Beryl to pierwiastek stanowiący jeden z $20$ kluczowych surowców Unii Europejskiej, klasyfikowany przez Departament Obrony USA jako materiał strategiczny i krytyczny, ze względu na występowanie w produktach niezbędnych dla bezpieczeństwa narodowego.

Beryl (Be, łac. beryllium) jest metalem, który leży w bloku s układu okresowego pierwiastków chemicznych (druga grupa i drugi okres), a jego liczba atomowa wynosi $4$. Stanowi niewielką zawartość skorupy ziemskiej ($6·{10}^{-4}\%$). Występuje w minerale‑berylu o wzorze sumarycznym ${\text{Be}}_3{\text{Al}}_2\left[{\text{Si}}_6{\text{O}}_{18}\right]$. Minerał ten posiada kilka bardzo cennych w jubilerstwie i kolekcjonerstwie form, mowa tu o szmaragdzie, morganicie i akwamarynie.

Indeks górny Tabela $1.$ Właściwości fizyczne berylu, ź Indeks górny koniec^{Tabela $1.$ Właściwości fizyczne berylu, ź}Indeks górny ródło: www.wikipedia.org Indeks górny koniec^{ródło: www.wikipedia.org}

Ciekawostka

Starożytne kopalnie szmaragdów

RwQbHHl0G5v2Z

Zdjęcie przedstawia szmaragdy. Są półprzezroczyste. Mają kształt wielościanów i zielony kolor.

RA6EuF1Hypgud

Zdjęcie przedstawia naszyjnik z zielonym kamieniem szlachetnym.

Wydobywanie szmaragdów sięga zamierzchłych czasów historii (ok. $4000$ lat p.n.e.). Uznaje się, że pierwsze kopalnie tego kruszcu odkryto w Egipcie, czego dowodzą liczne kamienie odnalezione w grobowcach faraonów i słynne Kopalnie Kleopatry. Podobno Królowa Kleopatra miała do nich wyjątkową słabość i wykorzystywała je jako biżuterię oraz zdobienia w swoim pałacu. Właśnie z tego powodu te kopanie zwane są do dziś Kopalniami Kleopatry. Z innych źródeł historycznych wynika, że szmaragdowy klejnot, wydobyty z egipskiej kopalni, był nieodłącznym atrybutem Nerona, używany przez cesarza w celu oglądania walk gladiatorów.

W postaci czystej jest metalem o barwie srebrzystej, kruchym w temperaturze pokojowej, ciągliwym i kowalnym – w temperaturze ciemnego żaru.

Na uwagę zasługują również stopy berylu z innymi pierwiastkami, jak np. z miedzią, ponieważ odznaczają się dużą wytrzymałością, twardością (jak brąz berylowy) oraz odpornością na korozję. Brąz berylowy jest wykorzystywany m.in. do produkcji narzędzi nieiskrzących, aparatury chemicznej, elementów żaroodpornych, żyroskopówżyroskopżyroskopów, sprężyn, styków elektrycznych czy też elektrod do zgrzewania punktowego. Z kolei stop niklu z berylem stosuje się do produkcji narzędzi chirurgicznych. Łączenie miedzi i niklu z berylem zwiększa ich przewodność elektryczną i cieplną. Ze względu na jego małą sprężystość (moduł Youngamoduł Youngamoduł Younga 287 GPa) oraz niską gęstość, może być stosowany do wytwarzania membran głośników wysokotonowych. Niewiele jednak firm to stosuje, ponieważ pierwiastek ten jest drogi i toksyczny – udowodniono wpływ rakotwórczy. Ponadto beryl stosowany jest w telefonach komórkowych, a także innych urządzeniach przenośnych i aparatach.

Słownik

Bibliografia

Encyklopedia PWN

Bielański A., Podstawy chemii nieorganicznej, Warszawa $1994$.

Hanusa T. P., Beryllium, online: https://www.britannica.com/science/beryllium, dostęp: $09.02.2021$.

Hejwowska S., Marcinkowski R., Równowagi i procesy jonowe, Gdynia $2005$.

Madej M., Beryl i jego związki - występowanie, zastosowanie i ocena narzażenia, $1999$, $5$, s. $26—28$, online: http://archiwum.ciop.pl/31165, dostęp: $09.02.2021$.