Kim jest Faust?

R1Fo0ch8HAEgd1

Rycina przedstawia dojrzałego mężczyznę. Jego twarz jest pociągła, czoło wysokie, nos szeroki, oczy osadzone blisko siebie. Mężczyzna ma wąsy i krótkie, zmierzwione włosy.

Pierwowzorem tytułowego bohatera dramatu Goethego był Johannes Georg Faust (ok. 1480–1540 lub 1541) – średniowieczny doktor filozofii z Wittenbergi. Faust był magiem, alchemikiem, lekarzem oraz astrologiem. Zasłynął z tego, że wywołał ducha Heleny trojańskiej oraz inne duchy bohaterów Homera.  Współcześni posądzali go o kontakty z diabłem, co sam potwierdzał.

Pełna tajemnic biografia Doktora Fausta cieszyła się ogromnym zainteresowaniem, dzięki czemu średniowieczny alchemik stał się bohaterem wielu prac literackich. W 1587 roku ukazała się Historia doktora Jana Fausta, szeroko okrzyczanego czarnoksiężnika i maga – książka jarmarczna, które cieszyła się dużą popularnością. Do końca XVI wieku pojawiło się 25 wydań tego dzieła, zostało ono również przetłumaczone na inne języki: francuski, angielski, niderlandzki oraz czeski. W 1604 roku wydano sztukę Christophera Marlowe'a; Tragiczne dzieje doktora Fausta. Postać Fausta zagościła również w ulicznych teatrzykach. Goethe nad swoją wersją historii słynnego alchemika pracował wiele lat. Doktor filozofii z Wittenbergi stał się dla niego symbolem poszukiwania prawdy oraz nieprzezwyciężonego pragnienia zdobywania wiedzy.

R100ydQOqtzHE

Rysunek przedstawia starszego mężczyznę stojącego przy stole, w niewielkim pokoju. Mężczyzna jest w szlafroku, pochyla się nad rozłożonymi na stole papierami. Nad stołem, w powietrzu widać rozbłysk światła.

Człowiek faustyczny

Faust jest przykładem człowieka, którego życie zawieszone zostaje między zanegowaną przeszłością a projektami przyszłego szczęścia, zwątpieniem w wiedzę naukową a marzeniami o dominacji nad historią i naturą. Nie istnieje dla niego teraźniejszość. Bohater wyklucza ją w imię realizacji czegoś, co ma być osiągnięte w przyszłości. Czas jest jego wrogiem: Faust chce go cofnąć – by wrócić do młodości, lub zatrzymać – w oczekiwaniu na chwilę szczęścia, która powinna trwać wiecznie. Bohater jest opanowany nienasyconą żądzą zdobycia wiedzy, nieustannym dążeniem do realizacji nowych wyzwań i spełnienia pragnień. Rozpaczliwe poszukiwanie szczęścia i skomplikowana osobowość charakteryzują tzw. człowieka faustycznegofaustyzmfaustycznego. Mianem tym określa się postaci podobne do Fausta.

R1GVe5rvikVb2

Rysunek przedstawia dwóch mężczyzn znajdujących się w małej izbie. Jeden z nich siedzi przy piecu, na którym stoi wielka butla z umieszczonym w nim małym dzieckiem. Butla stoi w blasku. Obok siedzącego mężczyzny stoi drugi mężczyzna, przygląda się butki z zaciekawieniem.

Człowiek nowoczesny

Faust to także człowiek nowoczesny, uformowany przez dziedzictwo epoki oświecenia, ukształtowany w duchu zaufania do rozumu i wiedzy. Bohater zwątpił jednak w te wartości i zakwestionował je. Historia Fausta pokazuje zmagania o prawdę; uświadamia, że wiedza naukowa nie przynosi odpowiedzi na wszystkie ważne pytania, że prawdziwą mądrość zdobywa się przez cierpienie i doświadczanie zła. Poszukiwanie własnej tożsamości zajmuje bohaterowi całe życie. Wszelkie jego dążenia naznaczone są błędem. Goethe stawia więc pytania o granice możliwości poznawczych człowieka.

W doświadczeniach Fausta można dostrzec dylematy człowieka nowoczesnego: chce on sprawować pełną kontrolę nad światem i nad swoim życiem. Dąży do tego, żeby poznać zasady rządzące rzeczywistością, a zarazem – by zaznawać szczęścia. Pragnie być młody, bo w młodości dostrzega siłę, a równocześnie pożąda władzy, dzięki której będzie w stanie wprowadzić w życie ambitny projekt cywilizacyjny. Goethe ukazuje siłę bohatera, ale i zagrożenia wynikające z jego pychy. Optymistyczna interpretacja dramatu pozwala uznać Fausta za nowoczesnego Prometeusza, który dla szczęścia może sprzeciwić się boskiemu porządkowi świata, a dla dobra ludzkości – podejmuje się czynu.

Fausta można uznać za symbol postawy aktywnej – bohater dochodzi do wniosku, że wiedza niepoparta działaniem jest jałowa. Problematykę tę zapowiada już Prolog w niebie, w którym dochodzi do zakładu o duszę Fausta. Pan wypowiada słowa:

Działanie i możliwość samorealizacji stają się przedmiotem paktu z diabłem. Faust nie zaprzedaje duszy za bogactwa czy dobra doczesne, ale za jedną chwilę szczęścia, która jest dla niego jednoznaczna z poczuciem duchowego spełnienia.

Słownik