Przeczytaj
Orientacje polskie w czasie wojny
Prawica czyli Narodowa Demokracja i konserwatywne Stronnictwo Polityki Realnej, uznając Niemcy za największego wroga Polski – opowiedziały się po stronie Rosji. Spodziewano się, że państwo carów wyjdzie z tego konfliktu zwycięsko i w jego granicach znajdą się wszystkie ziemie dawnej Rzeczypospolitej. Zakładano, że lojalna postawa Polaków zaowocuje przywróceniem autonomii Królestwu Polskiemu, a ponadto, że zostanie ono powiększone o ziemie odebrane Niemcom i Austro‑Węgrom. W niekonkretnej formie potwierdził to w odezwie do Polaków Mikołaj Mikołajewicz Romanow, brat cara i głównodowodzący wojsk rosyjskich w sierpniu 1914 roku. Przypomniał Polakom „słowiańskie zwycięstwo” pod Grunwaldem i zapowiedział odrodzenie Polski pod berłem cara. Nie zadeklarował jednak przebiegu przyszłych granic, ani zakresie autonomii. Niemniej, już kilka dni później pojawiły się (wśród Polaków) inicjatywy tworzenia polskich oddziałów. W październiku taka jednostka, pod nazwą Legionu, zaczęła formować się w Puławach (stąd nazwa: Legion Puławski). W listopadzie pieczę polityczną nad oddziałem przyjął Komitet Narodowy Polski (KNP) utworzony w Warszawie 25 listopada 1914 roku. Na jego czele stanęło dwóch członków parlamentu Rosji – hrabia Zygmunt Wielopolski ze Stronnictwa Polityki Realnej i Roman Dmowski z Narodowej Demokracji. W styczniu 1915 roku Legion Puławski liczył ponad 900 ochotników, ale w marcu, na polecenie cara, zaprzestano jego dalszej rozbudowy. Wszystkich wcielono do rosyjskiego pospolitego ruszenia jako 739 Drużynę Nowoaleksandryjską.
Wyjaśnij, dlaczego zdjęcie wykonane zostalo przed parkiem sportowym.
O ile w zaborze rosyjskim na Rosję stawiała tylko prawica, to w zaborze austriackim za państwami centralnymi opowiedziały się wszystkie ugrupowania – od prawa do lewa. Był to skutek łaskawej wobec Polaków polityki cesarstwa, które autonomiczną Galicję pozostawiło w rękach polskich urzędników. Już w 1908 r. z inicjatywy konspiracyjnej Organizacji Bojowej PPS powołano tam tajny Związek Walki Czynnej (ZWC). Celem miało być wykształcenie kadr dla przyszłej armii polskiej. W szkole oficerskiej ZWC wykłady prowadzili m.in. Józef Piłsudski i Władysław Sikorski. Organizacja koordynowała działające legalnie jako przysposobienie obronne cywilów Towarzystwo Strzelec w Krakowie i Związek Strzelecki we Lwowie. W obu razem było około 900 członków.
Przywódca PPS‑Frakcji Rewolucyjnej Józef Piłsudski postulował utworzenie polskiej siły zbrojnej, która stanie się kartą przetargową w przyszłych negocjacjach pokojowych. Był to według niego warunek niezbędny, aby Polacy mogli coś w wojnie między zaborcami wywalczyć. Sympatyzujący z nim historycy uważają, że przewidział przebieg wojny, że Rosja zostanie pokonana przez państwa centralne, ale te z kolei zwycięży koalicja brytyjsko‑francuska, dlatego w odpowiednim momencie Polacy powinni zmienić sojusznika i dołączyć do ententy.
W dniu 6 sierpnia 1914 r. 164 członków Związku Strzeleckiego i Strzelca utworzyło I Kompanię Kadrową pod dowództwem, związanego z Piłsudskim, Tadeusza Kasprzyckiego i wymaszerowało z Krakowa do Kielc. Do reprezentowania ich interesów 16 sierpnia w Krakowie powołano Naczelny Komitet Narodowy (NKN), w którego skład weszli przedstawiciele wszystkich środowisk politycznych Galicji. Oficjalnie NKN stał na stanowisku, że Polacy obok Węgrów chcą się stać trzecim członem w dotychczasowym państwie austro‑węgierskim.
Wyjaśnij, jakie znaczenie dla polskich działaczy niepodległościowych i dla władz zaborczych miał status prawny kompanii kadrowej.
W jakim mundurze został ukazany na zdjęciu Piłsudski?
Tymczasem 1 Kompanię Kadrową spotkało chłodne przyjęcie w zaborze rosyjskim. Jego mieszkańcy z reguły uważali Rosjan za swoich, a strzelców Kadrówki za Austriaków. W swoim dworku odmówił im gościny nawet Henryk Sienkiewicz, który miał oświadczyć: „Wy idziecie z Niemcami, a to nie tędy droga”... Ochotnicy jednak napływali i wkraczając do Kielc 12 sierpnia 1914 roku „Kadrowa” była już batalionem złożonym z kilku kompanii. Wkrótce dołączyły dwa bataliony z Krakowa. W grudniu dowództwo nad całością sił występujących już jak 1 Brygada Legionów Polskich objął Józef Piłsudski.
Od 1914 r. Józef Piłsudski rozbudowywał też w Królestwie Polskim konspiracyjną Polską Organizację Wojskową (POW). Obok zadań wywiadowczych POW zajmowała się szkoleniem wojskowym. W 1918 r. jej członkowie inicjowali rozbrajanie okupantów.
Do jakiej symboliki nawiązuje wzór nad tarczą?
Okupacja niemiecka i austriacka
Zajęte w 1915 r. przez wojska niemieckie i austro‑węgierskie dawne Królestwo Polskie podzielono na dwie strefy okupacyjne: niemiecką i austriacką. W listopadzie 1915 r. Niemcy otworzyli w Warszawie polski uniwersytet i politechnikę. Coraz trudniejsza sytuacja na froncie zmusiła państwa centralne do ustępstw w sprawie polskiej. W 1916 r. cesarze Niemiec i Austro‑Węgier wydali Akt 5 listopada, w którym zapowiedzieli ustanowienie państwa polskiego z ziem odebranych Rosji. Niejako w odpowiedzi 25 grudnia car Mikołaj II w rozkazie noworocznym wśród celów wojny wymienił utworzenie wolnej Polski obejmującej terytorium wszystkich zaborów.
Indeks dolny Wyjaśnij, co skłoniło państwa centralne do wydania proklamacji. Jak miały wyglądać granice państwa polskiego według powyższego dokumentu? Indeks dolny koniecWyjaśnij, co skłoniło państwa centralne do wydania proklamacji. Jak miały wyglądać granice państwa polskiego według powyższego dokumentu?
Sprawa polska pod koniec wojny
Sytuacja Polaków na arenie międzynarodowej zmieniła się w 1917 r. za sprawą rewolucji w Rosji. W dniu 28 marca 1917 r. piotrogrodzka Rada Delegatów RobotniczychRada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich wydała odezwę uznającą prawo Polski do niepodległości. Rząd Tymczasowy ogłosił podobną deklarację dwa dni później. Gwarantując Polakom prawo do stanowienia o swoim losie, stwierdzał jednak, że odbudowane państwo polskie ma być połączone z Rosją wolnym sojuszem wojskowym.
W czerwcu prezydent Francji Raymond Poincaré zezwolił na tworzenie polskiej armii, złożonej z emigrantów i jeńców wojennych. Została ona podporządkowana Komitetowi Narodowemu PolskiemuKomitetowi Narodowemu Polskiemu powołanemu 15 sierpnia 1917 r. w Lozannie. Jego prezesem został Roman Dmowski, a siedzibą Komitetu stał się Paryż. Wkrótce sprzymierzeni uznali go za oficjalne przedstawicielstwo polskie.
W lipcu 1917 r. większość legionistów z I i III Brygady z Józefem Piłsudskim na czele odmówiła złożenia przysięgi na wierność cesarzowi Niemiec. Legioniści zostali internowani, a Piłsudskiego uwięziono w twierdzy w Magdeburgu. Ten tzw. kryzys przysięgowykryzys przysięgowy w dużej mierze wywołany został przez Piłsudskiego, który wobec obalenia caratu uznał, że należy doprowadzić do konfliktu z dotychczasowymi sojusznikami.
We wrześniu 1917 r. władze niemieckie i austriackie powołały Radę Regencyjną, formalnie najwyższą tymczasową władzę państwa polskiego, de facto jednak niemal całkowicie zależną od okupantów. Powołanie tej namiastki rządu było krokiem pojednawczym wobec Polaków po kryzysie przysięgowym i uwięzieniu Piłsudskiego.
Żołnierze, którzy zdecydowali się na złożenie przysięgi, stworzyli podlegający armii austriackiej Polski Korpus PosiłkowyPolski Korpus Posiłkowy pod dowództwem gen. Józefa Hallera. Kiedy jednak w wyniku traktatu brzeskiego państwa centralne przekazały Ukrainie Chełmszczyznę, Korpus się zbuntował. Jego żołnierze przedarli się przez front na stronę rosyjską, gdzie zostali włączeni do II Korpusu Polskiego walczącego po stronie Rosji. Część z nich przedostała się przez Murmańsk do Francji, gdzie dołączyła do polskiej armii. Latem 1918 r. dowództwo nad nią objął gen. Józef Haller.
10 listopada 1918 r. przybył do Warszawy Piłsudski, uwolniony w wyniku rewolucji w Niemczech. 11 listopada Rada RegencyjnaRada Regencyjna przekazała mu dowództwo nad podlegającą jej Polską Siłą Zbrojną. Tego samego dnia zakończyła się I wojna światowa, która przez doprowadzenie do obalenia trzech zaborczych cesarzy przyczyniła się do odzyskania przez Polskę niepodległości.
Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FjkFFDM
Film opowiadający o sprawie polskiej pod koniec wojny.
Orędzie Wilsona
W styczniu 1918 r. prezydent Stanów Zjednoczonych Woodrow Wilson w dorocznym orędziu przedstawił 14 punktów określających warunki przyszłego pokoju. W punkcie 13. uznał za konieczne utworzenie niepodległej Polski ze swobodnym dostępem do morza.
Jak myślisz, jaką księgę trzyma w dłoniach Wilson?
Słownik
organ władzy powołany we wrześniu 1917 r. przez Niemcy i Austro‑Węgry na okupowanym obszarze byłego Królestwa Polskiego
instytucja polityczna powstała na terenie Rosji w wyniku rewolucji lutowej w 1917 r., dzieliła władzę z Rządem Tymczasowym
w Paryżu (Komitet Narodowy Polski), organizacja polityczna, z siedzibą w Paryżu; utworzona 15 sierpnia 1917 r. w Lozannie przez polskich polityków, głównie przedstawicieli Narodowej Demokracji oraz Stronnictwa Polityki Realnej
wywołała go odmowa złożenia przez Polaków (na apel Józefa Piłsudskiego) przysięgi braterstwa broni wojskom Niemiec i Austro‑Węgier pod koniec I wojny światowej; Piłsudski uważał, że przedłużanie sojuszu z państwami centralnymi nie miało sensu, bo przegrywały one wojnę, dlatego zaapelował o nieskładanie przysięgi i występowanie z wojska. W dniach 9 i 11 lipca 1917 r. posłuchała go większość oficerów i żołnierzy I oraz III Brygady, przeciwnie postąpili żołnierze służący w II Brygadzie, pozostającej pod wpływem środowisk polskiej prawicy. Niemcy uznali, że wśród Polaków doszło do buntu, niepokorne jednostki rozwiązano, a żołnierzy i oficerów internowano. Piłsudski został aresztowany. Natomiast II Brygadę skierowano na front w Bukowinie.
nazwa nadana we wrześniu 1915 r. na mocy dekretu cesarza austriackiego Legionom Polskim w związku z pozorną zmianą ich statusu prawnego
Słowa kluczowe
Józef Piłsudski, Roman Dmowski, Polska, I wojna światowa, sprawa polska, sprawa polska podczas I wojny światowej, Polacy w czasie I wojny światowej
Bibliografia
E. Czapiewski, J. Tyszkiewicz, Historia powszechna. Wiek XX, Warszawa 2010.
Wielka historia świata. Tomy 1‑12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności); Świat Książki 2004‑2006.
Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011‑2019.