Katolicyzm – tak, do czasu

Ruy72FtfC5Uht1

Obraz przedstawia Henryka ósmego Tudora. Jest on ubrany dostojny królewski czerwono‑biały strój z licznymi zdobieniami. Na głowie ma mały czarno‑biały kapelusz. W prawej ręce trzyma rękawiczkę. Do pasa ma przypięty sztylet.

Przebieg reformacji w Anglii był odmienny niż w krajach kontynentalnych. Kluczową rolę odegrały w niej decyzje polityczne, a nie względy ideowe i doktrynalne. Pierwsze lata panowania Henryka VIII przebiegały pod znakiem harmonijnego współistnienia państwa i Kościoła katolickiego w Anglii. Na rządy ogromny wpływ miał arcybiskup Yorku, kardynał i jednocześnie legat papieskilegat papieskilegat papieski Thomas Wolsey. Do Anglii docierały wprawdzie nowinki religijne, ale rozpowszechniały się powoli. Król wystąpił nawet w obronie Kościoła – przygotował dzieło pod tytułem Obrona siedmiu sakramentów, w którym zaatakował tezy Lutra, za co papież Leon X uhonorował go tytułem Obrońcy Wiary.
Nagłą zmianę przyniósł splot wydarzeń natury i politycznej, i osobistej. W pierwszych latach XVI w. Anglia była sprzymierzona przeciwko Francji z cesarzem Karolem V, a żoną Henryka VIII była Katarzyna Aragońska – ciotka cesarza. Z czasem i sojusz, i małżeństwo zaczęły ciążyć Henrykowi. Ten pierwszy stracił na znaczeniu po tym, jak armia Karola V pobiła Francuzów w 1525 r. w bitwie pod Pawią, co ponad miarę wzmocniło pozycję cesarza. Małżeństwo z Katarzyną Aragońską nie przyniosło królowi męskiego potomka. Miał za to nadzieję, że syn narodzi się z jego nowego związku ze znacznie młodszą Anną Boleyn. Henryk VIII starał się wprawdzie o rozwód, ale papież Klemens VII ze względu na swoje związki z cesarzem odmówił. Swój brak skuteczności w tej kwestii Wolsey przypłacił degradacją, pozbawieniem majątku i więzieniem, w którym wkrótce zmarł. Na stanowisku kanclerza zastąpił go wybitny humanista – sir Thomas More (Tomasz Morus).

Zamiast papieża – król

RTOmLHFz2TNMw1

Obraz przedstawia Tomasza Morusa. Ma on krótkie czarne włosy. Jest on ubrany w gruby ciemny płaszcz i szaty. Na głowie ma czarna czapkę. Na szyi ma zawieszony złoty naszyjnik. W rękach trzyma zwinięty biały dokument.

Henryk VIII jednak nie ustąpił – w 1533 r. wziął potajemny ślub z Anną Boleyn, a prymas Cranmer uznał jego małżeństwo z Katarzyną za nieważne (w takiej kolejności). W odpowiedzi papież za nieważne uznał małżeństwo z Anną i obłożył króla ekskomunikąekskomunikaekskomuniką. Rok później, w 1534 r., parlament uchwalił Akt supremacjiAkt supremacjiAkt supremacji, na mocy którego król stawał się „jedyną i najwyższą głową na ziemi Kościoła Anglii”. W ślad za tym poszła całkowita likwidacja zależności Kościoła angielskiego od Stolicy Apostolskiej oraz odmowa płacenia annatannatyannat i świętopietrzaświętopietrzeświętopietrza. W tym samym roku został wydany Akt sukcesji, który odsuwał od tronu córkę Henryka i Katarzyny, księżniczkę Marię, a prawo do sukcesji przyznawał córce Anny, Elżbiecie.
Akt supremacjiAkt supremacjiAkt supremacji tworzył niezależny od papieża Kościół anglikański, ale nie wprowadzał znaczących reform. Henryk nie chciał zrywać z tradycją i był przeciwny zmianom doktrynalnym i liturgicznym, pragnął zachować mszę, sakramenty i celibat księży. Przeprowadził natomiast sekularyzację zakonów i skonfiskował ich majątek. Zwolennicy reformacji nadal byli prześladowani, ale często pod pretekstem walki z herezjąherezjaherezją na stosie płonęli też przeciwnicy polityczni. Ostatnie lata panowania Henryka VIII przebiegały pod znakiem nasilającego się terroru. Na śmierć został skazany m.in. Thomas More, który odmówił złożenia przysięgi na Akt supremacji.

Próba powrotu do katolicyzmu

R1dG7Gls1O0IB1

Obraz przedstawia Marię Tudor i jej męża Filipa drugiego. Stoją oni w pomieszczeniu dworku. Filip jest ubrany w czarny strój i białe rajtuzy. Ma brodę, a na głowie mała czapkę. Maria jest ubrana w czarno-złotą suknię i ma długie ciemne włosy. Na ziemi siedzą dwa małe pieski.

Śmierć Henryka VIII w 1547 r. zapoczątkowała okres niepewności politycznej i zaostrzających się prześladowań religijnych. Władzę objął jedyny syn króla, małoletni i chory Edward VI. Jego krótkie panowanie przebiegało pod znakiem wstrząsów wewnętrznych i silnego zwrotu w kierunku ideologii protestanckiej – za namową jego doradców wprowadzono język angielski do nabożeństw, zniesiono celibat księży i skasowano wiele obrzędów katolickich. Młody król tuż przed śmiercią wydziedziczył swoje przyrodnie siostry, zarówno katoliczkę Marię, jak i związaną z protestantami Elżbietę (córkę Anny Boleyn), co utorowało drogę do tronu wnuczce Henryka VII, Joannie Grey. Ta jednak po dziewięciu dniach została pozbawiona władzy przez zwolenników Marii, która zasiadła na tronie w 1553 roku.
Pierwsze miesiące rządów Marii Tudor nie wywoływały oporu, mimo że objęcie przez nią tronu oznaczało powrót do katolicyzmu. Młoda królowa odnowiła stosunki z Rzymem i uznała supremację papieską, zniosła reformy Henryka VIII i poślubiła syna cesarza Karola V, Filipa. Decyzje królowej początkowo nie spotkały się z większym protestem. Kres tej polityce położyło dopiero powstanie Thomasa Wyatta, które wybuchło w 1554 r., a którego celem było wyniesienie na tron Elżbiety. Na przeciwników politycznych i zwolenników reformacji spadła fala represji. Z ich to powodu królowa zyskała miano Krwawej Marii, choć terror panujący za jej panowania nie był większy niż ten, który był dziełem Henryka VIII.
Maria Tudor zmarła w 1558 roku. Jej śmierć zakończyła ostatnią próbę rekatolizacji Anglii.

W stronę odrębnego i niezależnego Kościoła

RsKfWZvJMWm631

Obraz przedstawia Elżbietę pierwszą Wielką. Jest ona ubrana w czarna suknię z licznymi złotymi ozdobami. Ma ona krótkie rude włosy i białą twarz. Na szyki ma szeroki biały kołnierz. Lewą rękę opiera na czarnym stoliku na którym leży złoty miecz.

Po Marii Tudor na tron angielski wstąpiła wychowana w duchu protestantyzmu córka Henryka VIII i Anny Boleyn, Elżbieta I. W momencie objęcia przez nią władzy Kościół katolicki w Anglii znajdował się w stanie rozpadu: nie było prymasa, brakowało biskupów, kilkaset parafii nie posiadało proboszczów. Słaby był również nurt radykalnego kalwinizmu. Zdecydowanie najliczniejszą grupę stanowili zwolennicy utworzonego przez Henryka VIII Kościoła narodowego, zachowującego jednak dawną hierarchię i obrzędowość.
Sprzeczne oczekiwania społeczeństwa angielskiego rozstrzygnął parlament – w duchu reformy umiarkowanej. W 1559 r. uchwalił nowy Akt supremacji, zgodnie z którym Elżbieta I stała się zarządcą Kościoła angielskiego. Uchwalono również (a królowa go zatwierdziła) Akt o jedności modłów powszechnych i służby Bożej w Kościele oraz o zarządzaniu sakramentami. Z jednej strony akceptował on naukę Kalwina o predestynacji, a z drugiej – naukę Lutra o zbawieniu przez wiarę, odrzucając wiarę w czyściec. Duchowni, którzy odmówili uznania nowego Aktu supremacji, stracili stanowiska, ale nie stali się celem krwawych represji. Powrót do prześladowań nastąpił dopiero w drugiej połowie panowania Elżbiety I (w 1567 r.) i był spowodowany rewoltą feudalną pod hasłami religijnymi. Z ich powodu papież Pius V obłożył Elżbietę I ekskomuniką, co umocniło ją w przekonaniu o konieczności zachowania niezależności Kościoła angielskiego od Rzymu. Wybuch wojny z Hiszpanią przyczynił się z jednej strony do umocnienia związków Anglii z państwami protestanckimi, a z drugiej do wzrostu niechęci jej poddanych do katolickiej Hiszpanii. To ostatecznie zamknęło drogę powrotu do katolicyzmu.
Zakończeniem budowy Kościoła anglikańskiego było utworzenie już po śmierci Elżbiety I tzw. Wysokiego Kościoła. Łączył on większość dogmatów kalwińskich z uznaniem luterańskiej zasady podporządkowania Kościoła państwu i z hierarchią kościelną wzorowaną na katolickiej. Pozostawienie hierarchii kościelnej z biskupami i prymasem będzie w początkach XVII wieku ostro krytykowane przez tzw. purytan, czyli angielskich zwolenników kalwinizmu.

RHMkYLiTHxCW1

Rysunek przedstawia ludzi torturujących i mordujących katolików. są oni biczowani, wieszani i paleni żywcem przez tłum ludzi. w oddali znajduje się miasto.

Słownik

Słowa kluczowe

legat papieski, ekskomunika, herezja, Kościół, Wielka Brytania, anglikanizm, katolicyzm, reformacja, Henryk VIII, Maria Tudor, Elżbieta I

Bibliografia

Cynarski S., Historia powszechna 1500‑1648. Wybór tekstów źródłowych, Kraków 1981.

Powszechna historia państwa i prawa. Wybór tekstów źródłowych, wyboru dokonali Marian Józef Ptak i Marek Kinstler, Wrocław 1996.