Emancypantki i sufrażystki

Wyraz „emancypacjaemancypacjaemancypacja” wywodzi się z łaciny, w starożytnym Rzymie oznaczał on wyzwolenie syna spod władzy ojca. W USA natomiast na przełomie XVIII I XIX wieku termin emancypacja zaczął być związany również z działalnością ruchu abolicjonistycznego, walczącego o zniesienie niewolnictwa. Od połowy XIX w. emancypantkamiemancypantkaemancypantkami zaczęto nazywać zwolenniczki zrównania praw kobiet i mężczyzn. Na określenie działaczek walczących o przyznanie praw wyborczychprawa wyborczepraw wyborczych kobietom używano też nazwy „sufrażystkisufrażystkasufrażystki” (ang. suffrage – prawo wyborcze). Pierwsze związki kobiet domagających się zmian w prawie powstały w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii już pod koniec XVIII wieku, jednak aktywność ruchu kobiecego nasiliła się dopiero w drugiej połowie XIX wieku. Walka o równouprawnienie kobiet dotyczyła przede wszystkim trzech spraw: polityki i praw wyborczych, edukacji i równego dostępu do szkół oraz obyczajów i zrównania praw w rodzinie.

Rs3j8Bi51zsoV

Zdjęcie czarno‑białe przedstawia manifestację w mieście. Ulicą idzie tłum kobiet i mężczyzn. Tłum niesie duży transparent z napisem: Żądamy powszechnego prawa wyborczego do parlamentu, Sejmu i gminy!. Ludzie ubrani są w płaszcze i kapelusze.

Walka o prawa wyborcze dla kobiet

Ryg6o8ntj7Qe31

Czarno‑białe zdjęcie ukazuje kobietę stojącą na chodniku. Kobieta w prawej dłoni trzyma gazetę, zachęcając do jej wzięcia. Na lewej ręce ma przewieszony stos gazet. W lewej ręce trzyma również tekturową tablicę, na której napisano: Votes for Woman. Sir Rufus Isaacs justified violence. Kobieta ma na sobie długą suknię, ciepły żakiet, na głowie kapelusz. W tle chodzą ludzie. Są piętrowe autobusy, miejskie budynki.

Najbardziej spektakularną areną walk o prawa wyborcze dla kobiet były Wielka Brytania i Stany Zjednoczone. Oba państwa były liberalne, co pozwalało na swobodę wypowiedzi oraz największe możliwości prowadzenia walki politycznej w pokojowy sposób. Za początek ruchu o prawa kobiet w USA uznaje się Zjazd Kobiet w Seneca Falls, który miał miejsce w lipcu 1848 r., kiedy kobiety oficjalnie wygłosiły swoje postulaty, m.in. te dotyczące praw wyborczych, czy praw majątkowych.

Tak o sufrażystkach pisano w warszawskim tygodniku dla kobiet w 1872 roku:

Demonstracje i pikiety kobiet wzbudzały jednak często drwiny, niekiedy dochodziło do chuligańskich napadów na manifestantki. Powodowało to radykalizację nastrojów. Jedną z bardziej znanych i radykalnych postaci ruchu sufrażystek była Angielka Emmeline Pankhurst (1858‑1928). Za jej wezwaniem działaczki zaczęły stosować taktykę przemocy – wybijały szyby w oknach mieszkań przeciwników, a nawet podpalały budynki użyteczności publicznej, organizowały także strajki głodowe. Celem stosowania argumentów siłowych było zwrócenie uwagi na sprawy, o które walczyły sufrażystki.

Rjvanvm9LXS41

Czarno‑białe zdjęcie przedstawia dojrzałą kobietę zatrzymaną przez policjanta. Policjant obejmuje kobietę w pasie, krępując jej ruchy, i idzie z kobietą, unosząc ją nieco nad ziemią. Kobieta ma otwarte usta. Obok niej idzie dwóch mężczyzn w garniturach. Jeden ma otwarte usta. W tle znajduje się kilku mężczyzn w garniturach i wysokich kapeluszach. Widać także wysoką bramę.

Prawa wyborcze przyznano kobietom najwcześniej na peryferiach ówczesnego świata białego człowieka, dopiero od niedawna zasiedlonych przez europejskich i amerykańskich osadników. W Stanach Zjednoczonych było to terytorium Wyoming (w 1869 r.) i stan Kolorado (w 1893 r.), w imperium brytyjskim – Nowa Zelandia (w 1893 r.). Pierwszym krajem europejskim, w którym dopuszczono kobiety do udziału w wyborach parlamentarnych, była w 1906 roku Finlandia (stanowiąca wówczas autonomiczną część imperium rosyjskiego). W Norwegii natomiast prawa wyborcze przyznano kobietom w 1913 r. Było to pierwsze niepodległe państwo, w którym prawo wyborcze uzyskali wszyscy obywatele, niezależnie od płci.

R1UJbKGP0TzMW

Zdjęcie przedstawia dwie młode kobiety trzymające baner z napisem: Votes for woman. Kobiety mają wysoko upięte włosy w kok. Ubrane są w suknie. W tle jest trawnik, rosną drzewa i jest budynek.

Edukacja kobiet

1

RARVUibqfIYvv

Zdjęcie ukazuje kobietę w średnim wieku. Kobieta siedzi i czyta książkę. Jest skupiona. Ma siwiejące włosy, ubrana jest w aksamitną suknię.

RfyMW4PMviFJC

Zdjęcie portretowe. Przedstawia dojrzałą kobietę w kapeluszu. Ma spięte włosy. Nosi okulary. Ma na sobie koronkowy ubiór.

W XIX wieku kobiety miały ograniczony dostęp do edukacji, na całym świecie więcej było analfabetekanalfabetaanalfabetek niż analfabetów. Szkoły dla dziewcząt często kładły nacisk tylko na to, by wychować je na dobre żony i gospodynie domowe. Mimo niechęci wielu ludzi w drugiej połowie XIX w. kobiety stopniowo zyskiwały coraz większy dostęp do nauki. W latach 60. pierwsze studentki zaczęły uczyć się na amerykańskich uniwersytetach w Wisconsin i Iowa. W Europie pierwszą szkołą wyższą otwartą dla kobiet był Uniwersytet w Zurychu w Szwajcarii. Wśród czytelników literatury pięknej większość stanowiły kobiety. Coraz więcej kobiet także tworzyło literaturę, np. Jane Austen, siostry Brontë, George Sand, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka. Kobiety stały się też pełnoprawnymi bohaterkami powieści pisanych przez mężczyzn, np. Pani Bovary Gustava Flauberta i Anny Kareniny Lwa Tołstoja.

Ciekawostka

Uniwersytet Latający

Tajne wyższe kursy naukowe dla kobiet prowadzono w Warszawie od 1882 r. Zajęcia odbywały się w domach prywatnych. Początkowo zajmowano się głównie naukami przyrodniczymi, pod koniec wieku także społecznymi. Wykładowcami byli m.in. Ludwik Krzywicki i Tadeusz Korzon. Uniwersytet Latający stanowić miał konkurencję dla rosyjskiego uniwersytetu w Warszawie. W czasie rewolucji 1905 r. przyjął nazwę Towarzystwa Kursów Naukowych, w 1919 r. został przekształcony w niepaństwową uczelnię Wolną Wszechnicę Polską.

RSvltQfPGImfS

Zdjęcie przedstawia młoda kobietę. Ma poważny wyraz twarzy. Patrzy w dal. Nosi spięte włosy w kok. Na lewej dłoni delikatnie podpiera twarz. Ubrana jest w ciemną bluzkę.

Kobiety w powojennym społeczeństwie

R1HCcDAGIcJ0J1

Czarno‑białe zdjęcie przedstawia dużą halę w fabryce. Pracują w niej liczne kobiety. Przy stanowiskach układają metalowe części w kształcie stożków na specjalnych tacach.

Silnym impulsem dla emancypacji kobiet była pierwsza wojna światowa. Kiedy większość mężczyzn znajdowała się na froncie, ich zadania musiały wziąć na siebie kobiety. Znacząco wzrósł odsetek tych, które pracowały poza domem. Ku zaskoczeniu zwolenników tradycyjnego modelu rodziny i społeczeństwa okazało się, że z powodzeniem mogą one wykonywać zajęcia dotychczas zdominowane przez mężczyzn, także w przemyśle czy transporcie. Liczne wynalazki sprawiły, że niektóre czynności nie wymagały już siły fizycznej, powstało też wiele nowych dziedzin, w których można było znaleźć zatrudnienie, np. zawód operatora łączącego rozmowy telefoniczne. Sprzyjało to większej niż wcześniej samodzielności kobiet i sprawiało, że coraz bardziej wierzyły w siebie, stawały się bardziej świadome swej wartości i swoich praw. Jednym słowem, zaczęły intensywniej uczestniczyć w życiu społecznym i publicznym.

R10bLSe2akw3Q

Czarno‑białe zdjęcie przedstawia kobiety i nielicznych mężczyzn, jadących na dwóch przyczepach. Ciągnie je samochód. W tle rosna drzewa.

Słownik

Słowa kluczowe

sufrażystki, emancypacja, historia kobiet, prawa wyborcze kobiet, Uniwersytet Latający, świat w II połowie XIX w., świat na początku XX w., nowe ideologie w XIX w.

Bibliografia

T.C.W. Blanning, Zarys historii Europy XVIII, Warszawa 2004.

Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011‑2019.