Przeczytaj
StelaStela to system ciągnących się w roślinie wiązek ksylemu i floemu wraz z otaczającymi je komórkami tkanki miękiszowej. Nazywana jest także walcem osiowym. Stele poszczególnych grup roślin różnią się ułożeniem względem siebie ksylemu (drewna), floemu (łyka) i tkanki miękiszowej. Zawsze jednak układ ten pełni tę samą funkcję: u roślin naczyniowych odpowiada za wzmacnianie organów roślinnych, transport wody z rozpuszczonymi składnikami mineralnymi od korzeni do pędów (ksylem) oraz transport cukrów jako produktów fotosyntezy z miejsca ich wytwarzania – najczęściej z liści do miejsca w roślinie, gdzie będą potrzebne, np. do korzeni, owoców (floem).
Korzeń
U współcześnie żyjących roślin najbardziej zewnętrzną częścią steli korzeni jest cylinder okolnicy (perycyklu), który składa się z kilku warstw komórek miękiszowych i czasem towarzyszących im komórek sklerenchymy. Najczęściej ksylem zajmuje centralną część korzenia, tworząc na przekroju poprzecznym kształt gwiazdy, między której ramionami znajduje się łyko. W zależności od liczby ramion takiej gwiazdy wyróżnia się np. jednopromienistą i wielopromienistą budowę korzeni. Tego typu walec osiowy określa się mianem aktynosteliaktynosteli.
Komórki ksylemu położone przy zewnętrznej części walca osiowego mają mniejszą średnicę i więcej zgrubień w stosunku do tych zlokalizowanych w jego wnętrzu. Na tej podstawie wyróżnia się protoksylemprotoksylem, którego komórki są mniejsze, występujący w młodych i rosnących organach, oraz metaksylemmetaksylem, obecny w organach, które zakończyły wzrost. Wewnątrz walca osiowego może znajdować się miękisz rdzeniowy.
Łodyga
Na przekroju poprzecznym łodyg również można wyróżnić walec osiowy, otoczony tkankami kory pierwotnej. Zewnętrzną część walca może stanowić okolnica z jednej lub kilku warstw tkanek miękiszowych (np. u paprotników), jednak u większości roślin okolnica nie występuje w łodydze. Układ tkanek przewodzących steli może być bardzo różny. U niższych roślin naczyniowych stanowi zwartą kolumnę. U roślin jednoliściennych najczęściej ma postać nieregularnie rozproszonych wiązek rozdzielonych przez miękisz zasadniczy – w tym przypadku nie można wyróżnić ani kory pierwotnej, ani walca osiowego. Natomiast u roślin nagozalążkowych i dwuliściennych tkanki przewodzące tworzą wiązki ułożone na przekroju na planie pierścienia, wewnątrz którego znajduje się rdzeń miękiszowy. Pierścień tkanek przewodzących występujący u paproci może być ciągły lub podzielony tzw. promieniami rdzeniowymi. Ułożenie ksylemu i floemu w łodydze ma charakter naprzeciwległy, w przeciwieństwie do korzenia, gdzie te tkanki położone są naprzemianlegle. Floem usytuowany jest zazwyczaj zewnętrznie w stosunku do ksylemu i może graniczyć z korą pierwotną.
Według teorii stelarnejteorii stelarnej tkanki przewodzące w walcu osiowym stanowią pewną całość, która przechodziła ewolucję wraz ze stopniowym rozwojem korpusu roślin naczyniowych, aż do osiągnięcia obecnie obserwowanych układów. Teoria ta odnosi się głównie do roślin nasiennych. Wciąż podlega ona szerokiej dyskusji.
Różne typy ukształtowania steli zgodnie z ewolucyjnymi etapami różnicowania zostały zestawione w poniższej tabeli.
Rodzaj walca osiowego | Typ steli | Występowanie | Cechy charakterystyczne |
Protostela | haplostela | pierwotne rośliny osiowe (psylofity), prymitywne paprotniki, mchy, wątrobowce | – najprostszy i najbardziej prymitywny typ steli |
aktynostela | prymitywne paprotniki (widłaki); stela charakterystyczna dla korzeni roślin okrytozalążkowych | – ksylem ułożony centralnie, tworzący wystające krawędzie ku obwodowi (promieniście ułożone ramiona) | |
plektostela | współczesne widłaki | – płytkowate pasma ksylemu | |
Syfonostela | syfonostela klasyczna | niektóre paprotniki | – pierścień floemu otacza położony w stosunku do niego wewnętrznie pierścień ksylemu – wewnątrz pierścienia tkanek przewodzących obecny jest miękiszowy rdzeń – pierścień ksylemu może być otoczony zarówno od zewnątrz, jak i od wewnątrz pierścieniami floemu – pierścienie ksylemu i floemu mogą być rozdzielone warstwą tkanki miękiszowej |
diktiostela | paprocie | – pierścień tkanek przewodzących przedzielony jest promieniami miękiszu odchodzącymi od rdzenia | |
Eustela | eustela klasyczna | rośliny nagozalążkowe i dwuliścienne | – wiązki łykodrzewne, kolateralnekolateralne lub bikolateralnebikolateralne |
ataktostela | jednoliścienne | – rozproszony układ wiązek łykodrzewnych otoczonych tkanką miękiszu zasadniczego |
Słownik
typ walca osiowego z charakterystycznym gwiaździstym układem wiązek przewodzących; rodzaj prosteli
rodzaj drewna pierwotnego występującego we wnętrzu walca osiowego w postaci komórek o dużej średnicy i z jamkami w ścianach komórkowych
komórki drewna, wyróżniające się małą średnicą oraz spiralnymi zgrubieniami ścian
(gr. stḗlē – słup) inaczej walec osiowy; tkanka waskularna występująca w korzeniu lub pędzie, w której głównym budulcem jest ksylem lub floem wraz z towarzyszącymi komórkami tkanki miękiszowej
zakłada ewolucję walca osiowego jako uporządkowanego układu tkanek przewodzących, który stopniowo różnicował się wraz ze zmianami korpusu roślin naczyniowych
układ tkanek transportujących u roślin naczyniowych, złożony z ksylemu i floemu
typ wiązki przewodzącej, złożonej z dwóch pasm łyka, pomiędzy którymi leży pasmo drewna
typ wiązki przewodzącej, złożonej z pojedynczych pasm drewna i łyka