Przeczytaj
Stawonogi
Stawonogi to typ zwierząt, w którym opisano ponad 1,3 mln gatunków. Wykazują one duże zróżnicowanie pod względem morfologicznym, anatomicznym i ekologicznym. Występują we wszystkich środowiskach: w wodach morskich, słonych i na lądzie.
Stawonogi mają wspólną budowę. Są zwierzętami trójwarstwowymi, segmentowanymisegmentowanymi, o dwubocznej symetrii ciała. U większości występuje segmentacja heteronomicznasegmentacja heteronomiczna, jedynie wije mają segmentację homonomicznąsegmentację homonomiczną.
Stawonogi mają członowane odnóża połączone stawami. Odnóża tułowiowe pełnią funkcje lokomocyjne, głowowe – zmysłowe (czułki) i służą do pobierania pokarmu (szczęki), a odnóża odwłokowe – kopulacyjne.
Stawonogi dzieli się na trzy podtypy:
skorupiaki;
szczękoczułkowce, do których należą staroraki i pajęczaki;
tchawkowce, do których należą wije i owady.
Informacje o budowie stawonogów znajdziesz w e‑materiale: Różnorodność morfologiczna i anatomiczna stawonogów.
Informacje o narządach zmysłów stawonogów znajdziesz w e‑materiale: Narządy zmysłów stawonogówNarządy zmysłów stawonogów.
Informacje o rozmnażaniu i rozwoju stawonogów znajdziesz w e‑materiale: Rozmnażanie i rozwój stawonogówRozmnażanie i rozwój stawonogów.
Informacje o systematyce i znaczeniu stawonogów znajdziesz w e‑materiale: Przegląd i znaczenie stawonogów w przyrodzie i dla człowiekaPrzegląd i znaczenie stawonogów w przyrodzie i dla człowieka.
Skorupiaki
Skorupiaki oddychają głównie skrzelami, niewielkie gatunki przez powłokę ciała. Narządami wydalania i osmoregulacji skorupiaków są przekształcone metanefrydiametanefrydia – gruczoły czułkowegruczoły czułkowe i gruczoły szczękowegruczoły szczękowe – oraz powłoka ciała.
Zwierzęta te mają drabinkowy układ nerwowy. Przechodzą rozwój złożonyrozwój złożony.
Podtyp skorupiaki dzieli się na dwa działy:
skorupiaki niższe, podraczki (Entomostraca), do których należą wioślarki i oczliki;
skorupiaki wyższe, rakowce (Malacostraca), do których zalicza się kraby, krewetki, langusty i homary.
Pajęczaki
Pajęczaki oddychają płucotchawkamipłucotchawkami. U drobnych organizmów wymiana gazowa zachodzi przez powłokę ciała. Funkcję wydalniczą pełnią przekształcone metanefrydia – gruczoły biodrowegruczoły biodrowe.
Zwierzęta te mają drabinkowy układ nerwowy. Przechodzą rozwój prostyrozwój prosty.
Do pajęczaków zaliczają się roztocze, skorpiony, kleszcze, kosarze, zaleszczotki i pająki.
Wije
Wije oddychają tchawkamitchawkami. Funkcję wydalniczą pełnią u nich cewki Malpighiegocewki Malpighiego. Mają drabinkowy układ nerwowy i przechodzą rozwój prosty.
Wije dzielą się na podgromady:
pareczniki (jednoparce; Chilopoda);
krocionogi (dwuparce; Diplopoda);
drobnonogi (Symphyla);
skąponogi (Pauropoda).
Owady
Owady oddychają tchawkami. Funkcję wydalniczą pełnią u nich cewki Malpighiego. Mają łańcuszkowy układ nerwowy i przechodzą rozwój złożony.
Gromada owadów dzieli się na dwie podgromady:
owady bezskrzydłe (Apterygota);
owady uskrzydlone (Pterygota).
Do owadów bezskrzydłych zalicza się przerzutki i rybiki, a do owadów uskrzydlonych błonkoskrzydłe, muchówki, modliszki, pluskwiaki, pchły, ważki, łuskoskrzydłe, wszy, chrząszcze, prostoskrzydłe i termity.
Więcej informacji o owadach w e‑materiałach:
Aparaty gębowe owadówAparaty gębowe owadów
Owady – dominująca grupa zwierząt na Ziemi
Społeczności owadzieSpołeczności owadzie
Przeobrażenie zupełne i niezupełne owadówPrzeobrażenie zupełne i niezupełne owadów
Neurohormonalna kontrola przeobrażenia owadówNeurohormonalna kontrola przeobrażenia owadów
Stawonogi – podsumowanie
Cecha | Skorupiaki | Pajęczaki | Wije | Owady |
---|---|---|---|---|
Segmentacja | heteronomiczna | heteronomiczna | homonomiczna | heteronomiczna |
Części ciała | głowotułów i odwłok | głowotułów i odwłok | głowa, wielosegmentowy tułów | głowa, tułów i odwłok |
Pokrycie ciała | oskórek przesycony węglanem wapnia | chitynowy oskórek | chitynowy oskórek | chitynowy oskórek |
Czułki | 2 pary | brak | 1 para | 1 para |
Odnóża gębowe | żuwaczki, 2 pary szczęk | szczękoczułki, nogogłaszczki | żuwaczki, 1 lub 2 pary szczęk | żuwaczki, 2 pary szczęk |
Odnóża tułowiowe | skorupiaki niższe: różna liczba | 4 pary | 1 lub 2 pary przy każdym segmencie ciała | 3 pary |
Odnóża odwłokowe | skorupiaki niższe: brak | brak lub przekształcone w kądziołki przędnekądziołki przędne | brak | brak |
Skrzydła | brak | brak | brak | brak lub 1 lub 2 pary |
Układ pokarmowy | dwudzielny żołądek, gruczoł wątrobowo‑trzustkowy | umięśniona gardziel, gruczoł wątrobowo‑trzustkowy | wole, uchyłki jelita | wole, uchyłki jelita |
Układ nerwowy | drabinkowy | drabinkowy | drabinkowy | łańcuszkowy |
Narząd oddechowy | skrzela, powłoka ciała | płucotchawkipłucotchawki, powłoka ciała | tchawki | tchawki |
Narządy wydalnicze | gruczoły czułkowe, gruczoły szczękowe | gruczoły biodrowe | cewki Malpighiego | cewki Malpighiego |
Rozwój | złożony | prosty | prosty | złożony, rzadziej prosty |
Środowisko życia | woda słona, woda słodka, wilgotne miejsca na lądzie | głównie ląd, rzadziej woda | wilgotne miejsca na lądzie | głównie ląd, rzadziej woda |
Wybrani przedstawiciele | skorupiaki niższe (wioślarka, oczlik) skorupiaki wyższe (raczyniec jadalny, krewetka tygrysia, langusta pospolita, homar europejski) | roztocze, skorpiony, kleszcze, kosarze, zaleszczotki, pająki | pareczniki, krocionogi, drobnonogi, skąponogi | owady bezskrzydłe (rybiki, przerzutki) owady uskrzydlone (błonkoskrzydłe, muchówki, modliszki, pluskwiaki, pchły, ważki, łuskoskrzydłe, wszy, chrząszcze, prostoskrzydłe i termity) |
Słownik
narządy wydalnicze wijów i owadów uchodzące na granicy jelita środkowego i tylnego; mają postać ślepo zakończonych rurek
narządy wydalnicze pajęczaków będące zmodyfikowanymi (zamkniętymi) metanefrydiami; składają się z woreczka i przewodu krętego z pęcherzem moczowym uchodzącego u podstawy odnóży krocznych
narządy wydalnicze skorupiaków będące zmodyfikowanymi metanefrydiami; mają ujście u nasady czułków drugiej pary
narządy wydalnicze skorupiaków będące zmodyfikowanymi (zamkniętymi) metanefrydiami; mają ujście u nasady szczęki drugiej pary
fragment chitynowego szkieletu zewnętrznego stawonogów osłaniający z góry i z boków głowotułów; występuje u części skorupiaków i ostrogonów
unikatowe dla pająków wyrostki będące przekształconymi odnóżami odwłokowymi; na ich wierzchołkach znajdują się brodawki przędne powiązane z gruczołami przędnymi
narząd wydalniczy występujący u bezkręgowców; składa się z orzęsionego lejka otwierającego, przechodzącego w kręty, orzęsiony wewnątrz kanalik uchodzący na zewnątrz ciała
druga para gębowych odnóży pajęczaków; pełnią funkcje czuciowe i chwytne
wytwór naskórka wielu bezkręgowców i niższych strunowców; stanowi warstwę ochronną, w dużym stopniu odporną na działanie czynników fizycznych, chemicznych i biologicznych; występuje zarówno na powierzchni ciała, jak i w jego wnętrzu (jelito przednie i tylne, tchawki)
komora zawierająca dobrze ukrwione płytki, na których powierzchni zachodzi wymiana gazowa; połączenie płucotchawki ze środowiskiem zewnętrznym zapewnia przetchlinka
rozwój, w którym kolejne stadia różnią się wielkością i wykazują podobieństwo do postaci dorosłej
rozwój, w którym występują formy pośrednie: larwy lub larwy i poczwarki; może zachodzić z przeobrażeniem lub bez niego
podział ciała zwierzęcia wzdłuż jego podłużnej osi na niezależne odcinki zwane segmentami lub metamerami
typ segmentacji, w którym poszczególne segmenty zwierzęcia są zróżnicowane pod względem budowy i funkcji
typ segmentacji, w którym poszczególne segmenty ciała w większości są takie same pod względem budowy i funkcji
pierwsza para odnóży głowowych pajęczaków; służą do chwytania i uśmiercania zdobyczy (u pająków często z gruczołem jadowym)
narząd chwytny niektórych zwierząt