Przeczytaj
Wśród licznych wytworów naskórka i skóry właściwej kręgowców znajdują się m.in tarczetarcze i płyty kostnepłyty kostne. Utworzone ze zrogowaciałej części naskórka, kostne lub rogowe płytki pokrywają ciała gadów, ptaków (na nogach) i niektórych ssaków, np. pancerników (głównie na ogonie). Mogą one przyjmować różną postać, a ich rolą jest przede wszystkim ochrona przed urazami mechanicznymi oraz nadmiernym parowaniem wody. Dodatkowo, tarcze i płyty kostne stanowią fizyczną barierę dla pasożytów, biorą udział w odstraszaniu lub wabieniu innych osobników, a także warunkują sprawne poruszanie się.
Tarcze i płyty kostne
Ciała gadów łuskonośnych (jaszczurek i węży) pokryte są wytworami naskórka - drobnymi łuskami kostnymi lub rogowymi płytkami, a także tzw. tarczami (tarczkami) kostnymi.
Tarcze kostne są szczególną odmianą łusek kostnych, bo to właśnie duże, płaskie, czterokątne lub wielokątne łuski, stykające się ze sobą brzegami stanowią ten rodzaj wytworu naskórka. Występują one zazwyczaj u zwierząt kręgowych: na głowie, brzuchu (tzw. tarczki brzuszne) i spodzie ogona (tarczki podogonowe).
U węży tylne brzegi tarcz, które pokrywają ich ciało, częściowo odstają, co pomaga im w pełzaniu, gdyż brzegi tarczek zahaczają o nierówności powierzchni, po której wąż się przemieszcza. Połączenia pomiędzy tarczkami nie są skostniałe, co jest niezwykle ważne, bowiem warunkuje stosunkowo dużą sprawność w poruszaniu się. Gdy naskórek pokrywający skórę węży staje się zbyt ciasny, aby pomieścić ciało, ulega wymianie podczas procesu zwanego linieniemlinieniem. Zrogowaciały naskórek zrzucany w wyniku linienia nosi nazwę wylinka.
Również ciało krokodyli pokryte jest niezachodzącymi na siebie kostnymi tarczami, które układają się w regularne rzędy i wzory, np. tarcze na grzbiecie i na brzuchu są poprzecznie uszeregowane, a ogonowe ułożone na kształt obręczy. Liczne tarczki wzmocnione są dodatkowo płytami kostnymi zwanymi też osteodermami, które są tej samej wielkości i tego samego kształtu, co powierzchowne, rosnące ponad nimi tarczki.
Płyty kostne, w przeciwieństwie do łusek i tarczek, są wytworami skóry właściwej, a nie naskórka. Spośród wszystkich gadów najbardziej imponujące okrycie ciała mają jednak żółwie. Kostny pancerz pokrywa cały ich tułów. Dodatkowo, jego zewnętrzna warstwa utworzona jest z rogowych tarcz. Żółwie są jedynymi kręgowcami, które mają zewnętrzny szkielet, który powstał z przekształcenia różnych kości w kostne płyty.
Pancerz żółwi utworzony jest z tarczy grzbietowej, zwanej karapaksemkarapaksem lub puklerzem, oraz tarczy brzusznej, określanej mianem plastronuplastronu. Chociaż wszystkie żółwie mają pancerze, to jednak u niektórych gatunków tych gadów wygląd i budowa pancerza odbiega od przedstawionego wcześniej schematu. U żółwia skórzastego (Dermochelys coriacea), który żyje w wodach morskich, pancerz kostny jest pokryty grubą, miękką skórą, a nie rogowymi tarczami. Taka budowa pancerza umożliwia żółwiowi skórzastemu sprawne pływanie.
Chociaż tarcze i płyty kostne występują szczególnie licznie u gadów, to spotykane są również u kręgowców innych gromad. I tak u pancernika włochatego (Dasypus pilosus), ssaka z rodziny pancerników, ciało pokryte jest pancerzem utworzonym z licznych rzędów płytek kostnych. Dodatkowo, podobnie jak u krokodyli i żółwi, płyty kostne u pancernika włochatego okryte są od zewnątrz rogową warstwą pochodzenia naskórkowego.
Słownik
grzbietowa część pancerza żółwi, utworzona z zewnętrznej warstwy rogowych tarczek leżących na warstwie płytek kostnych
proces okresowego zrzucania wierzchniej warstwy skóry (naskórka), obserwowany u niektórych zwierząt
brzuszna część pancerza żółwi, utworzona z zewnętrznej warstwy rogowych tarczek leżących na warstwie płytek kostnych
wytwory skóry właściwej występujące w powłokach skórnych nielicznych gromad kręgowców
wytwory naskórka spotykane u niektórych gadów (np. węży i jaszczurek); chronią przed urazami mechanicznymi i utratą wody
zewnętrzna część powłok ciała zrzucana, w całości lub fragmentami, w procesie zwanym linieniem