Fizjologia oka ludzkiego

Żeby skutecznej operować barwą podczas realizacji zdjęć na planie filmowym, należy zapoznać się z tzw. teorią trzech składowych, która wyjaśnia zjawisko percepcji kolorów przez oko ludzkie. Według niej:

Oprócz czopków biorących udział w rozróżnianiu barw, w siatkówce oka ludzkiego znajdują się pręciki, które odpowiadają za:

Zasadniczo więc każdy obserwowany kolor jest światłem „obrobionym” przez siatkówkę oka, a człowiek postrzega trzy podstawowe barwy, są to: czerwień, zieleń oraz niebieski. Dzięki ich kombinacjom w różnych natężeniach fali – powstają wszystkie inne kolory. Zjawisko to nosi nazwę synteza addytywna. Przy identycznym natężeniu tych trzech barw – powstaje światło białe.

Podstawowe systemy organizacji koloru

Oprócz systemu addytywnego mieszania barw, istnieje tzw. system substraktywny. Warto pamiętać, że system addytywny stosowany jest najczęściej podczas m.in. oświetlania koncertów, sztuk teatralnych, przedstawień operowych i dotyczy tylko mieszania światła kolorowego. I tak np. z dwóch przeciwległych stron sceny punktowe światło czerwone z jednego reflektora oraz punktowe światło niebieskie z drugiego, kierowane są w jeden konkretny punkt, gdzie po zetknięciu się ze sobą – tworzą barwę fuksji. System addytywny posada swoje koło kolorów, stworzone na podstawie trzech barw podstawowych: czerwonego, zielonego oraz niebieskiego; i tak np. fuzja czerwonego oraz zielonego daje żółty, zielonego i niebieskiego – cyjan, a czerwonego i niebieskiego – fuksję.

RIffsBsBLVnuI

Grafika przedstawia dwie ilustracje prezentujące mieszanie addytywne i mieszanie subtraktywne. Mieszanie addytywne – na czarnym tle okazane są trzy okręgi nachodzące na siebie. Okręgi mają kolory: zielony, niebieski i czerwony. W miejscach, gdzie nachodzą na siebie zmienia się kolor danego fragmentu okręgu. Na niebieskim okręgu, gdzie nachodzi kolor zielony pojawia się kolor jasnoniebieski oraz, gdzie nachodzi kolor czerwony pojawia się kolor różowy. Na zielonym okręgu, gdzie nachodzi kolor niebieski pojawia się kolor jasnoniebieski oraz, gdzie nachodzi kolor czerwony pojawia się kolor żółty. Na czerwonym okręgu, gdzie nachodzi kolor zielony pojawia się kolor żółty oraz, gdzie nachodzi kolor niebieski pojawia się kolor różowy. W samym środku, gdzie trzy okręgi nachodzą na siebie wzajemnie pojawia się kolor biały. Mieszanie subtraktywne – na białym tle okazane są trzy okręgi nachodzące na siebie. Okręgi mają kolory: jasnoniebieski, żółty i różowy. W miejscach, gdzie nachodzą na siebie zmienia się kolor danego fragmentu okręgu. Na niebieskim okręgu, gdzie nachodzi kolor różowy pojawia się kolor ciemnoniebieski oraz, gdzie nachodzi kolor żółty pojawia się kolor zielony. Na żółtym okręgu, gdzie nachodzi kolor niebieski pojawia się kolor zielony oraz, gdzie nachodzi kolor różowy pojawia się kolor czerwony. Na rózowym okręgu, gdzie nachodzi kolor żółty pojawia się kolor czerwony oraz, gdzie nachodzi kolor jasnoniebieski pojawia się kolor ciemnoniebieski. W samym środku, gdzie trzy okręgi nachodzą na siebie wzajemnie pojawia się kolor czarny.

Z kolei system substraktywny dotyczy mieszania pigmentów. Najczęściej więc wykorzystuje się go podczas pracy z farbami (farbowanie, malowanie). Aby uzyskać nową barwę wystarczy wlać dwie różnokolorowe farby do pustego pojemnika, i tak np. z połączenia pigmentów farby czerwonej i żółtej otrzymamy pomarańczową. Koło kolorów tego systemu posiada trzy podstawowe barwy, są to: cyjan, fuksja oraz żółty. Fuzja fuksji i żółtego daje kolor czerwony, żółtego i cyjanu – zielony, a cyjanu i fuksji – niebieski. Łącząc cyjan, fuksję oraz żółty w równych proporcjach można uzyskać czerń. Co ciekawe system substraktywny stosowany jest w filtrach (wykonanych z kolorowego szkła lub folii silikonowych) obiektywów kamer.

Najważnejsze elementy koloru

Efektywne korzystanie z obu systemów podczas realizacji zdjęć na planie filmowym nie będzie możliwe bez wiadomości na temat m.in. precyzyjnego rozróżniania poszczególnych barw, ich odcieni, a także kontrastów zachodzących między nimi.

Warto pamiętać, że każdy człowiek postrzega specyfikę danego koloru subiektywnie, więc bardzo często, tak jak ma to miejsce podczas nazywania odcieni farb, barwy określane są np. jako morskie (morska bryza), romantyczne (romantyczna czerwień) itd. Dlatego najskuteczniejszym sposobem obiektywnego określenia danego koloru jest zbadanie jego próbki.

RJhnX7rLT2Gcy

Zdjęcie przedstawia cztery wydania książki Munsell Book of Color. Przed tymi książkowymi wydaniami leża karty z zestawieniem różnych kolorów i ich odcieni.

Bez dostępu do próbek, pozostaje zdać się na opis werbalny danego koloru. Sporządza się go na podstawie trzech zmiennych: saturacji, odcienia oraz jasności.

Saturacja, odcień, jasność

Odcień to nic innego, jak pozycja, którą zajmuje dana barwa na kole kolorów. Warto przypomnieć, że koło kolorów składa się z czerwonego, pomarańczowego, żółtego, zielonego, cyjanu, niebieskiego, filetowego oraz fuksji. Jak łatwo zauważyć istnieje tylko osiem odcieni. Dlatego podczas określania specyfiki danej barwy – najprościej zacząć od ustalenia jej odcienia, np. truskawka będzie czerwona, a banan – żółty.

R1KUiIq8MmAvc

Grafika przedstawia koło barw. Składa się ono z czterech podstawowych kolorów: czerwonego, żółtego, zielonego i niebieskiego. Stanowią one podstawę pod całe spektrum barw – ich przenikanie się i mieszanie powoduje powstawanie wszystkich innych kolorów: fioletowego, pomarańczowego, turkusowego i innych.

Oczywiście kolor bardzo wielu przedmiotów i zjawisk umyka tej prostej i podstawowej klasyfikacji. Dlatego w drugiej kolejności – jeśli znany jest już odcień danego obiektu – określa się jego jasność, która jest po prostu dodaniem czerni lub bieli do odcienia. Jasność precyzuje więc miejsce danego koloru na tzw. skali szarości. I tak np. jeśli dojrzałą, czerwoną truskawkę okrasi się bielą – zmieni ona swój kolor na różowy (inaczej: jasnoczerwony).

RtxmK8VdEfQx1

Ilustracja przedstawia dwa paski prezentujące skalę szarości. Na górnym pasku kolory przechodzą harmonijnie od czarnego do białego. Na dolnym pasku mamy podział na 8 części, i każda z części ma inny kolor: od czarnego poprzez ciemne i jasne szarości do białego.

Znając już odcień oraz jasność obiektu, w trzeciej kolejności bada się jego saturację (lub desaturację), która opisuje czystość danego odcienia. Jeżeli saturacja koloru jest maksymalna, to jego odcień jest skrajnie jaskrawy. Jeżeli truskawka odznaczałby się tzw. czerwienią saturacyjną, oznaczałby to, że jej czerwień nie posiada domieszki żadnej innej barwy, jest w stu procentach czysta. Jeśli jednak do jej odcienia doda się np. nieco cyjanu (desaturacja), truskawa poszarzeje (czym więcej cyjanu, tym bardziej szara będzie).

ROOIxgaccokxV

Ilustracja przedstawia sześć zdjęć tego samego, nadmorskiego pejzażu. Są one przykładem saturacji i desaturacji. Pierwsze, oryginalne zdjęcie znajduje się po lewej stronie na samej górze, ma stonowane barwy ciemnoniebieskie i szaro‑zielone. Obok niego znajduje się to samo zdjęcie, drugie o barwach znacznie bardziej wysyconych, żywych. W drugim rzędzie trzecie zdjęcie jest znacznie bardziej stonowane w kolorach w stosunku do zdjęcie pierwszego, oryginalnego – kolory są tu ciemne niebiesko‑szare. Zdjęcie czwarte jest z kolei bardziej żywe kolorystycznie w stosunku do zdjęcia drugiego. Ma mocno wysycone kolory niebieskie i zielone. W trzecim rzędzie piąte zdjęcie jest w szarościach, a zdjęcie szóste ma bardzo ostre, niebieskie i zielone barwy, tak że stwarzają one wrażenie nienaturalnych barw.

Warto pamiętać, że każdy kolor posiada swój kolor uzupełniający (np. czerwień – cyjan). Jeżeli połączy się je ze sobą w równych proporcjach – zawsze powstanie kolor szary.

Kontrast i podobieństwo

Znając podstawowe zależności między kolorami, filmowcy korzystają z kontrastów oraz podobieństw w celu m.in. nadania danej scenie intymności lub dynamiki. Aby zbudować kontrast dobierają oni kolory tak, żeby zdecydowanie różniły się one odcieniami. Jeśli chcą stworzyć podobieństwo, używają po prostu kolorów opartych na jednym odcieniu, np. fiolecie.

Warto pamiętać, że kontrast oraz podobieństwo mogą być budowane na skalach jasności (od skrajnie jasnego do skrajnie ciemnego), mogą również występować z ujęcia na ujęcie, lub nawet z całej sekwencji ujęć na kolejną sekwencję.

Balans bieli

Niezwykle istotnym aspektem pracy z kolorem na planie filmowym jest odpowiednie balansowanie bielą. Ludzkie oko rejestruje wiele zróżnicowanych rodzajów światła jako jednolite światło białe. Ta niedoskonałość percepcji aparatu wzrokowego wynikająca głównie z czynników psychologicznych oraz środowiskowych – zmusza filmowców do mierzenia temperatury barwowej każdego źródła światła.

Dzięki użyciu odpowiednich mierników okazuje się więc, że istnieje znacząca różnica pomiędzy np. barwą światła dziennego a barwą światła, jakie emituje żarówka.

Temperaturę barwową wyraża się w kelwinachkelwinkelwinach (K), a doświadczeni filmowcy oraz fotografowie – zamiast każdorazowo testować miernikami czy rejestrowana kamerą temperatura barwowa odpowiada tej, którą rzeczywiście widzi ludzkie oko – pamiętają o wartościach najbardziej rozpowszechnionych źródeł światła:

R5BEinc2qHHeQ1

Zdjęcie przedstawia osiem różnych mierników temperatury barwowej. To nieduże urządzenia ze skalą lub elektronicznym wyświetlaczem.

• światło standardowej świecy = 1000‑2000 K

• światło standardowej żarówki = 2500‑3500 K

• słońce w czasie wschodu i zachodu = 3000‑4000 K

• światło standardowej lampy błyskowej oraz światło słoneczne w południe = 5200‑6000 K

• światło słoneczne przy bezchmurnym niebie po południu = 6000‑6500 K

• światło słoneczne w dniu pochmurnym oraz w zacienionym miejscu = 6500‑8000 K

• światło słoneczne w dniu całkowitego zachmurzenia oraz po zachodzie słońca = 8000‑10000 K

Posiadając tę wiedzę, filmowcy odruchowo potrafią dostosować temperaturę barwową do warunków panujących aktualnie na planie filmowym. Warto jednak zdawać sobie sprawę, że:

Dlatego filmowcy podczas realizacji zdjęć korzystają ze współczynnika oddawania koloru (CRI – color rendering index), który wyrażany jest na skali liczbowej od 1 do 100. Współczynnik ten określa – jak zbliżone jest rejestrowane źródło światła do ciała doskonale czarnego. Czym wyższa liczba na skali, tym źródło posiada większą zdolność do dokładnego odwzorowania danej barwy. Na plan filmowy dopuszczane są tylko te źródła, które posiadają współczynnik powyżej 90 na CRI.

Słownik