Przeczytaj
Arsenał demokracji
Zwróć uwagę, że Churchill jako jedyny na fotografii występuje w stroju cywilnym.
Klęski kolejnych państw europejskich w wojnie z Niemcami umacniały pozycję Wielkiej Brytanii jako czołowego państwa koalicji antyhitlerowskiej. W Wielkiej Brytanii swoje siedziby znalazły liczne rządy emigracyjne krajów okupowanych przez Rzeszę. Tam też odradzały się ich siły zbrojne. Z brytyjskiej gościny korzystały m.in. władze polskie, czechosłowackie, belgijskie, greckie i norweskie. Zmagania koalicji antyhitlerowskiej przeciwko Niemcom z sympatią obserwowali Amerykanie. Wielu mieszkańców USA dobrowolnie wstąpiło do armii brytyjskiej. Natomiast w marcu 1941 r. amerykański Kongres upoważnił prezydenta Franklina Delano Roosevelta do sprzedaży i dzierżawy lub wypożyczania Brytyjczykom (oraz innym państwom koalicji antyhitlerowskiej) broni, surowców i żywności (Lend‑Lease ActLend‑Lease Act). Prezydent Roosevelt porównywał tę pomoc do użyczania węża z wodą sąsiadowi, w którego domu wybuchł pożar.
Amerykańska propaganda wykorzystywała pomoc dla Wielkiej Brytanii, aby skutecznie propagować wizerunek USA jako „arsenału demokracji”. Jednakże wsparcie USA nie było bezinteresowne. Zwycięstwo Niemiec nad Wielką Brytanią poważnie zagroziłoby także pozycji USA na świecie. Zaopatrując w broń Brytyjczyków, Amerykanie – bez strat w ludziach – odsuwali niebezpieczeństwo od własnych granic. Ponadto w zamian za pomoc Stany mogły liczyć na ułatwienia handlowe z państwami Wspólnoty Brytyjskiej (Commonwealth)Wspólnoty Brytyjskiej (Commonwealth). Brytyjczycy udostępnili również Amerykanom swoje osiągnięcia techniczne, m.in. radar, oraz przekazali im swoje bazy wojskowe na Karaibach. Churchill od tej pory musiał zacząć się liczyć z opiniami Amerykanów, gdyż bez pomocy materialnej zza oceanu Brytyjczykom trudno byłoby prowadzić skuteczne działania bojowe na wielu frontach.
Porównaj wartość pomocy udzielonej przez USA aliantom. Zwróć uwagę, że amerykańska pomoc nie ograniczała się jedynie do wsparcia militarnego, ale obejmowała także materiały przemysłowe, usługi (np. naprawy) i produkty rolne (mleko, jaja, warzywa i owoce).
W imię zasad
Kiedy 22 czerwca 1941 r. Niemcy zaatakowali ZSRS, Churchill zaproponował Stalinowi sojusz. Brytyjski premier liczył, że olbrzymi potencjał sowieckiego imperium przechyli szalę zwycięstwa na stronę aliantówaliantów. Jednocześnie Armia Czerwona przejęłaby ciężar walk oraz związanych z nimi strat ludzkich i materialnych. Churchill był wprawdzie wrogo nastawiony do totalitarnej ideologii komunistycznej, ale stwierdził, że dla zwycięstwa nad Hitlerem zawarłby pakt nawet z diabłem. Już 12 lipca Brytyjczycy podpisali sojusz ze Związkiem Sowieckim, a wkrótce podobne porozumienia zawarły emigracyjny rząd Czechosłowacji oraz niezależne od Niemiec władze francuskie (Wolni Francuzi gen. de Gaulle’a). Porozumieniu z ZSRS opierały się polskie władze na uchodźstwie ze względu na sowiecki atak na Rzeczpospolitą 17 września 1939 r. i dwuletnią okupację blisko połowy przedwojennego obszaru państwa. Jednak pod silną presją Churchilla Polacy doszli do porozumienia z ZSRS 30 lipca 1941 r. (tzw. pakt Sikorski–Majski). Jednocześnie silnego wsparcia udzielili radzieckim władzom Amerykanie, którzy objęli ZSRS pomocą w ramach ustawy Lend‑Lease. Już 12 sierpnia 1941 r. – a więc jeszcze przed oficjalnym przystąpieniem USA do wojny – na pokładzie pancernika „Prince of Wales” na Atlantyku, u wybrzeży Nowej Fundlandii, spotkali się przywódcy Wielkiej Brytanii oraz USA.
Wskaż element, który miał służyć „ociepleniu” wizerunku prezydenta oraz stworzeniu przytulnej, domowej atmosfery „pogadanki przy kominku”.
Rozpoznaj przynajmniej dwie inne flagi widoczne na plakacie.
Churchill i Roosevelt uzgodnili tam treść dokumentu zwanego od miejsca spotkania obu polityków Kartą atlantycką. Zawierała ona cele wojenne koalicji antyhitlerowskiej: walkę o pokój bez aneksjianeksji, prawo krajów do wyboru własnej formy rządów oraz budowę pokojowego, sprawiedliwego ładu powojennego. Karta atlantycka stała się podstawowym dokumentem, na którym alianci opierali odtąd swoje cele wojenne. Niedługo po jej podpisaniu, 7 grudnia 1941 r., doszło do jednego z najistotniejszych momentów przełomowych II wojny światowej: bez formalnego wypowiedzenia wojny Japończycy zaatakowali amerykańską bazę wojskową na Hawajach – Pearl Harbor. W rezultacie Amerykanie ponieśli poważne straty. Japończycy bez większych trudności zatopili 5 pancerników, a uszkodzili 3 oraz zniszczyli 260 samolotów. Po stronie Japonii natychmiast opowiedzieli się jej sojusznicy, Niemcy i Włosi, którzy wypowiedzieli 11 grudnia 1941 r. USA wojnę. Dla społeczeństwa amerykańskiego niespodziewany atak japoński był szokiem. Odwetowe nastroje wykorzystał Roosevelt, który bez większych problemów uzyskał wsparcie rodaków dla intensywnych i zdecydowanych działań wojennych przeciwko państwom Osi. W ten sposób Japończycy obudzili „śpiącego olbrzyma”, jak to określił dowódca ataku na Pearl Harbor, admirał Isoroku Yamamoto. Odtąd na czele Wielkiej Koalicji, liczącej w 1942 r. już blisko 30 państw, znalazły się trzy mocarstwa: Wielka Brytania, ZSRS i USA. Do przywódców tych krajów przylgnęło określenie Wielka Trójka, gdyż Churchill, Stalin i Roosevelt od tej pory we własnym gronie podejmowali kluczowe decyzje odnośnie do przebiegu działań wojennych oraz kształtu powojennego świata.
Niemcy najpierw!
Zasady przyjęte w Karcie atlantyckiej zaakceptowali pozostali uczestnicy koalicji krajów walczących przeciwko Niemcom, Włochom lub Japonii. 1 stycznia 1942 r. 26 rządów alianckich przyjęło Deklarację Narodów Zjednoczonych. Pod dokumentem podpisali się reprezentanci brytyjskich dominiów, liczne emigracyjne rządy europejskie (Belgia, Czechosłowacja, Grecja, Luksemburg, Holandia, Polska, Norwegia i Jugosławia), szereg państw amerykańskich (np. Nikaragua, Kuba i Honduras) oraz przedstawiciele zależnych od Wielkiej Brytanii Indii. W przekonaniu, że zupełne zwycięstwo nad […] wrogami jest rzeczą zasadniczą dla obrony życia, wolności, niepodległości i swobody religijnej i dla zachowania praw człowieka i sprawiedliwości w ich własnych, jak również i w innych krajach oraz że są one obecnie uwikłane we wspólną walkę przeciwko siłom dzikim i brutalnym, które dążą do ujarzmienia świata
sygnatariuszesygnatariusze zobowiązali się do pełnego zaangażowania swoich sił militarnych przeciwko państwom Osipaństwom Osi. Potwierdzili także chęć prowadzenia wojny do całkowitego zwycięstwa. Kartę atlantycką i Deklarację Narodów Zjednoczonych podpisały również władze sowieckie, jednakże nie bez zastrzeżeń. Stalin nie zamierzał rezygnować z podbojów, których dokonał na początku wojny we wrześniu 1939 r., gdy Sowieci w sojuszu z Hitlerem zaatakowali Rzeczpospolitą. Wówczas w granicach ZSRS znalazły się polskie Kresy, czyli blisko połowa przedwojennego obszaru II Rzeczpospolitej.
Zwróć uwagę, że budynek pozbawiony jest orientalnych ornamentów, co wskazuje na silne wpływy Francji na jej kolonie w krajach Maghrebu.
Scementowanie Wielkiej Koalicji wymagało spotkania jej przywódców, Stalin jednak odwlekał moment podjęcia rozmów, tłumacząc się koniecznością osobistego nadzorowania walk na froncie wschodnim. W rzeczywistości liczył, że ważne zwycięstwo wzmocni jego pozycję negocjacyjną. Kolejne rozmowy odbywały się więc w niepełnym gronie. Na przełomie 1941 i 1942 r., podczas spotkania w Waszyngtonie, Churchill i Roosevelt ustalili, aby wysiłki Wielkiej Koalicji ukierunkować w pierwszej kolejności na pokonanie Rzeszy (Germany first strategy – strategia „najpierw Niemcy”), a dopiero w drugiej – Japonii. Z punktu widzenia Amerykanów wojna na Pacyfiku była walką z agresorem, który bezpośrednio zagroził bezpieczeństwu państwa. Inaczej w przypadku działań wojennych w Europie, które Amerykanie traktowali jako misję wyzwolicielską. Ponadto dowództwo USA obawiało się konsekwencji podziału sił alianckich. Rosji i Wielkiej Brytanii, w ocenie gen. Dwighta Eisenhowera, groziłaby w takim wypadku bądź klęska, bądź, w najlepszym razie, nierozstrzygnięte zmagania z potężnym europejskim przeciwnikiem. Tymczasem zaś Ameryka, prowadząc wojnę z Japonią na własną rękę, musiałaby po zwycięstwie na Pacyfiku, rozprawić się z imperium Hitlera, mając u boku dwóch złamanych lub osłabionych sojuszników […]. Wreszcie – pokonanie europejskiej części Osi zwolniłoby wojska brytyjskie, które wówczas można by skierować przeciw Japonii
.
Indeks górny Cytaty za: Krzysztof Michałek, Amerykańskie stulecie. Historia Stanów Zjednoczonych Ameryki 1900‑2001, Warszawa 2004, s. 210. Indeks górny koniecCytaty za: Krzysztof Michałek, Amerykańskie stulecie. Historia Stanów Zjednoczonych Ameryki 1900‑2001, Warszawa 2004, s. 210.
Do kolejnego spotkania Roosevelta z Churchillem doszło w Casablance (w dniach 14- 21 stycznia 1943 r.). Zachodni alianci zdecydowali tam o bombardowaniach niemieckich miast oraz potwierdzili gotowość do otwarcia drugiego frontu w Europie. Domagali się tego Sowieci, na których spoczywał główny ciężar walk z Niemcami. Ostateczne decyzje w tej sprawie zapadły podczas pierwszego spotkania Wielkiej Trójki w Teheranie (28 listopada – 1 grudnia 1943 r.). Ustalono tam czas i miejsce przyszłej operacji (druga połowa 1944 r., Normandia w północnej Francji). Tym samym upadł brytyjski plan skierowania głównych sił zachodnich aliantów na Bałkany, nazywane przez Churchilla „miękkim podbrzuszem Europy”.„miękkim podbrzuszem Europy”. Premier Wielkiej Brytanii bezskutecznie starał się przekonać Stalina i Roosevelta, że odcięcie Niemców od złóż rumuńskiej ropy naftowej znacząco przyspieszy klęskę Rzeszy. Ten plan miał drugie dno, z którego zdawali sobie sprawę radzieccy dyplomaci. Churchill liczył, że wojska alianckie uprzedzą Armię Czerwoną w wyzwalaniu Europy Środkowo‑Wschodniej i uchronią ją tym samym przed przymusową sowietyzacjąsowietyzacją.
Brytyjskiemu premierowi trudno było przekonać do swoich planów Roosevelta, któremu zależało, aby – po pokonaniu Niemiec – pozyskać ZSRS do walki przeciwko Japończykom. Na decyzjach tych zaważyła także osobista niechęć prezydenta USA do Churchilla, którego uważał za „niepoprawnego imperialistę”. Jednocześnie Roosevelt nabrał wielkiej sympatii i szacunku wobec Stalina i pomimo ostrzeżeń swoich doradców ignorował ekspansywne i antydemokratyczne cele polityki sowieckiej. Stalin nie miał więc trudności z przekonaniem Amerykanina do swoich propozycji dotyczących nie tylko drugiego frontu, ale również przebiegu granicy z Polską wzdłuż tzw. linii Curzonalinii Curzona. Osamotniony Churchill musiał się pogodzić z utratą wpływu na kluczowe decyzje. Rezygnacja Wielkiej Trójki z ofensywy na Bałkanach oraz niekorzystne dla Polski postanowienia graniczne oznaczały w praktyce zgodę USA na przyszłą sowietyzację Europy Środkowo‑Wschodniej.
Słownik
(z franc. alliance – przymierze) - państwa walczące przeciwko państwom Osi podczas II wojny światowej
(z łac. annexio – przyłączenie) zagarnięcie, przyłączenie przez jedno państwo aktem jednostronnym całości lub części terytorium innego kraju bez jego zgody, najczęściej przy użyciu siły lub w wyniku wygranej wojny
(British Commonwealth of Nations) historyczna forma więzi łączącej Wielką Brytanię (z jej koloniami i in. terytoriami zależnymi) oraz jej dominia
linia oddzielająca wojska polskie i bolszewickie opisana w nocie dyplomatycznej wystosowanej w lipcu 1920 r. przez brytyjskiego ministra spraw zagranicznych lorda George’a Curzona do Gieorgija Cziczerina, Ludowego Komisarza Spraw Zagranicznych RFSRR; faktycznym twórcą tego podziału był Lewis Bernstein Namier (właściwie Ludwik Niemirowski), ekspert ds. Europy Środkowo‑Wschodniej w brytyjskim ministerstwie spraw zagranicznych pochodzenia polsko‑żydowskiego; podczas konferencji Wielkiej Trójki w Jałcie i Poczdamie przyjęto ją jako podstawę do wyznaczenia powojennej granicy polsko‑radzieckiej
w taki sposób Winston Churchill określił Bałkany. Według Churchilla otwarcie drugiego frontu na Bałkanach przyspieszyłoby klęskę Rzeszy. Jednocześnie Brytyjczycy mieli nadzieję na uratowanie regionu przed sowietyzacją, która grodziłaby Bałkanom, gdyby przed zachodnimi aliantami dotarli tam Sowieci.
(ang. Lend‑Lease Act – umowa pożyczki‑dzierżawy) ustawa federalna z 11 marca 1941 r., zezwalająca prezydentowi Stanów Zjednoczonych „sprzedawać, przenosić własność, wymieniać, wydzierżawiać, pożyczać i w jakikolwiek inny sposób udostępniać innym rządom dowolne produkty ze sfery obronności”
kraje walczące przeciwko aliantom podczas II wojny światowej. Określenie „państwa Osi” formalnie zaczęło funkcjonować po podpisaniu paktu trzech przez Niemcy, Włochy i Japonię 27 września 1940 roku w Berlinie.
narzucenie rozwiązań gospodarczo‑społeczno‑kulturalnych Rosji sowieckiej, a następnie ZSRS, połączone z silną komunistyczną indoktrynacją ideologiczną
(z łac. signator – podpisujący, od signum – znak) zwykle oznacza państwo podpisujące umowę międzynarodową i zobowiązujące się w ten sposób do wypełniania postanowień zawartych w podpisywanym dokumencie; sygnatariuszami nazywa się też osoby podpisujące umowę w imieniu swojego kraju
Słowa kluczowe
alianci, front wschodni, Lend‑Lease Act, linia Curzona, sowietyzacja, Teheran, Wielka Koalicja, Wielka Trójka, II wojna światowa, przebieg II wojny światowej
Bibliografia
L. Pastusiak, Teheran, Jałta, Poczdam. Wielka Trójka o zachodniej granicy Polski, w: „Niepodległość i Pamięć”, t. 57 (2017), z. 1, s. 79–102 (wersja online na stronie Muzeum Historii Polski).
J. Tebinka, Sprawa polska w polityce Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych (od Teheranu do Jałty), w: „Mazowieckie Studia Humanistyczne” nr 1–2 (2004), s. 137–159.