammarus). Skorupiak jest pokazany od przodu. Widoczne są jego odnóża zakończone wielkimi, zróżnicowanymi szczypcami. Na głowie homara znajdują się dwie pary czułków, jedna krótsza, druga dłuższa. Od odwłoka odchodzi kilka par odnóży.
Wybrani przedstawiciele skorupiaków.
Źródło: Hajime Watanabe, CSIRO, Luis Miguel Bugallo Sánchez, H. Zell, Michael Wolf, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
bg‑pink

Pajęczaki

R1VVr8FfR71Xt1
Mapa myśli. Lista elementów:
  • Nazwa kategorii: Ciało pajęczaka
    • Elementy należące do kategorii Ciało pajęczaka
    • Nazwa kategorii: głowotułów
      • Elementy należące do kategorii głowotułów
      • Nazwa kategorii: brak czułek
      • Nazwa kategorii: szczękoczułki
      • Nazwa kategorii: nogogłaszczki
      • Nazwa kategorii: 4 pary odnóży tułowiowych
      • Koniec elementów należących do kategorii głowotułów
    • Nazwa kategorii: odwłok
      • Elementy należące do kategorii odwłok
      • Nazwa kategorii: brak odnóży odwłokowych lub przekształcone w kądziołki przędne
      • Koniec elementów należących do kategorii odwłok
    • Nazwa kategorii: pokryte chitynowym oskórkiem
    • Koniec elementów należących do kategorii Ciało pajęczaka
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Pajęczaki oddychają płucotchawkamipłucotchawkapłucotchawkami. U drobnych organizmów wymiana gazowa zachodzi przez powłokę ciała. Funkcję wydalniczą pełnią przekształcone metanefrydia – gruczoły biodrowegruczoły biodrowegruczoły biodrowe.

Zwierzęta te mają drabinkowy układ nerwowy. Przechodzą rozwój prostyrozwój prostyrozwój prosty.

RiHQV3Bm6QTr01
Ilustracja interaktywna przedstawia budowę wewnętrzną pająka. Jego ciała składa się z głowotułowia i odwłoka.. Na głowotułowiu znajduje się para oczu (punkt 2). W obrębie głowotułowia znajdują się: gruczoł jadowy (punkt 1), zwoje mózgowe (punkt 3), które ciągną się aż do środkowej części odwłoka oraz ułożone pionowo mięśnie (punkt 4). W dolnej części głowotułowia znajduje się szczękoczułek (punkt 19) oraz otwór gębowy (punkt 18) prowadzący do gardzieli (punkt 17), a następnie do żołądka ssącego (punkt 16). Z żołądka ssącego uchodzi jelito, które następnie biegnie przez cały odwłok i kończy otworem odbytowym (punkt 9). W głowotułowiu znajduje się także aorta (punkt 5), która następnie przechodzi do odwłoka i ciągnie się w jego części grzbietowej aż do serca (punkt 7). W środkowej części odwłoka znajduje się przyłączony do jelita gruczoł trawienny (punkt 6) oraz w jego pobliżu cewka Malpighiego (punkt 8). To zamknięte od strony jamy ciała kanaliki, uchodzące do jelita. W dolnej, brzusznej części odwłoka znajdują się strzępiaste płucotchawki (punkt 14). Nieopodal nich znajduje się niewielki otwór płciowy (punkt 13), prowadzący do dużego, pęcherzykowatego jajnika (punkt 12). W tej części odwłoka znajdują się także trzy gruczoły podrzędne (punkt 11), które mają swoje ujścia – kądziołki podrzędne (punkt 10), w pobliżu otworu odbytowego.
Budowa wewnętrzna skorupiaka na przykładzie pająka.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Do pajęczaków zaliczają się roztocze, skorpiony, kleszcze, kosarze, zaleszczotki i pająki.

RxtcA4cySbKyl1
Ilustracja interaktywna przedstawia wybranych przedstawicieli pajęczaków. Numerem 1 oznaczony jest roztocz (Trombidium holosericeum). To czerwony pajęczak o płaskim, owalnym odwłoku i trzech parach odnóży oraz dwóch parach czułek (jedna para czułek prostych, krótkich, druga para czułek długich, lekko zakrzywionych). Numerem 2 oznaczono skorpiona cesarskiego (Pandinus imperator). To pajęczak o podłużnym ciele i czarnym, mieniącym się pancerzu. Jego ciało składa się z głowotułowia i odwłoka (który zbudowany jest z przedodwłoka i zaodwłoka).Szczękoczułki są krótkie, zakończone szczypcami. Nogogłaszczki masywne, również zakończone szczypcami. Skorpion posiada cztery pary odnóży krocznych. Za odwłokiem znajduje się kolec jadowy uniesiony do góry. Numerem 3 oznaczony jest kleszcz pospolity (Ixodes ricinus). Posiada on ciało owalne, spłaszczone grzbieto-brzusznie, składające się z gnatosomy i idiosomy. Na idiosomie znajdują się czyery pary odnóży. Gnatosoma składa się z podstawy i osadzonych na niej: nogogłaszczków, szczękoczułków, z których dwie ostatnie części tworzą spczasty ryjek. Numerem 4 oznaczony jest kosarz pospolity (Phalangium opilio). Jego beżowe ciało jest jajowate. Odwłok składa się z segmentów, połączonych z głowotułowiem szeroką nasadą. Na głowotułowiu występuje 6 par odnóży, w tym 4 pary odnóży krocznych. Pierwsza para odnóży to małe szczękoczułki. Druga para to długie nogogłaszczki. Cztery pary odnóży krocznych są długie i cienkie. Numerem 5 oznaczono zaleszczotka książkowego (Chelifer cancroides). Wyglądem przypomina on małego skorpiona bez odwłoka z kolcem jadowym. Ciało pajęczaka jest jasnobrązowe z licznymi poprzecznymi, ciemnobrązowymi pasami. Na głowotułowiu występuje 6 par odnóży, z czego 4 pary to odnóża kroczne. Pierwsza z nich to kleszczowate szczękoczułki. Druga para to nogogłaszczki, które są przekształcone w mocne kleszcze. Tułów jest zwężony w przedniej części, a odwłok jest szerszy od tułowia. Odwłok składa się z 12 segmentów. Numerem 6 oznaczony jest kątnik domowy (Tegenaria domestica), przedstawiciel pająków. Ma on brązowy głowotułów i odwłok pokryty jaśniejszymi postrzępionymi wzorkami przypominającymi nieco kółka lub trójkąty. Pająk ten posiada cztery pary odnóży o podobnej długości. Są one porośnięte drobnymi włoskami.
Wybrani przedstawiciele pajęczaków.
Źródło: WWalas, André Karwath, Vassil, "Mike" Michael L. Baird, Magne Flåten, Didier Descouens, Christian Fischer, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0.
bg‑pink

Wije

R1Olasl2AOe9L1
Mapa myśli. Lista elementów:
  • Nazwa kategorii: Ciało wija
    • Elementy należące do kategorii Ciało wija
    • Nazwa kategorii: głowa
      • Elementy należące do kategorii głowa
      • Nazwa kategorii: 1 para czułków
      • Nazwa kategorii: 1 para żuwaczek
      • Nazwa kategorii: 1 lub 2 pary szczęk
      • Koniec elementów należących do kategorii głowa
    • Nazwa kategorii: wielosegmentowy tułów
      • Elementy należące do kategorii wielosegmentowy tułów
      • Nazwa kategorii: przy każdym segmencie 1 lub 2 pary odnóży krocznych pokrytych chitynowym oskórkiem
      • Koniec elementów należących do kategorii wielosegmentowy tułów
      Koniec elementów należących do kategorii Ciało wija
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Wije oddychają tchawkamitchawkitchawkami. Funkcję wydalniczą pełnią u nich cewki Malpighiegocewki Malpighiegocewki Malpighiego. Mają drabinkowy układ nerwowy i przechodzą rozwój prosty.

RMr3BRynzC30F1
Ilustracja interaktywna przedstawia wija. Jego ciało składa się z niewielkiej głowy i długiego tułowia złożonego z segmentów. Głowa jest jednolita, wyposażona w jedną parę czułków oraz narządy gębowe. Na tułowiu na każdym z segmentów znajduje się para odnóży. Wewnętrzna budowa wija. Posiada on aortę biegnąca wzdłuż całego tułowia. W przedniej części tułowia znajdują się leżące po obu stronach aorty ślinianki. W środkowej części tułowia znajduje się cewka Malpighiego przypominająca swoim kształtem cienką nić. W tej części ciała jest też położone serce. Przez niemal całą długość ciała wija przechodzi jelito, a w końcowej części tułowia znajdują się liczne gonady, przypominające kształtem ziarna leżące bezpośrednio przy sobie.
Budowa wewnętrzna wija.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Wije dzielą się na podgromady:

  • pareczniki (jednoparce; Chilopoda);

  • krocionogi (dwuparce; Diplopoda);

  • drobnonogi (Symphyla);

  • skąponogi (Pauropoda).

R7TB6frV2SqcR1
Ilustracja interaktywna przedstawia wybranych przedstawicieli wijów. Numerem 1 oznaczona jest skolopendra (Scolopendra subspinipes), przedstawiciel pareczników. Jej ciało składa się z niewielkiej, czarnej głowy i długiego, obłego tułowia złożonego z segmentów. Głowa wyposażona w jedną parę czułków. Na tułowiu na każdym z segmentów znajduje się para krótkich, żółtych odnóży. Każdy z segmentów wybarwiony jest na czarno, a pomiędzy nimi występują żółte wybarwienia, natomiast po bokach obrzeza segmentów są czerwonawe. Numerem 2 oznaczony jest dwuparzec (Apheloria virginiensis). Jego ciało jest walcowate, grzbietowo-brzusznie spłaszczone, złożone z głowy i tułowia. Na czerwonej głowie osadzone są nieduże czułki. Ciało jest segmentowe, wybarwione na kolor niebieskoszary, tylko dwa ostatnie segmenty maja kolor czerwony. Przy każdym z segmentów znajduje się para niebieskoszarych odnóży. Numerem 3 oznaczony jest drobnonóg (Symphyla). To niewielki wij o spłaszczonym ciele w kolorze białym. Jego ciało składa się z głowy z parą dwóch długich, złożonych z segmentów czułek oraz długiego, segmentowego tułowia. Przy segmentach znajdują się pary krótkich odnóży. Numerem 4 oznaczony jest skąponóg (Trachypauropus britannicus). Jego ciało o złotym, połyskliwym kolorze składa się z segmentów. Pierwszy segment za głową jest słabo rozwinięty, mniejszy od pozostałych. Ciało pokryte jest gładkim oskórkiem. Czułki przy głowie krótkie, a czułki boczne niewielkie, nitkowate, ledwo widoczne.
Wybrani przedstawiciele wijów.
Źródło: Mark Marathon, Bob Walker, Andy Murray, Soniamartinez, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0.
bg‑pink

Owady

R6A6H3tKyJbQa1
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Owady oddychają tchawkami. Funkcję wydalniczą pełnią u nich cewki Malpighiego. Mają łańcuszkowy układ nerwowy i przechodzą rozwój złożony.

RLookWkQPnjh41
Ilustracja interaktywna przedstawia budowę pszczoły. Wyróżnia się trzy jej podstawowe odcinki: głowę, tułów i odwłok. Pszczoła ma trzy pary odnóży. Budowa wewnętrzna. W obrębie głowy znajdują się: zwoje mózgowe (punkt 1), otwór gębowy (punkt 16) i gardziel (punkt 17), prowadząca do przełyku (punkt 18). Przez tułów i odwłok (w części grzbietowej) część przebiega aorta (punkt 2). W tułowiu znajduje się także idące od przełyku wole (punkt 3), a pod nim ślinianki (punkt 14). Za wolem jest żołądek (punkt 4), a za nim jelito środkowe (punkt 12). Za jelitem środkowym znajdują się liczne, rurkowate cewki Malpighiego (punkt 11). Oplatające jelito tylne (punkt 10), prowadzące do otworu odbytowego (punkt 7). W głowie znajdują się zwoje mózgowe (punkt 1), które przechodzą do części brzusznej tułowia i odwłoka tworząc zwoje nerwowe (punkt 13). W odwłoku znajduje się podłużny jajnik (punkt 6), do którego prowadzi jajowód (punkt 9). W jego pobliżu, w tylnej części odwłoka znajduje się zbiornik nasienny (punkt 8).
Budowa wewnętrzna owada na przykładzie pszczoły.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Gromada owadów dzieli się na dwie podgromady:

  • owady bezskrzydłe (Apterygota);

  • owady uskrzydlone (Pterygota).

Do owadów bezskrzydłych zalicza się przerzutki i rybiki, a do owadów uskrzydlonych błonkoskrzydłe, muchówki, modliszki, pluskwiaki, pchły, ważki, łuskoskrzydłe, wszy, chrząszcze, prostoskrzydłe i termity.

RzTq0bVZofIAb1
Kolaż przedstawia zdjęcia przedstawicieli owadów należących do różnych rzędów. Numerem 1. oznaczono Petrobius sp. należącego do rzędu przerzutek. To owad o podłużnym, spłaszczonym bocznie ciele w kolorze szaro beżowym. Posiada niewielką głowę z parą dużych, wyłupiastych oczu i dwiema parami segmentowych czułek. Budowa ciała jest segmentowa, w przedniej części tułowia znajdują się trzy pary odnóży. Są również trzy szczecinki przy ostatnim segmencie ciała – dwie krótkie i jedna znacznie wydłużona. Numerem 2 oznaczono rybika piekarczego (Thermobia domestica) z rzędu rybików. To niewielki owad o wydłużonym tułowiu zbudowanym z segmentów pokrytych drobnymi włoskami. Tułów ma barwę kremową z wyraźnymi, nieregularnymi plamami w kolorze brązowym. Rybik ma dwie długie, nitkowate czułki. Przy końcu odwłoka ma trzy długie szczecinki. Posiada trzy pary odnóży o podobnej długości. Numerem 3 zaznaczono pszczołę miodną (Apis mellifera) należącą do błonkoskrzydłych. Jej ciało złożone jest z głowy, tułowia i odwłoka. Na tułowiu i odwłoku znajdują się żółto-brązowe pasy. Tułów pokryty włosami. Od tułowia odchodzi para przeźroczystych skrzydeł. Numerem 4 oznaczono muchę domową (Musca domestica) z rzędu muchówek. Całe ciało muchy jest czarne, a odwłok szaro-brązowy, skrzydła są błoniaste, przeźroczyste, z wyraźnie zaznaczonym żyłkowaniem. Na czarnej głowie, o średniej wielkości znajduje się para dużych oczu w kolorze czerwonawym. Odnóża są średniej długości i koloru czarnego. Numerem 5 zaznaczono modliszkę zwyczajną (Mantis religiosa) z rzędu modliszek. Owad o kolorze jasnobrązowym ma dużą, trójkątnie spłaszczoną głowę z parą dużych, jasnych oczu ulokowanych po bokach z przodu. Na głowie znajduje się para nitkowatych, jasnych czułek. Tułów owada jest wąski i długi, pokryty od góry wyraźnym pancerzem. Z tułowia wyrastają trzy pary kończyn. Pierwsza para jest masywna i tworzy aparat chwytny pokryty serią pazurków. Odwłok jest duży, grzbieto-brzusznie spłaszczony. Na górnej części tułowia spoczywają dwie pary kremowych skrzydeł. Numerem 6 oznakowano tarczówkę rudonogą (Pentatoma rufipes) należącą do pluskwiaków. Jej ciało jest brązowe, metalicznie błyszczące, w bardzo drobne czarne kropki. Czułki i nogi są pomarańczowe, a brzeg odwłoka z pomarańczowymi paskami. Ciało tarczówki jest bocznie spłaszczone, z wyraźnie zwężającym się ku końcowi odwłokiem. Ma trzy pary odnóży. Owad posiada na głowie parę długich czułków. Numerem 7 oznaczono pchłę ludzką (Pulex irritans) będącą przedstawicielem rzędu pcheł. Ma ona ciało bocznie spłaszczone i silnie rozwinięte, długie odnóża. Kolor ciała jest brązowawy. Głowa jest bardzo mała z małymi czułkami, a tułów i odwłok są segmentowane. Na głowie występuje aparat gębowy typu kłująco-ssącego. Odnóża są długie, zgrubiałe, o segmentowej budowie. Numerem 8 zaznaczono husarza władcę (Anax imperator) z rzędu ważek. Jego ciało jest smukłe, wydłużone. Głowa jest duża i znajduje się na niej. para dużych oczu złożonych, barwy zielonoszarej. Czułki są krótkie. Czoło jest zielone z żółtą przepaską. Tułów jest dobrze rozwinięty, zielonkawy, zwężający się ku końcowi, zakończony przydatkami analnymi. Owad posiada dwie pary skrzydeł, z wyraźnym siatkowym użyłkowaniem oraz trzy pary długich odnóży. Odwłok jest zielononiebieski z brązowym wzorem. Numerem 9 oznaczony jest paź królowej (Papilio machaon) będący przedstawicielem łuskoskrzydłych. To motyl o wysmukłym ciele, jednak jego odwłok jest bardzo gruby. Na niewielkiej głowie znajduje się para czarnych oczu złożonych. Ponad nimi umiejscowione są dość długie czułki zakończone niewielkim zgrubieniem (buławką). Motyl ten ma żółte ubarwienie skrzydeł z czarnymi i niebieskimi wzorami. Numerem 10 oznaczono wesz ludzką (Pediculus humanus) należącą do rzędu wszy. To płaski, bezskrzydły owad kremowej barwy. Ciało wszy składa się z trzech części: głowy, tułowia i odwłoku. Głowa wyposażona jest w krótkie czułki, niewielkie oczy, a także aparat kłująco-ssący. Tułów składa się z przedtułowia, śródtułowia i zatułowia, które są ze sobą zlane. Przy tułowiu znajdują się krótkie odnóża. Na każdym z nich znajduje się ruchomy pazur, który razem z palcowatym wyrostkiem u nogi tworzy szczypce. Numerem 11 oznaczono jelonka rogacza (Lucanus cervus) z rzędu chrząszczy. To owad o bocznospłaszczonym ciele i lekko błyszczącym, ciemnobrunatnym i wypukłym pancerzu, Wyróżnia go budowa przednich żwaczek. Są one silnie rozwinięte, lekko wygięte na wzór poroży jelenia. Owad posiada trzy pary odnóży. Numerem 12 oznaczono konika polnego (Schistocerca americana) należącego do rzędu prostoskrzydłych. Ma on długie, walcowate ciało, a jego skrzydła są dłuższe od całego beżowo-czarnego odwłoku. Głowa konika jest duża, spłaszczona, znajdują się na niej średniej długości czułki. Konik polny posiada skrzydła o wyraźnym ożebrowaniu, częściowo przeźroczyste i z licznymi, czarnymi kropkami. Owad posiada trzy pary odnóży. Odnóża tylne są rozbudowane, z wyraźnie zaznaczonym udem. Ostatnim numerem, 13, oznaczono termita (Odontotermes obesus) należącego do rzędu termitów. Ciało termita jest spłaszczone grzbietobrzusznie, z wyraźnie skróconym tułowiem i ruchomym przedtułowiem. Głowa jest koloru bursztynowego, duża z parą złożonych oczu. Tułów jest segmentowany, jasnobeżowy, a przy nim znajdują się trzy pary jasnych, przezroczystych odnóży.
Wybrani przedstawiciele owadów.
Źródło: Alina Zienowicz, Holger Krisp, Simon A. Eugster, Jean-Pol GRANDMONT, Darkone, birdphotos.com, Ken Billington, Gilles San Martin, Clément Bardot, Onemanio, Nikhil More, Stemonitis, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0.

Więcej informacji o owadach w e‑materiałach:

bg‑magenta

Stawonogi – podsumowanie

1

Cecha

Skorupiaki

Pajęczaki

Wije

Owady

Segmentacja

heteronomiczna

heteronomiczna

homonomiczna

heteronomiczna

Części ciała

głowotułów i odwłok

głowotułów i odwłok

głowa, wielosegmentowy tułów

głowa, tułów i odwłok

Pokrycie ciała

oskórek przesycony węglanem wapnia

chitynowy oskórek

chitynowy oskórek

chitynowy oskórek

Czułki

2 pary

brak

1 para

1 para

Odnóża gębowe

żuwaczki, 2 pary szczęk

szczękoczułki, nogogłaszczki

żuwaczki, 1 lub 2 pary szczęk

żuwaczki, 2 pary szczęk

Odnóża tułowiowe

skorupiaki niższe: różna liczba
skorupiaki wyższe: 8 par

4 pary

1 lub 2 pary przy każdym segmencie ciała

3 pary

Odnóża odwłokowe

skorupiaki niższe: brak
skorupiaki wyższe: 6 par

brak lub przekształcone w kądziołki przędnekądziołki przędnekądziołki przędne

brak

brak

Skrzydła

brak

brak

brak

brak lub 1 lub 2 pary

Układ pokarmowy

dwudzielny żołądek, gruczoł wątrobowo‑trzustkowy

umięśniona gardziel, gruczoł wątrobowo‑trzustkowy

wole, uchyłki jelita

wole, uchyłki jelita

Układ nerwowy

drabinkowy

drabinkowy

drabinkowy

łańcuszkowy

Narząd oddechowy

skrzela, powłoka ciała

płucotchawkipłucotchawkapłucotchawki, powłoka ciała

tchawki

tchawki

Narządy wydalnicze

gruczoły czułkowe, gruczoły szczękowe

gruczoły biodrowe

cewki Malpighiego

cewki Malpighiego

Rozwój

złożony

prosty

prosty

złożony, rzadziej prosty

Środowisko życia

woda słona, woda słodka, wilgotne miejsca na lądzie

głównie ląd, rzadziej woda

wilgotne miejsca na lądzie

głównie ląd, rzadziej woda

Wybrani przedstawiciele

skorupiaki niższe (wioślarka, oczlik)

skorupiaki wyższe (raczyniec jadalny, krewetka tygrysia, langusta pospolita, homar europejski)

roztocze, skorpiony, kleszcze, kosarze, zaleszczotki, pająki

pareczniki, krocionogi, drobnonogi, skąponogi

owady bezskrzydłe (rybiki, przerzutki)

owady uskrzydlone (błonkoskrzydłe, muchówki, modliszki, pluskwiaki, pchły, ważki, łuskoskrzydłe, wszy, chrząszcze, prostoskrzydłe i termity)

Słownik

cewki Malpighiego
cewki Malpighiego

narządy wydalnicze wijów i owadów uchodzące na granicy jelita środkowego i tylnego; mają postać ślepo zakończonych rurek

gruczoły biodrowe
gruczoły biodrowe

narządy wydalnicze pajęczaków będące zmodyfikowanymi (zamkniętymi) metanefrydiami; składają się z woreczka i przewodu krętego z pęcherzem moczowym uchodzącego u podstawy odnóży krocznych

gruczoły czułkowe (gruczoły zielone)
gruczoły czułkowe (gruczoły zielone)

narządy wydalnicze skorupiaków będące zmodyfikowanymi metanefrydiami; mają ujście u nasady czułków drugiej pary

gruczoły szczękowe
gruczoły szczękowe

narządy wydalnicze skorupiaków będące zmodyfikowanymi (zamkniętymi) metanefrydiami; mają ujście u nasady szczęki drugiej pary

karapaks
karapaks

fragment chitynowego szkieletu zewnętrznego stawonogów osłaniający z góry i z boków głowotułów; występuje u części skorupiaków i ostrogonów

kądziołki przędne
kądziołki przędne

unikatowe dla pająków wyrostki będące przekształconymi odnóżami odwłokowymi; na ich wierzchołkach znajdują się brodawki przędne powiązane z gruczołami przędnymi

metanefrydium
metanefrydium

narząd wydalniczy występujący u bezkręgowców; składa się z orzęsionego lejka otwierającego, przechodzącego w kręty, orzęsiony wewnątrz kanalik uchodzący na zewnątrz ciała

nogogłaszczki
nogogłaszczki

druga para gębowych odnóży pajęczaków; pełnią funkcje czuciowe i chwytne

oskórek, kutykula
oskórek, kutykula

wytwór naskórka wielu bezkręgowców i niższych strunowców; stanowi warstwę ochronną, w dużym stopniu odporną na działanie czynników fizycznych, chemicznych i biologicznych; występuje zarówno na powierzchni ciała, jak i w jego wnętrzu (jelito przednie i tylne, tchawki)

płucotchawka
płucotchawka

komora zawierająca dobrze ukrwione płytki, na których powierzchni zachodzi wymiana gazowa; połączenie płucotchawki ze środowiskiem zewnętrznym zapewnia przetchlinka

rozwój prosty
rozwój prosty

rozwój, w którym kolejne stadia różnią się wielkością i wykazują podobieństwo do postaci dorosłej

rozwój złożony
rozwój złożony

rozwój, w którym występują formy pośrednie: larwy lub larwy i poczwarki; może zachodzić z przeobrażeniem lub bez niego

segmentacja, metameria
segmentacja, metameria

podział ciała zwierzęcia wzdłuż jego podłużnej osi na niezależne odcinki zwane segmentami lub metamerami

segmentacja heteronomiczna
segmentacja heteronomiczna

typ segmentacji, w którym poszczególne segmenty zwierzęcia są zróżnicowane pod względem budowy i funkcji

segmentacja homonomiczna
segmentacja homonomiczna

typ segmentacji, w którym poszczególne segmenty ciała w większości są takie same pod względem budowy i funkcji

szczękoczułki
szczękoczułki

pierwsza para odnóży głowowych pajęczaków; służą do chwytania i uśmiercania zdobyczy (u pająków często z gruczołem jadowym)

szczypce
szczypce

narząd chwytny niektórych zwierząt

tchawki
tchawki

system rurek w ciele stawonoga, którymi powietrze doprowadzane jest do komórek jego ciała, cienkie końcowe rurki – tracheole – są wypełnione płynem; połączenie tchawek ze środowiskiem zewnętrznym zapewniają przetchlinki