Przeczytaj
Krwawe dekady. Spór popularów i optymatów
Polityków dążących do zreformowania państwa nazywano popularamipopularami (od populus – lud), gdyż celem ich działań było wzmocnienie warstwy najuboższych obywateli poprzez nadanie im ziemi. OptymatamiOptymatami (od optimus – najlepszy) z kolei określano zwolenników utrzymania rządów wąskiej grupy najbogatszych Rzymian. Walka polityczna pomiędzy dwoma stronnictwami, rozpoczęta wystąpieniem populara Tyberiusza GrakchusaTyberiusza Grakchusa w obronie proletariuszy (133 r. p.n.e.), szybko przerodziła się w prawdziwą wojnę. Po obu stronach tworzono bojówki, a na ulicach Rzymu dochodziło do brutalnych starć, w których ginęły tysiące ludzi, często mordowanych w biały dzień. W 121 r. p.n.e. optymatom udało się przejąć kontrolę nad Rzymem, a ustawy nadające ziemię ubogim obywatelom zostały cofnięte. Konflikt nie został jednak zażegnany. Tlił się do momentu, w którym nieudolna polityka rządzących doprowadziła do serii klęsk militarnych w północnej Afryce. Na fali niechęci do optymatów w 107 r. p.n.e. na konsula wybrano populara – Gajusza Mariusza.
Początek epoki wielkich wodzów
Mariusz doskonale zdawał sobie sprawę z konsekwencji kryzysu drobnej własności ziemskiej dla armii. Oznaczał on przede wszystkim, że w wojsku rzymskim brakowało rekrutów, gdyż do służby zobowiązani byli obywatele posiadający własne nadziały ziemi. W tej sytuacji zdecydował się na krok prawdziwie rewolucyjny: jako pierwszy rzymski dowódca ogłosił pobór ochotników do armii. Mieli uzupełniać armię składającą się z obywateli posiadających ziemię. Obiecywano im niewielki żołd, ekwipunek oraz ziemię po 16 latach dobrej służby. W ten sposób do wojska zaczęli masowo napływać proletariusze, a armia z obywatelskiej [z upływem lat] stała się zawodową. Problemem tego nowego systemu była jednak lojalność żołnierzy, którzy czuli się związani bardziej ze swoim wodzem niż z państwem. To dowódca – nie republika – był gwarantem ich powodzenia i to dzięki jego sukcesom mogli oni liczyć na awans w drabinie społecznej. Reforma mariańska oznaczała więc początek epoki, w której armie i ich dowódcy stanowili osobną siłę polityczną zdolną wpływać na losy całego państwa rzymskiego.
zbawcą republiki. Wskaż na obrazie postać Gajusza Mariusza. Jakie sztandary powiewają w tle?
Pierwsza rzymska wojna domowa. Sulla panem Imperium
Mariusz i jego zreformowana armia zdominowali rzymską scenę polityczną na wiele lat. Na głównego przeciwnika tego nowego porządku wyrósł jeden z podwładnych Mariusza – Lucjusz Korneliusz Sulla. W przeciwieństwie do swego dowódcy Sulla pochodził ze świetnego, choć nieco podupadłego patrycjuszowskiegopatrycjuszowskiego rodu i w duchu zawsze pozostawał optymatem. Popularność zdobył w czasie tzw. wojny ze sprzymierzeńcamiwojny ze sprzymierzeńcami, w której odznaczył się m.in. zdobyciem Pompejów. Po tych sukcesach osiągnął urząd konsula na r. 88 p.n.e. Powierzono mu także prowadzenie wojny z MitrydatesemMitrydatesem. Mariusz, niechętny sukcesom swego niedawnego podkomendnego, doprowadził do przekazania dowództwa w nadchodzącym konflikcie sobie. W tym momencie Sulla zaskoczył jednak wszystkich, gdyż zamiast uznać zapadłe w stolicy decyzje poprowadził wierne mu wojsko prosto na Rzym, przejął kontrolę nad miastem, wymusił cofnięcie wszystkich niekorzystnych dla siebie postanowień i ruszył na wojnę z Mitrydatesem. W tym postępowaniu miał całkowite poparcie swoich żołnierzy.
Kiedy Sulla powrócił z kampanii na Wschodzie (83 r. p.n.e.), natychmiast rozprawił się ze swoimi przeciwnikami politycznymi, którzy przejęli władzę pod jego nieobecność. Gajusz Mariusz zmarł kilka lat wcześniej i stronnictwu popularów brakowało charyzmatycznego przywódcy. Sulla bezwzględnie to wykorzystał, rozbijając przeciwników w bitwie u samych bram Rzymu, pod Porta Collina, w 82 r. p.n.e. Stolica ponownie spłynęła krwią. Ogłoszono tzw. listy proskrypcyjne, czyli spis osób wyjętych spod prawa i skazanych na śmierć (znalazł się na nich nawet niespełna dwudziestoletni wówczas Juliusz Cezar, który musiał się ukrywać, aby ocalić życie). Liczba ofiar sięgnęła 4700, a ich majątki trafiały w ręce zdeklarowanych sullańczyków (w tym wiernych żołnierzy). Sam Sulla nakazał senatowi mianować siebie dyktatoremdyktatorem na czas nieokreślony (82 r. p.n.e.) i przystąpił do przebudowywania republiki na wzór optymacki. Oznaczało to wzmocnienie pozycji senatu i pozbawienie znaczenia urzędu trybuna ludowegotrybuna ludowego, który tradycyjnie uznawano za źródło wszelkich szkodliwych, zdaniem optymatów, inicjatyw popularów. Sulla wycofał się z życia publicznego w 79 r. p.n.e. Jego spokojna śmierć rok później w willi gdzieś na wybrzeżu Zatoki Neapolitańskiej mocno kontrastuje z burzliwym przebiegiem całego jego życia i kariery.
Słownik
( łac. dictare - zalecać, dyktować) rzymski urząd nadzwyczajny przyznawany (najczęściej) wybitnym wodzom na okres 6 miesięcy w sytuacji zagrożenia państwa
w latach 120–63 p.n.e. król Pontu, państwa położonego na terenie dzisiejszej Turcji
(od łac. „patres” – ojcowie) uprzywilejowana grupa społeczna w czasach republikańskiego Rzymu
(od łac. „proles” – potomstwo) obywatel rzymski nieposiadający ziemi i żyjący, przynajmniej częściowo, na koszt państwa
urzędnik rzymski, którego głównym zadaniem była obrona praw uboższych warstw społecznych przed działaniami arystokracji rodowej
(162–133 r. p.n.e.) jako trybun ludowy przeprowadził uchwalenie ustawy przyznającej ubogim obywatelom nadziały ziemi w Italii
wojna toczona w latach 91–88 p.n.e. pomiędzy republiką rzymską a podbitymi przez nią ludami Italii („sprzymierzeńcami”) o przyznanie im praw obywatelskich; był to jeden z najkrwawszych konfliktów w dziejach republiki, który zmusił władze rzymskie do ustępstw na rzecz buntowników i nadania praw obywatelskich blisko 500 tys. osób
(łac. popularis - ludowy, odnoszący się do ludu; od populus) ugrupowanie polityczne w starożytnym Rzymie, którego celem było wzmocnienie warstwy najuboższych obywateli poprzez nadanie im ziemi.
(łac. optimates - najlepsi) ugrupowanie polityczne w starożytnym Rzymie, które chciało utrzymać rządy najbogatszych i szlachetnie urodzonych Rzymian.
Słowa kluczowe
dyktator, Lucjusz Korneliusz Sulla, optymaci, popularzy, senat, starożytność, starożytny Rzym, kultura starożytnego Rzymu, społeczeństwo starożytnego Rzymu, antyk
Bibliografia
Beard M., SPQR. Historia starożytnego Rzymu, Poznań 2016.
Christ K., Historia Cesarstwa Rzymskiego. Od Augusta do Konstantyna, Poznań‑Gniezno 2016.
Jaczynowska M., Dzieje Imperium Romanum Warszawa 1995.
Kulesza R., Świat starożytny. Historia starożytna i teksty źródłowe dla szkół średnich, Warszawa 2000.
Słownik kultury antycznej, red. R. Kulesza, Warszawa 2012.
Ziółkowski A., Historia Rzymu, Poznań 2008.
Appian z Aleksandrii, Historia rzymska, t. 2, Wrocław 2004.
Chomicki G., Sprawski S., Starożytność. Teksty źródłowe, komentarze i zagadnienia do historii w szkole średniej, Kraków 1999.
Plutarch, Żywoty Sławnych Mężów, Kraków 1977.