Przeczytaj
Początki. Działalność i śmierć Jezusa
Jezus narodził się w Betlejem w Palestynie ok. 7–5 r. p.n.e. O jego życiu dowiadujemy się z czterech ewangeliiewangelii (wg św. Marka, Mateusza, Łukasza i Jana), z których najstarsza datowana jest na rok 68 – 73 n.e., natomiast o losach jego pierwszych wyznawców traktują Dzieje Apostolskie napisane prawdopodobnie ok. 64 – 67 r. n.e. Razem stanowią one trzon Nowego TestamentuNowego Testamentu. Zgodnie z treścią Ewangelii wg św. Łukasza Jezus rozpoczął swoją działalność w wieku ok. 30 lat i prowadził ją przez kilka lat aż do śmierci na krzyżu w Jerozolimie ok. 33 r. n.e. z wyroku namiestnika Judei Poncjusza PiłataPoncjusza Piłata. Wedle przekazów ewangelicznych Jezus miał zmartwychwstać i ukazać się swoim uczniom trzy dni po ukrzyżowaniu, co stanowi przełomowy moment w procesie kształtowania się chrześcijaństwa.
W swych naukach Jezus kładł nacisk na indywidualną moralność każdego człowieka, jego wolną wolę oraz szacunek wobec bliźniego. Wskazywał na to, że dobrym postępowaniem ludzie mogą zapewnić sobie zbawienie i życie wieczne. Głosił istnienie jednego Boga oraz nadejście sądu ostatecznego, w wyniku którego dojdzie do zmartwychwstania i panowania królestwa Bożego na ziemi.
Od sekty żydowskiej do religii uniwersalnej
Początkowo chrześcijaństwo rozwijało się wyłącznie w ramach judaizmujudaizmu. Impuls do objęcia działalnością duszpasterską także środowisk pogańskich wywołał św. Paweł z Tarsu, który przekonał współwyznawców do rezygnacji z wymogu przestrzegania tradycyjnych rygorów żydowskich (np. obrzezania) przez osoby nowo nawrócone (ok. 49 r.). Decyzja ta była brzemienna w skutki: społeczność chrześcijan zrywała tym samym z religią przodków (judaizmem) i otwierała się na nowych wyznawców o dowolnym pochodzeniu i stanie społecznym.
Działalność św. Pawła przyniosła ogromne sukcesy młodej społeczności chrześcijan. ApostołApostoł odbył wiele podróży misyjnych we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego (patrz: mapa poniżej), gdzie pozyskiwał nowych wyznawców chrześcijaństwa. Powoli na przestrzeni II i III w. n.e. nowa religia docierała do najdalszych zakątków Cesarstwa Rzymskiego, choć nadal skupiała się przede wszystkim w miastach i głównie we wschodniej części imperium.
Rzymianie a wyznawcy Chrystusa
Chrześcijańskie wyobrażenia na temat religii stały w ostrej sprzeczności z poglądami samych Rzymian. Rzymski system religijny opierał się bowiem na rytuale, co oznacza, że najważniejszą jego składową był udział mieszkańców w praktykach kultowych (np. w składaniu ofiar). Jeśli ktoś się od nich uchylał, to w przeświadczeniu Rzymian narażał cały kraj na gniew bogów. Tymczasem chrześcijanie odmawiali uczestnictwa w publicznym kulcie, uznając go za sprzeczny ze swoją wiarą.
Nie był to jedyny powód wrogości pogan do wyznawców ChrystusaChrystusa. Rzymianie byli otwarci na nowe wierzenia i obcych bogów, chętnie włączali ich do własnego panteonu i tego samego oczekiwali od innych. Nie mogli więc zrozumieć przekonania, z jakim chrześcijanie twierdzili, że jest tylko jeden Bóg, a składanie ofiar innym bóstwom to niewybaczalny grzech. Ponadto Rzymian raziła chrześcijańska idea śmierci męczeńskiej, która była zupełnie obca ich mentalności. Dla nich ochoczość, z jaką niektórzy chrześcijanie szli na śmierć, była objawem zwykłego uporu.
Warto zadać w tym miejscu pytanie: dlaczego Rzymianie prześladowali chrześcijan, a nie — Żydów? Otóż, dla Rzymian religia judaistyczna była co prawda zjawiskiem dziwnym i w wielu aspektach znacznie różniącym się od innych wierzeń śródziemnomorskich, do których byli oni przyzwyczajeni. Niemniej, judaizm, jako religia starożytna („religio antiqua”) był przez Rzymian szanowany właśnie ze względu na długą tradycję, która za nim stała. To, w oczach Rzymian, sankcjonowało wiarę żydowską i gwarantowało jej tolerancję oraz przywileje, o których chrześcijanie nie mogli marzyć.
Prześladowania chrześcijan w imperium rzymskim
Organizacja Kościoła w pierwszych wiekach
Pierwsze gminy chrześcijańskie skupiały się niemal wyłącznie w miastach. Poszczególne społeczności zwykle pozostawały ze sobą w stałym kontakcie, wymieniały się listami, udzielały sobie wzajemnie pomocy, były jednak od siebie niezależne i funkcjonowały na różnych zasadach. Nie istniała jeszcze sprecyzowana doktryna religijna, nie było także sztywno określonej hierarchii. Pierwsi chrześcijanie żyli przede wszystkim w oczekiwaniu na powtórne nadejście Chrystusa, skupiali się więc na rozważaniach na temat życia pozagrobowego oraz krzewieniu nowej wiary, a nie na tworzeniu struktur organizacyjnych i instytucjonalnych.
Z czasem jednak pierwotne gminy się powiększały, a wraz z ich wzrostem kształtowała się hierarchia (przełom I i II w.). Na czele wspólnoty stał obieralny biskup, który organizował życie religijne gminy, sprawował eucharystięeucharystię, udzielał chrztu i pomagał potrzebującym. Funkcjonariuszami wspólnoty byli zaś prezbiterzy (starsi), którzy odgrywali rolę kapłanów, oraz ich pomocnicy – diakoni.
Około połowy II w. nasiliły się podziały wewnątrz chrześcijaństwa, pojawiły się pierwsze herezjeherezje (m.in. gnostycyzmgnostycyzm). W celu ograniczenia ich rozwoju władza biskupów została wówczas wzmocniona: urząd stał się dożywotni i nie podlegał już żadnej kontroli. Ponadto nauczanie prawd wiary stało się wyłącznym przywilejem biskupów, co oznaczało ścisły nadzór nad wszystkim, czego uczono wiernych. Taki system sprawowania urzędu biskupiego nazywamy episkopatem monarchicznym.
Był to początek kształtowania się Kościoła powszechnego, jednak należy pamiętać, że Kościół jako jednolita struktura organizacyjna wykształcił się dopiero w IV w.
Słownik
(z gr. apostolos – wysłannik) słowo używane na określenie najbliższych uczniów Jezusa, a także pierwszych głosicieli jego nauk
(christos – namaszczony, grecki odpowiednik hebrajskiego mosziach – pomazaniec) termin ten nie jest imieniem, lecz rodzajem tytułu; wedle tradycji, na której opiera się nasz system datacji, narodziny Jezusa wyznaczają przełom dwóch er; w rzeczywistości jednak możemy z dużym prawdopodobieństwem założyć, że Jezus urodził się kilka lat wcześniej; błąd ten wkradł się do chrześcijańskich kalendarzy w V w., kiedy uczony Dionizjusz Mały na polecenie papieża ustalił, że Jezus przyszedł na świat 753 lata po założeniu Rzymu
(z gr. diaspora – rozproszenie) rozproszenie członków danego narodu wśród innych narodów; w tym wypadku chodzi o Żydów mieszkających poza Palestyną
(z gr. eucharistia – dziękczynienie) w chrześcijaństwie jest to obrządek o wyjątkowym znaczeniu (sakrament), odprawiany podczas mszy i nawiązujący do ostatniej wieczerzy
(z gr. euangelion – dobra nowina) obecnie termin określający gatunek literacki opisujący życie, nauki i śmierć Jezusa
(z gr. gnostikos – dotyczący wiedzy) doktryna religijna głosząca dualizm świata, czyli jego podział na stronę duchową, która jest dobra, oraz na stronę materialną, która jest zła
(z łac. haeresis, z gr. hairesis – wybór) doktryna religijna przez władze religijne uważana z mylną
(z łac. iudaicus – żydowski, od gr. Iudaios – Żyd) mozaizm, wyznanie mojżeszowe; najstarsza z trzech tzw. religii abrahamowych, wyznawana przez Żydów. Jej podstawą jest wiara w jedynego Boga stwórcę świata i człowieka, który zawarł wieczyste przymierze z ludem Izraela, obiecując mu opiekę i pomoc w zamian za przyjęcie jego nakazów
część Biblii chrześcijańskiej, zbiór 27 ksiąg napisanych w języku greckim między 50 a 120 r. n.e.; kanon nowotestamentowy kształtował się powoli, nie wszystkie księgi powstałe w tym czasie i odnoszące się do życia Chrystusa oraz losów społeczności pierwszych chrześcijan ostatecznie się w nim znalazły; pierwsze źródło, w którym pojawia się spis ksiąg kanonicznych Nowego Testamentu zgodny ze współczesnym, pochodzi dopiero z 367 r.
rzymski polityk, prefekt Judei w latach 26–36/7 n.e.
Słowa kluczowe
chrześcijaństwo, Chrystus, Jezus, prześladowania, św. Paweł, starożytność, starożytny Rzym, kultura starożytnego Rzymu, społeczeństwo starożytnego Rzymu, antyk
Bibliografia
Christ K., Historia Cesarstwa Rzymskiego. Od Augusta do Konstantyna, Poznań–Gniezno 2016.
Ehrman B.D., Nowy Testament. Historyczne wprowadzenie do literatury wczesnochrześcijańskiej, Warszawa–Stare Groszki 2015.
Jaczynowska M., Dzieje Imperium Romanum, Warszawa 1995.
Simon M., Cywilizacja wczesnego chrześcijaństwa, Warszawa 1992.
Wipszycka E., Kościół w świecie późnego antyku, Warszawa 2018.
Ziółkowski A., Historia Rzymu, Poznań 2008.