Okoliczności powstania Roty

Maria Konopnicka (1842–1910) wielokrotnie komentowała ważne wydarzenia polityczne, starając się zainteresować losami Polski opinię publiczną we Włoszech czy Francji. W swoich utworach krytycznie odnosiła się do polityki germanizacyjnejgermanizacjapolityki germanizacyjnej prowadzonej na terenie zaboru pruskiego. Działania Prus uderzały w najcenniejsze wartości, które pozwalały zachować narodową tożsamość. W 1901 roku nakazano naukę religii w szkołach w języku niemieckim. Konopnicka, w czasie strajku dzieci we Wrześni (1901–1902), napisała wiersz O Wrześni, będący protestem przeciw bezwzględnemu traktowaniu uczniów przez władze zaborcze i sposobowi nauczania, którego celem było wynarodowienie młodych Polaków. W 1904 roku weszła w życie niemiecka ustawa o osadnictwie – w praktyce zabraniała Polakom wznoszenia budynków na własnej ziemi, a w 1908 miała zostać wprowadzona ustawa o przymusowym wykupie ziemi od Polaków (oprotestowała ją jednak międzynarodowa opinia publiczna). Od 1908 roku, na mocy ustawy o stowarzyszeniach i jej tzw. paragrafu kagańcowego, nie wolno było używać języka polskiego w miejscowościach, w których Polacy stanowili mniej niż 60% ludności. Mając w pamięci wszystkie te wydarzenia, Konopnicka stworzyła w 1908 roku RotęrotaRotę.

R1Z0TKJKNBbsU1

Obraz przedstawia portret dojrzałej kobiety. Jej włosy są zaczesane ku górze, twarz jest pociągła. Kobieta ma na nosie binokle. Siedzi w fotelu.

Po ukazaniu się pierwodruku utwór zaczął szybko zdobywać popularność, z czasem stając się jedną z najbardziej znanych polskich pieśni patriotycznych:

Dwa lata po pierwszym wydaniu Roty muzykę do tekstu Konopnickiej napisał kompozytor Feliks Nowowiejski (1877–1946). Opracowanie powstało przy okazji pięćsetnej rocznicy bitwy pod Grunwaldem. Pierwsze wykonanie pieśni miało miejsce 15 lipca 1910 roku w czasie odsłonięcia Pomnika Grunwaldzkiego w Krakowie, ufundowanego przez kompozytora i pianistę Ignacego Paderewskiego (1860–1941). Rotę zaśpiewał wtedy kilkusetosobowy chór pod batutą Nowowiejskiego, rozpoczynając tradycję wykonywania tej pieśni podczas uroczystości upamiętniających ważne dla Polski wydarzenia historyczne.

RdDS14hetzBvH

Zdjęcie przedstawia duży pomnik. Na wysokim obelisku znajduje się postać króla Władysława Jagiełły siedzącego na rosłym koniu. W połowie wysokości obelisku widoczne są postacie rycerzy i poległych w bitwie pod Grunwaldem. Pod pomnikiem pozuje do zdjęcia duża grupa mężczyzn w garniturach.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, w czasie uchwalania konstytucji marcowej w 1921 roku, rozważano uznanie Roty za oficjalny hymn państwowyhymnhymn państwowy. Była to kontrowersyjna propozycja ze względu na fragmenty odnoszące się bezpośrednio do narodu niemieckiego: „Nie będzie Niemiec pluł nam w twarz / Ni dzieci nam germanił”. Antyniemiecki przekaz pieśni nie był jednak wyrazem nienawiści, lecz odnosił się do konkretnych okoliczności historycznych towarzyszących powstaniu utworu – polityki germanizacyjnej prowadzonej na początku XX wieku i zmierzającej do zatarcia polskiej tożsamości narodowej.

Rota a Młoda Polska

Powstanie Roty przypada na okres, kiedy prym wiedli pisarze pokolenia Młodej Polski. W tym samym czasie wciąż aktywni byli też twórcy, którzy debiutowali w dobie pozytywizmu i kierowali się odmiennymi ideami. Nie przejęli od młodych hasła „sztuka dla sztuki”, ponieważ wychowali się w przekonaniu, że sztuka powinna służyć poprawie życia społecznego i kreować pozytywne wzorce postępowania. Generacja Henryka Sienkiewicza (1846–1916), Elizy Orzeszkowej (1841–1910) i Marii Konopnickiej zarzucała młodopolanom egoizm, brak patriotyzmu i marnowanie talentu. Mimo tych różnic przełom XIX i XX wieku przyniósł przemianę również w twórczości pozytywistów.

W ich utworach pojawiły się akcenty romantyczne. Pisarze i pisarki zaczęli odchodzić od kanonów realizmurealizmrealizmu, nawiązywali do sfery duchowej, podkreślali wagę uczucia i marzenia, a także coraz częściej posługiwali się symbolami. Nadrzędnym postulatem nie był już równomierny rozwój wszystkich klas społecznych – kluczowym celem stało się wyzwolenie narodu z niewoli. Po wybuchu rewolucji rosyjskiej 1905 roku, sprzeciwiającej się absolutnej władzy cara, tematykę patriotyczną poruszano jeszcze odważniej. Następujące na świecie przemiany polityczne rodziły wiarę w możliwość odrodzenia niepodległej Polski, a pisarze zaczęli wprost nawoływać do walki i budzić narodową tożsamość rodaków. W tym czasie powstały takie dzieła, jak opowiadanie Gloria victis Elizy Orzeszkowej upamiętniające powstańców styczniowych i właśnie Rota Marii Konopnickiej.

W utworze Konopnickiej znalazły się odwołania do polskiej historii (między innymi do wojen polsko‑krzyżackich) oraz do polskiej kultury. Wers „Pójdziem, gdy zabrzmi złoty róg” to czytelne nawiązanie do Wesela Stanisława Wyspiańskiego, jednego z najpopularniejszych polskich dramatów pierwszej dekady XX wieku. Nie jest to jednak tylko ukłon w stronę młodopolskiego artysty, lecz przede wszystkim wyraz wiary w możliwość zjednoczenia narodu we wspólnym działaniu. Róg wpisuje się w militarną metaforykę tekstu, podkreślającą znaczenie patriotycznych wartości, o które trzeba walczyć – nie tylko fizycznie, lecz przede wszystkim duchowo.

Słownik