Ruch powietrza atmosferycznego spowodowany jest różnicą ciśnienia atmosferycznego. Powietrze cały czas porusza się i przemieszcza w różnych kierunkach, dlatego wyróżniamy ruchy powietrza:

• poziome (wiatr),

• pionowe (konwekcja),

• nieregularne (turbulencje).

Wiatr

To poziomy ruch powietrza w dolnej warstwie troposfery, spowodowany różnicą ciśnienia atmosferycznego. Przyczyną tego zjawiska jest nierównomierne nagrzewanie się powierzchni Ziemi. Wiatr zawsze wieje z ośrodka o wysokim ciśnieniu do tych o niskim. Prędkość wiatru wyrażana jest w k/h lub m/s, zależy ona od różnicy między ciśnieniami – im jest ona większa, tym wiatr jest silniejszy, prędkość wiatru mierzy się w skali Beauforta, od 0 do 12 stopni. Na kierunek wiatru mają wpływ dwa główne czynniki: wzajemne położenie dwóch ośrodków barycznych oraz siła Coriolisa. Nazwa wiatru bierze się z kierunku, z którego on wieje, nigdy odwrotnie.

Siła Coriolisa

To pozorna siła, związana z ruchem obrotowym Ziemi. Powoduje odchylenie ciał poruszających się na półkuli północnej w kierunku wschodnim, a na półkuli południowej zachodnim.

Konwekcja

Jest pionowym ruchem powietrza, jej przyczyną jest różnica jego gęstości spowodowana nagrzewaniem się powierzchni Ziemi. Można wyróżnić prądy zstępujące skierowane ku dołowi, tworzące się na obszarach o niskiej temperaturze, gdzie ciężkie i chłodne powietrze powoduje nacisk, co skutkuje podwyższeniem się ciśnienia (wyż). Prądem wstępującym z kolei nazwiemy taki ruch pionowy powietrza, który unosi się pod wpływem wyższej temperatury. Wtedy dochodzi do obniżenia ciśnienia, co często powoduje opady.

Turbulencja

Jest nieregularnym i bardzo chaotycznym ruchem powietrza występującym na niewielkim obszarze. To zjawisko wywołane jest przez napotkanie bariery przez przemieszczające się powietrze, może również wynikać z lokalnych różnic nagrzania się powierzchni Ziemi lub przesuwania się frontów atmosferycznych.

Jest siłą, z jaką słup powietrza wywiera nacisk na jednostkę powierzchni Ziemi. Wartość ciśnienia wyraża się w hektopaskalach (hPa), za optymalną wartość ciśnienia atmosferycznego na Ziemi przyjmuje się 1013,25 hPa, Ważnym faktem jest to, że wartość ciśnienia atmosferycznego maleje wraz ze wzrostem wysokości nad poziomem morza. Ciśnienie atmosferyczne zależy od szerokości geograficznej, wysokości nad poziomem morza i pór roku. Możemy wyróżnić dwa podstawowe układy baryczne: wyż i niż.

• Wyż baryczny (antycyklon) – ośrodek baryczny, w którym wartość ciśnienia atmosferycznego wzrasta ku centralnej części ośrodka, więc maksimum ciśnienia osiągalne jest w centrum.

• Niż baryczny (cyklon) – ośrodek baryczny, w którym wartość ciśnienia atmosferycznego maleje ku centralnej części ośrodka, więc minimum ciśnienia osiągalne jest w centrum.

Rodzaje układów barycznych

Możemy wyróżnić różne układy baryczne ze względu na kształt izobarIzobaryizobar i sąsiedztwo ośrodków barycznych.

• Niż – nazywany jest układem zamkniętych izobar, gdzie ciśnienie maleje ku centrum.

• Wyż – to układ zamkniętych izobar, gdzie ciśnienie wzrasta ku centrum

• Zatoka niskiego ciśnienia – jest to peryferyjna część niżu, ułożonego w kształt litery „V”.

• Klin wysokiego ciśnienia – to peryferyjna część wyżu przypominającego kształtem literę „U”.

• Siodło baryczne – obszar w układzie barycznym między dwoma niżami i dwoma wyżami ułożonymi na przemian.

Mimo zróżnicowania ciśnienia atmosferycznego na całym świecie można wskazać niektóre prawidłowości, takie jak to, że:

• najwyższe wartości ciśnienia atmosferycznego występują na zwrotnikach;

• strefa równikowa jest objęta niskimi wartościami ciśnienia atmosferycznego utrzymującego się przez cały rok;

• w strefie umiarkowanej ciśnienie atmosferyczne jest zmienne w ciągu roku, wyże przeważają w sezonie zimowym, a niże w letnim;

• na obszarze okołobiegunowym ciśnienie atmosferyczne maleje.

Słownik