Przeczytaj
Modus vivendiModus vivendi
Pierwsze lata Republiki WeimarskiejRepubliki Weimarskiej nie były łatwe – po podpisaniu upokarzającego dla Niemców traktatu wersalskiegotraktatu wersalskiego nastąpiły kryzys polityczny i ekonomiczny oraz inwazja obcych mocarstw. Powoli jednak państwo wychodziło z zapaści. Powojenna recesja została opanowana, a układ sił na scenie politycznej – mimo dużego rozdrobnienia i częstych zmian rządów – ustabilizował się. Władzę objęła koalicja partii centrowych i centroprawicowych. Na jej czele stał Gustav Stresemann, od 1923 r. kanclerz i minister spraw zagranicznych. Na czas sprawowania władzy przez tego polityka przypada okres tzw. złotych lat Republiki Weimarskiej.
Niemcy stopniowo wychodziły z izolacji politycznej i gospodarczej, w jakiej się znalazły po zakończeniu wojny. Rząd republiki nawiązał współpracę ze Stanami Zjednoczonymi oraz mocarstwami zachodnimi, rozpoczynając nowy okres w polityce zagranicznej zwany okresem odprężenia. Lata rządów Stresemanna okazały się kluczowe dla odbudowy gospodarki republiki i uzdrowienia jej finansów. Sukcesom tym towarzyszyły jednak coraz większe trudności w polityce wewnętrznej. Rządy szybko upadały i coraz trudniej było stworzyć stabilną koalicję. W drugiej połowie lat 20. scena polityczna zaczęła ewoluować w stronę konserwatyzmukonserwatyzmu, a partie stanowiące podstawę tzw. koalicji weimarskiejkoalicji weimarskiej traciły wpływy na rzecz partii prawicowych. Po śmierci Friedricha Eberta w 1925 r. na urząd prezydenta został wybrany bohater z czasów I wojny światowej, zwycięzca spod Tannenbergu – Paul von Hindenburg. Jego wygrana w rywalizacji o fotel prezydencki oznaczała sukces sił monarchicznych i konserwatywnych.
Rządy i kanclerze w Republice Weimarskiej w latach 1924–1930
sierpień–wrzesień 1923 | SPD, DDP, Z, DVP Gustav Stresemann (DVP) |
|---|---|
październik–listopad 1923 | SPD, DDP, Z, DVP Gustav Stresemann (DVP) |
listopad 1923 – czerwiec 1924 | DDP, Z, BVP, DVP Wilhelm Marx (Z) |
czerwiec 1924 – styczeń 1925 | DDP, Z, DVP Wilhelm Marx (Z) |
styczeń 1925 – grudzień 1925 | Z, DVP, DNVP, BVP Hans Luther (DVP) |
styczeń–maj 1926 | Z, DDP, DVP, BVP Hans Luther (DVP) |
maj 1926 – grudzień 1926 | Z, DDP, DVP, BVP Wilhelm Marx (Z) |
styczeń 1927 – czerwiec 1928 | Z, DVP, BVP Wilhelm Marx (Z) |
czerwiec 1928 – maj 1930 | SPD, DDP, Z, BVP, DVP |
Źródło: na podstawie Wikimedia Commons
Wyjaśnienie skrótów:
SPD – Socjaldemokratyczna Partia Niemiec
DDP – Niemiecka Partia Demokratyczna
DNVP – Niemiecka Narodowa Partia Ludowa
DVP – Niemiecka Partia Ludowa
BVP – Bawarska Partia Ludowa
Z – Partia Centrum
Prezydenci w Republice Weimarskiej w latach 1919–1934
1. Friedrich Ebert (SPD) 1919–1925
2. Paul von Hindenburg 1925–1934
Hans Luther (DVP) – tymczasowo po śmierci Eberta w 1925
Walter Simons – tymczasowo po śmierci Eberta w 1925
Czy żyło się lepiej?
Jednym z najważniejszych dokonań Stresemanna było odwołanie biernego oporubiernego oporu w Zagłębiu Ruhry. W środowisku nacjonalistów decyzja ta była bardzo niepopularna, gdyż interpretowano ją jako kolejne – po traktacie wersalskim – poddanie się Niemiec mocarstwom Zachodnim. Koszty biernego oporu okazały się jednak zbyt duże. Spadek wartości marki był tak gwałtowny, że pensje traciły na wartości nazajutrz po ich otrzymaniu (zobacz poniższy wykres).
W którym roku odnotowano największy wzrost inflacji?
W tej sytuacji koniecznością było także przeprowadzenie reformy walutowej polegającej na denominacjidenominacji pieniądza (trzy biliony starych marek wymieniano na jedną nową). W obliczu zaś trudności związanych ze spłatą reparacji wojennych powołano międzynarodową komisję ekspertów gospodarczych. Efektem jej prac było wdrożenie tzw. planu Dawesaplanu Dawesa, w ramach którego została ograniczona wysokość odszkodowań, rozłożono je w czasie, a co najważniejsze – na ich spłatę rząd amerykański zobowiązał się udzielić znaczących pożyczek. Kolejny taki plan został wprowadzony cztery lata później i od nazwiska swojego pomysłodawcy otrzymał nazwę planu Youngaplanu Younga. Na jego mocy spłata reparacji wojennych przez Niemcy została rozłożona do 1988 r.
Dzięki napływowi kapitału amerykańskiego gospodarka szybko się odradzała. Zwiększyła się produkcja przemysłowa i rolnicza. Dodatkowo wprowadzenie systemu ubezpieczeń społecznychubezpieczeń społecznych, skrócenie godzin pracy i podwyższenie pensji poprawiły sytuację robotników. Nie wszyscy jednak w równym stopniu korzystali z boomu gospodarczego. Pogłębiały się podziały między bogatymi a biednymi. Klasa średnia, drobni przedsiębiorcy, kupcy i rolnicy w niewielkim stopniu odczuli polepszenie warunków życia. Mimo podniesienia się wskaźników wzrostu gospodarczego ogólny bilans rozwoju ekonomicznego nadal ledwie sięgał poziomu sprzed wojny i pozostawał w tyle za najbardziej rozwiniętymi potęgami ekonomicznymi Europy.
Druga stolica Europy
O ile do skutków rozwoju gospodarczego w Republice Weimarskiej można mieć pewne zastrzeżenia, o tyle pod względem kulturowym państwo zaczęło odgrywać znaczącą rolę, a sam Berlin stał się drugim – po Paryżu – kulturowym centrum Europy. Dawna cesarska stolica wsławiła się przede wszystkim dzięki swojemu teatrowi o wymowie politycznej, słynnej na całe Niemcy operze czy licznymi kabaretami – klubami nocnymi, w których bawiono się do białego rana przy dźwiękach orkiestr jazzowych. Niemcy przodowały także w produkcji filmowej, robiąc rocznie więcej filmów, niż powstawało we wszystkich pozostałych krajach Europy.
Poszerzył się również rynek czasopism i literatury pięknej. Największy sukces Niemcy odniosły jednak na polu sztuk pięknych. W Weimarze została założona uczelnia artystyczno‑rzemieślnicza, reprezentująca w sztuce nurt modernistyczny.
Nie wszyscy przychylnym okiem patrzyli na przemiany zachodzące w kulturze. Osoby z kręgów konserwatywnych i nacjonalistycznych krytycznie podchodziły do awangardy i niechętnie przyglądały się rozwojowi Berlina jako wielkiemu centrum nowoczesnej kultury.
Słownik
sprzeciw bez większej aktywności i bez używania siły fizycznej
wymiana waluty ze zmiana nazwy lub obniżeniem nominału
(z łac. coalitio – zgromadzenie, związek) partie współpracujące ze sobą w niemieckim Reichstagu: Socjaldemokratyczna Partia Niemiec, Niemiecka Partia Demokratyczna i Partia Centrum; istniała w początkowym okresie Republiki Weimarskiej
(z łac. conservare – zachowywać) doktryna polityczna odwołująca się do starego porządku społecznego i tradycyjnych wartości, w przypadku Republiki Weimarskiej osoby reprezentujące ten pogląd opowiadały się za powrotem monarchii i silnej władzy wykonawczej, sprzeciwiały się idei republiki
(łac. sposób życia), ułożenie stosunków między stronami na podstawie kompromisu
pogląd głoszący, że monarchia jest najlepszym ustrojem
(z łac. novellae (leges) – nowe (prawa)) częściowa zmiana obowiązującego dotychczas aktu prawnego przez inny akt normatywny
(z łac. natio – naród), ideologia głosząca, że naród jest najwyższą wartością
(od miasta Weimar, w którym obradowało zgromadzenie narodowe) potoczna nazwa Rzeszy Niemieckiej; powstała w wyniku klęski poniesionej przez Niemcy w czasie I wojny światowej w 1919 r. i trwała do przejęcia władzy przez Hitlera w 1933 r.
(od nazwiska laureata Pokojowej Nagrody Nobla za rok 1925 Charlesa Gatesa Dawesa) amerykański plan z 1924 r. udzielenia pożyczek Niemcom na spłatę reparacji wojennych, opracowany celem stabilizacji niemieckiej gospodarki
(od nazwiska Owena Younga, amerykańskiego przedsiębiorcy, prawnika i polityka, przewodniczącego komisji rzeczoznawców w sprawie Niemiec) amerykański plan z 1929 r., na mocy którego został Niemcom wydłużony termin spłat reparacji wojennych do 1988 r.
(łac.) istniejący stan rzeczy
pokój zawarty pomiędzy zwycięskimi państwami ententy i przegranymi Niemcami, na paryskiej konferencji pokojowej w Wersalu, podpisany 28 VI 1919 r.; zakończył I wojnę światową
ubezpieczenia, których celem jest zapewnienie środków do życia i zaspokojenia podstawowych potrzeb osobom, które w wyniku różnych zdarzeń losowych (choroba, utrata pracy, ciąża) nie są w stanie podjąć pracy zarobkowej
relacja między kosztami a zyskami, tzn. ile danych produktów można kupić za określoną kwotę; jeśli wartość pieniądza spada, to za tę samą kwotę można kupić mniej produktów
Słowa kluczowe
Republika Weimarska, Gustav Stresemann, Bauhaus, traktat wersalski, koalicja weimarska, plan Dawesa, plan Younga
Bibliografia
A. Kitson, Germany 1858‑1990. Hope, Terror and Revival, Oxford University Press 2001.
P. Johnson, Historia świata od roku 1917 do lat 90‑tych, Puls Publications, Londyn 1992.
M. Kitchen, Historia Europy 1919‑1939, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, Warszawa, Kraków 1992.
W. Kolb, The Weimar Republic, 1988.