Czym są partie polityczne?

Partie polityczne są powszechnie występującą we współczesnych społeczeństwach instytucją polityczną, która wraz z wyborami do organów przedstawicielskich (parlamentu, organów stanowiących samorządu terytorialnego) zastąpiła plebiscytową i korporacyjną formę artykulacji i agregacji interesów. Partie różnią się między sobą formami organizacyjnymi, wielkością, programami, ideologiami, a także funkcją, jaką pełnią w rządzeniu państwem. Ich istnienie zapewnia pluralizm politycznypluralizm politycznypluralizm polityczny.

W języku łacińskim słowo pars znaczy „część”, partire – „dzielić”. Etymologicznie rozpatrując to pojęcie, należy skonstatować, że partia polityczna to część systemu politycznego. Nie zawsze w nazwie własnej danej partii politycznej występuje słowo partia. Na przykład w Polsce, począwszy od końca XIX wieku, popularnym synonimem stało się określenie „stronnictwo”. Inne charakterystyczne w różnych częściach świata określenia występujące w nazwach własnych poszczególnych partii to: ruch, związek, falanga, front, unia, sojusz, zgrupowanie, federacja, akcja, koalicja, kongres, siła, zgromadzenie, stowarzyszenie, centrala, grupa, krucjata. Nie nazwa przesądza o tym, czy dana organizacja jest partią polityczną, lecz jej szczególne cechy.

Definicje partii politycznych

RLFeLeVUjPSzq1

Zdjęcie przedstawia czarnoskórego, dojrzałego mężczyznę, który przemawia na mównicy.

W literaturze politologicznej, socjologicznej i prawniczej występuje duża liczba definicji partii politycznych. Dominują dwa główne sposoby definiowania: eksponujące jedną cechę lub uwzględniające grupę charakterystycznych elementów nieodłącznie związanych z opisywaną organizacją polityczną. Autorzy budujący definicje na podstawie jednego elementu, odwołują się do specyficznych cech partii politycznej, wynikających najczęściej z jej programu, struktury organizacyjnej oraz wypełnianych przez nią funkcji. I tak np. Edmund Burke, znany angielski myśliciel polityczny, opisuje partię jako „zespół ludzi krzewiących wspólnym staraniem sprawę narodową”.

Francuski politolog Maurice Duverger twierdził, że partia polityczna jest „wspólnotą o określonej strukturze wewnętrznej”. Max Weber podkreślał, że partie polityczne są organizacjami, które prowadzą rywalizację o władzę polityczną i stawiają sobie za cel zdobycie władzy dla swoich członków. „Partiami powinniśmy nazwać stowarzyszenia oparte na dobrowolnej rekrutacji, których celem jest zapewnienie swoim przywódcom szans zdobycia władzy w ramach systemu politycznego, a aktywnym członkom możliwości zrealizowania dzięki temu rzeczowych lub idealnych celów bądź osobistych korzyści, bądź jednych i drugich”. Pominięte są tu kwestie programu politycznego czy kontaktu ze społeczeństwem, a na pierwszy plan wysuwa się sprawa korzyści, jakie może zapewnić swoim członkom partia.

Partia polityczna jako przedmiot życia politycznego

Funkcją partii politycznej byłoby więc stworzenie możliwości kariery politycznej, która dla kierownictwa partii uwieńczona jest objęciem władzy, aktywnym członkom zaś daje korzyści materialne i duchowe, wynikające z uprzywilejowanej pozycji. Giovanni Sartori za partię uważał „każdą mającą oficjalną nazwę grupę polityczną, która wysuwa kandydatów i jest w stanie zapewnić im urzędy publiczne w rezultacie wyborów zarówno w pełni demokratycznych, jak i niedemokratycznych”. Większość klasycznych definicji mówi o partiach funkcjonujących w demokratycznych systemach wyborczych. Istnieje jednak także bogata literatura dotycząca partii politycznych w systemach niedemokratycznych oraz partii, które nie biorą udziału w wyborach lub dążą do obalenia istniejącego porządku politycznego, czyli tzw. partii antysystemowych.

Trudności ze zdefiniowaniem partii politycznych odzwierciedlają różnorodność organizacji politycznych we współczesnych społeczeństwach, a także zróżnicowanie istniejących systemów politycznych. Rozszerzenie zainteresowań badawczych poza tradycyjne systemy demokratyczne istniejące w Europie i Ameryce Północnej powoduje konieczność przyjęcia bardziej elastycznej i ogólnej definicji partii politycznej. Analizując współczesne studia nad partiami politycznymi, Kenneth Janda słusznie zwraca uwagę, że „w badaniach porównawczych podstawowym problemem jest zakres definicji partii. Definicja bowiem określa, czy generalna teoria będzie się ograniczała jedynie do wyjaśnienia działań i zachowań partii współzawodniczących w systemach demokratycznych, czy będzie miała na celu wyjaśnienie szerszej kategorii zjawisk, takich jak partie w systemach jednopartyjnych czy partie dążące do obalenia istniejącego porządku demokratycznego”. Wiele współczesnych definicji partii (m.in. M. Duvergera, G. Sartoriego, W. Skrzydły) uwypukla z reguły różne elementy składowe, a przede wszystkim organizację, program, poparcie społeczne i władzę.

Podobnie określają partię polityczną definicje prawnicze.

Słownik