Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

U większości wodnych kręgowców − bezżuchwowców, ryb, larw płazów (głównie ogoniastych) − narządem wymiany gazowejwymiana gazowawymiany gazowej są skrzela. Mogą mieć postać prymitywnych worków, pierzastych zewnętrznych wyrostków lub płatów (listków) zamkniętych w jamie skrzelowej.

bg‑cyan

Workowate skrzela minoga

U minoga − przedstawiciela prymitywnej gromady kręgowców krągłoustych − narząd oddechowy stanowi siedem par worków skrzelowych.

Rs82pPkWgo9uF1
Grafika przedstawia schemat budowy skrzeli u minoga. Składają się one ze ssawki połączonej z jamą gębową oraz skrzeli, na które składa się siedem par worków skrzelowych. Worki skrzelowe rozłożone są symetrycznie. Kształtem przypominają spłaszczoną piłkę, z dwoma wypustkami – otworem skrzelowym wewnętrznym i zewnętrznym. Wewnątrz worka znajdują się drobne, podłużne listwy skrzelowe.
We wnętrzu worka skrzelowego znajdują się silnie ukrwione listwy skrzelowe, tworzące pofałdowaną, dużą powierzchnię wymiany gazowej. Przez otwór skrzelowy wewnętrzny workowate skrzela łączą się z gardzielą, a otworem zewnętrznym uchodzą na zewnątrz. Woda bogata w tlen, która dostaje się do jamy gębowej, wpływa do worków skrzelowych przez otwór wewnętrzny, omywa listwy skrzelowe, gdzie zachodzi wymiana gazowa i – uboga w tlen – wypływa otworem zewnętrznym.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
bg‑cyan

Skrzela zewnętrzne

Skrzela zewnętrzneskrzela zewnętrzneSkrzela zewnętrzne stanowią narząd oddechowy larw płazów ogoniastych (u których funkcjonują przez cały okres życia larwalnego), larw płazów bezogonowych (ale tylko we wczesnym etapie rozwoju larwalnego) oraz u neotenicznychneotenianeotenicznych larw niektórych płazów, np. aksolotla – larwy ambystomy meksykańskiej.

R1CP49pYwE4zV1
Skrzela zewnętrzne aksolotla mają postać pierzastych, unaczynionych wyrostków pokrytych cienkim, jednowarstwowym nabłonkiem. Tworzą dużą powierzchnię, która styka się z omywającą je wodą. Rozpuszczony w wodzie tlen dyfunduje do krwi, która transportuje go do tkanek, a z nich odbiera dwutlenek węgla i odprowadza go do skrzeli, z których gaz przedostaje się do wody.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
bg‑cyan

Skrzela wewnętrzne

Skrzela wewnętrzneskrzela wewnętrzneSkrzela wewnętrzne występują u ryb. Są osadzone są na łukach skrzelowychłuki skrzelowełukach skrzelowych (kostnych lub chrzęstnych) i zamknięte w jamie skrzelowej.

Osadzone na łukach skrzelowych listki skrzelowe oraz blaszki skrzelowe tworzą dużą powierzchnię wymiany gazowej.

RMmVqYuFEIVwm1
Schemat przedstawia wymianę gazową w skrzelach ryb, która zachodzi bardzo efektywnie dzięki mechanizmowi przeciwprądowemu. Na pierwszej ilustracji widoczna jest głowa ryby. W stronę jej pyska skierowana jest strzałka oznaczona numerem 1, podpisana jako przepływ wody. Przez skórę ryby prześwitują czerwone, żebrowate struktury oznaczone numerem 2, podpisane jako łuk skrzelowy. Na wierzchu ciała ryby widoczna jest półkolista, oznaczona numerem 3 pokrywa skrzelowa. Poniżej widoczny jest łuk skrzelowy w przybliżeniu. Numerem 4 oznaczony jest czerwony, cienki przewód - tętnica odprowadzająca krew utlenowaną , a numerem 5 równoległy do niego, niebieski cienki przewód - 5 tętnica doprowadzająca krew odtlenowaną. Na nich osadzone są oznaczone numerem 6 kostne łuki skrzelowe, od których dołączone są podpisane numerem 7 listki skrzelowe w postaci cienkich, ostrych struktur odchodzących na boki. Następny rysunek przedstawia z kolei zbliżenie łuku skrzekowego w jego środkowej części. W niebieskim, wąskim przewodzie znajduje się oznaczona numerem 10 krew uboga w tlen, a równolegle do niej, w czerwonym przewodzie oznaczona numerem 11 krew bogata w tlen. Łączą je oznaczone numerem 9, położone poprzecznie do nich blaszki skrzelowe umieszczone w równych odstępach. Mają postać okrągłych, równoległych do siebie struktur. W ich wnętrzu znajdują się naczynia włosowate, do połowy czerwone, a od połowy niebieskie. Numerem 8 na schemacie zaznaczono przepływ krwi naczyniami włosowatymi w blaszce.
Wymiana gazowa w skrzelach ryb zachodzi bardzo efektywnie dzięki mechanizmowi przeciwprądowemu. Polega on na przepływie krwi przez blaszkę skrzelową w przeciwnym kierunku, niż woda, która ją omywa. Zapewnia to stały wzrost ciśnienia parcjalnego tlenu we krwi. Tlen stale dyfunduje do krwi z wody w wyniku ciągle utrzymującej się różnicy ciśnień tlenu między krwią a wodą.
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Więcej na temat wymiany gazowej w skrzelach ryb dowiesz się tutaj.

Słownik

dyfuzja
dyfuzja

samorzutne, nieodwracalne mieszanie się cząsteczek lub jonów w wyniku ich chaotycznych ruchów. Zachodzi zgodnie z różnicą stężeń − ze środowiska o większym stężeniu do środowiska o mniejszym stężeniu, aż do momentu uzyskania stanu równowagi

łuki skrzelowe
łuki skrzelowe

parzyste (prawe i lewe) chrzęstne lub kostne elementy szkieletu, wchodzące w skład trzewioczaszki

neotenia
neotenia

zdolność płciowego rozmnażania się zwierząt w stadium larwalnym

skrzela wewnętrzne
skrzela wewnętrzne

narządy oddechowe służące do wymiany gazowej w wodzie, zamknięte w specjalnych komorach skrzelowych (u ryb − w jamie skrzelowej)

skrzela zewnętrzne
skrzela zewnętrzne

narządy oddechowe w postaci wypustek powierzchni ciała, okryte cienkim nabłonkiem, umożliwiające wymianę gazową w wodzie

wymiana gazowa
wymiana gazowa

proces wymiany gazów oddechowych (tlenu i dwutlenku węgla) między organizmem, a otoczeniem oraz między płynami ustrojowymi, a komórkami ciała. Opiera się na zjawisku dyfuzji − zgodnie z różnicą ciśnień parcjalnych