Intensywną eksploatację zasobów przyrody i związaną z nią degradację środowiska przyrodniczego datuje się od XIX w., a obecnie zagraża niemal wszystkim ekosystemom na Ziemi. Przyczyną tego zjawiska jest eksplozja demograficzna i postępujący rozwój cywilizacyjny. Wskutek antropopresji większość ekosystemów naturalnych uległa częściowemu lub całkowitemu przeobrażeniu w ekosystemy sztuczne (antropogeniczne) o specyficznej strukturze i funkcjonowaniu. Spośród sfer Ziemi – atmosfery, hydrosfery, litosfery i biosfery – wyodrębniła się więc antroposferaantroposferaantroposfera obejmująca tę część środowiska przyrodniczego, w której zaznacza się działalność człowieka. Jej granice wyznacza zasięg antropopresji. Biorąc pod uwagę stopień antropogenicznego przekształcenia środowiska, można wyróżnić:

• środowisko pierwotne, często identyfikowane z pozbawionym antropopresji obszarem anekumeny, kształtowane przez procesy naturalne, o niezachwianej przez człowieka równowadze, wykazujące zdolność samoregulacji;

R1U97sPgOhB2F

Zdjęcie przedstawia niskie piętro gęstego lasu tropikalnego. Rosną tam między innymi palmy, paprocie, liany. Widoczne są drzewa o gładkiej korze.

• środowisko naturalne, występujące na obszarach sporadycznej, ekstensywnej działalności ludzkiej, niezawierające znaczących elementów przestrzennych wprowadzonych przez człowieka i w znacznym stopniu zachowujące zdolność samoregulacji;

R1DVWqo12jC6S

Zdjęcie przedstawia powalony pień drzewa w lesie. Na pniu rosną huby.

• środowisko kulturowe, pozostające pod wpływem gospodarki rolniczej o zróżnicowanej intensywności; ten typ środowiska ma zachwianą zdolność samoregulacji i wymaga ochrony, która pozwoli na utrzymanie równowagi lub jej ukształtowanie na nowym jakościowo poziomie;

RRT80qsnNBRLf

Zdjęcie przedstawia pola z zielonymi uprawami. W tle są wzniesienia.

• środowisko zdewastowane, właściwe dla obszarów silnego uprzemysłowienia i urbanizacji; charakteryzuje się zniszczeniem (dewastacją) naturalnego układu warunków i brakiem niektórych składników środowiska, przez co wymaga złożonych działań rekultywacyjnych.

W przypadku dwóch ostatnich typów intensywna i różnorodna antropopresja prowadzi do degradacji środowiska. Polega ona na zmianie cech i procesów zachodzących w środowisku w stosunku do stanu naturalnego bądź pierwotnego. Przejawem degradacji może być m.in. zanieczyszczenie poszczególnych komponentów środowiska, zmiana elementów klimatu, obiegu wody, właściwości gruntu czy żyzności gleb, a także zubożenie składu gatunkowego biocenoz i aktywności biologicznej ekosystemów.

Efektem tych procesów jest obniżenie odporności, homeostazyhomeostazahomeostazy i produktywności ekosystemu, a w konsekwencji jego zniszczenie, czyli dewastacja. Zmianom ulegają przede wszystkim te elementy ekosystemu, które bezpośrednio poddane są różnym formom antropopresji. Jednak z faktu, że środowisko przyrodnicze jest systemem komponentów powiązanych przepływami materii i energii, wynika, iż każda antropogeniczna ingerencja w system środowiska wywołuje również szereg skutków pośrednich także w tych komponentach, które nie są poddane bezpośredniej presji.

RUPoEfX7aKpvD

Zdjęcie przedstawia metropolię z gęstą zabudową, z licznymi wieżowcami.

Wpływ różnych form działalności człowieka na środowisko przyrodnicze

Antropopresja to całokształt działań człowieka (planowych lub przypadkowych) mających pośredni lub bezpośredni wpływ na środowisko przyrodnicze, w tym bytujące w nim rośliny i zwierzęta. Zmiany w środowisku wywołują czynniki antropogeniczne powiązane z konkretną formą działalności gospodarczej.

Antropopresja może mieć różny zasięg przestrzenny i czasowy oraz różną trwałość. Wszystkie jej formy powodują skutki lokalne w otaczającej przestrzeni. Zasięg oddziaływania niektórych z nich może być jednak znacznie większy – regionalny, kontynentalny, a nawet globalny.

Zmiany stanu środowiska zachodzące wskutek działalności gospodarczej człowieka mogą być krótkotrwałe i długotrwałe, odwracalne i nieodwracalne. Zależy to od nasilenia antropopresji, czasu jej trwania, odporności środowiska i technologicznych możliwości niwelowania negatywnego oddziaływania.

Przemysł – czynniki presji:

• wysoka i niezorganizowana emisja zanieczyszczeń pyłowych i gazowych powstających wskutek procesów technologicznych, m.in. pył PM10, PM2,5, tlenek i dwutlenek węgla (CO, COIndeks dolny 2₂), tlenek siarki (SOIndeks dolny 2₂), dwutlenek azotu (NOIndeks dolny 2₂), węglowodory – benzo(a)piren, metan (CHIndeks dolny 4₄); gazy cieplarniane jak np. freony (CFC), podtlenek azotu (NIndeks dolny 2₂O) i wiele innych;

• produkcja ścieków o różnorodnym składzie chemicznym i zróżnicowanych cechach fizycznych, zależnych od procesów produkcyjnych (organiczne i nieorganiczne związki chemiczne, w tym jony metali ciężkich, substancje promieniotwórcze, węglowodory, biocydybiocydybiocydy i inne);

• produkcja i składowanie odpadów przemysłowych, w tym także grożących skażeniem i szczególnie szkodliwych dla środowiska, zawierających np. metale ciężkie, dioksyny, węglowodory, substancje radioaktywne i wiele innych substancji organicznych i nieorganicznych;

• emisja ciepła powstającego wskutek procesów technologicznych;

• wydobycie surowców mineralnych metodą powierzchniową lub głębinową.

RxdB9p7bP7nQ5

Na zdjęciu jest szeroki i głęboki lej w ziemi.

RWZpHNKhxitqE

Zdjęcie przedstawia płaski teren pozbawiony roślinności. W tle jest elektrownia. Z kominów unosi się dym.

Wymienione powyżej presje wpływają niekorzystnie na stan środowiska przyrodniczego w skali lokalnej, regionalnej i globalnej. Do głównych zagrożeń wywołanych oddziaływaniem przemysłu należy zaliczyć:

• zjawisko spadku stężenia ozonu (OIndeks dolny 3₃) w stratosferze zwane powszechnie „dziurą ozonową”, występujące głównie na obszarach podbiegunowych, zachodzące pod wpływem przedostających się do atmosfery związków chloru, zwłaszcza freonów i halonów;

• globalne ocieplenie i związane z tym zmiany klimatu będące wynikiem emisji gazów cieplarnianych i powstania efektu szklarniowego (cieplarnianego) polegającego na podwyższeniu temperatury powierzchni Ziemi wskutek absorpcji długofalowego promieniowania ziemskiego przez gazy cieplarniane (głównie dwutlenek węgla, metan, tlenki azotu, ozon, freony i in.); konsekwencją tego zjawiska jest topnienie lodowców i lądolodów oraz postępujący wzrost poziomu mórz i oceanów;

RxRXJTop30qcC

Na mapie świata zaznaczono zmiany temperatury powietrza w latach 2015–2019. Na krańcach północnych obszar zaznaczono kolorem czerwonym - temperatura wynosi od 2 do 4 stopni Celsjusza. Pozostałe obszary mapy mają kolor pomarańczowy i żółty z temperaturą w przedziale od 0 do 2 stopni. Nieliczne obszary są z temperaturą poniżej 0 - krańce Antarktydy, obszar poniżej Grenlandii.

R9D2Ocxvm85BX

Na ilustracji przedstawiono topnienie lodowca w 2019 roku. Zarówno część zachodniej gałęzi lodowca, jak i wschodniej uległy roztopieniu. Czoło lodowca również się cofnęło.

• zmianę przebiegu przyrodniczych procesów (obiegu materii, przepływu energii, procesów geodynamicznych, procesów glebotwórczych, cyrkulacji powietrza, obiegu wody, sukcesji roślinności i in.);

• lokalne zanieczyszczenie powietrza, gleb, wód oraz roślinności wywołane akumulacją substancji chemicznych pochodzących ze źródeł przemysłowych;

• powstanie wyspy ciepła i związanych z nią zmian klimatu lokalnego na obszarze rozwoju zakładów przemysłowych produkujących dużą ilość sztucznego ciepła;

• kwaśne opadykwaśny opadkwaśne opady związane z występowaniem w powietrzu dużych stężeń zanieczyszczeń gazowych, zwłaszcza dwutlenku siarki, prowadzące do uszkodzenia roślinności i wyjałowienia gleb ze składników pokarmowych;

R1c3lnmtz9bGo

Zdjęcie przedstawia elektrownię. Z cienkich wysokich kominów wydobywają się kłęby dymu.

RDSvdikkFxGIn

Zdjęcie przedstawia teren porośnięty trawą. Na terenie stoją suche drzewa.

• zanieczyszczenie i zmianę cech fizycznych wód powierzchniowych, podziemnych i morskich wskutek zrzutu ścieków, wód chłodniczych, wylewisk i wycieków z nieszczelnych instalacji, stwarzające zagrożenie dla wodnych organizmów i ograniczające gospodarcze wykorzystanie wód;

• zanieczyszczenie powietrza i środowiska wodno‑gruntowego substancjami chemicznymi, organicznymi i nieorganicznymi, zawartymi w odpadach i substancjach poprzemysłowych;

• obniżenie zasobów wodnych wskutek nadmiernego poboru wód do celów przemysłowych;

R1QjYnmY3qPsO

Zdjęcie przedstawia grubą rurę, z której wylewa się brązowa woda do zbiornika wodnego. Rura jest w terenie porośniętym trawą.

• zmianę struktury gruntu i jego osiadanie na skutek powierzchniowej i podziemnej eksploatacji surowców mineralnych;

• powstanie sztucznych form rzeźby (wyrobisk, wykopów, nasypów, hałd, zwałowisk itp.), związane z odkrywkową i głębinową eksploatacją surowców, prowadzące do ukształtowania krajobrazu poeksploatacyjnego;

• całkowite zniszczenie roślinności i gleb w miejscach eksploatacji surowców;

• zmianę warunków wodnych obszaru eksploatacji górniczej w związku z koniecznością odwodnienia - powstanie leja depresji, obniżenie poziomu wód podziemnych i zmniejszenie gruntowego zasilania rzek itp.

RMbFh0y3vCwgv

Na zdjęciu jest kościół stojący w terenie zielonym. Budynek kościoła jest nieznacznie odchylony od pionu w prawą stronę. Kościół jest niewysoki, zwieńczony wieżą z krzyżem, na wieży jest zegar. Fasada kościoła pomalowana jest na żółto. Dookoła obiektu rośnie trawa i niskie krzewy. Do kościoła prowadzi chodnik. W tle rosną drzewa.

RKtpKh3EIAXYn

Zdjęcie przedstawia rozległy teren z licznymi wykopanymi dołami. Teren jest całkowicie pozbawiony roślinności.

Transport – czynniki presji:

• emisja substancji pyłowych i gazowych powstających wskutek spalania paliw w silnikach samochodowych, m.in. dwutlenek azotu (NOIndeks dolny 2₂), węglowodory – benzo(a)piren, pył PM10, PM2,5, tlenek i dwutlenek węgla (CO, COIndeks dolny 2₂), metale ciężkie i in.;

• wycieki paliwa i transportowanych ładunków ze środków transportu lądowego i morskiego, np. węglowodory, pestycydy, substancje chemiczne, oleje, smary, produkty ropopochodne i in.;

• odpady poeksploatacyjne ze środków transportu zawierające potencjalnie toksyczne substancje chemiczne organiczne i nieorganiczne;

• pylenie z nawierzchni drogowych;

• emisja promieniowania elektromagnetycznego;

• emisja hałasu, drgań, światła;

• uszczelnienie podłoża przez nawierzchnie asfaltowe i betonowe;

• powstanie sztucznych form rzeźby w celu prowadzenia tras komunikacyjnych (nasypów, wykopów).

RCBt4H3sv6dkg

Zdjęcie przedstawia ciężarówkę. Z boku szoferki ma dwa kominy, z których wydobywa się czarny dym.

R17hbJXyY1Voc

Zdjęcie prezentuje zatłoczoną autostradę pięciopasmową. W tle są wysokie budynki.

Zmiany środowiska związane z transportem współwystępują na ogół z zagrożeniami generowanymi przez inne formy działalności antropogenicznej, przede wszystkim z przemysłem i urbanizacją. Do głównych zagrożeń wywołanych oddziaływaniem transportu lądowego i morskiego należy zaliczyć:

• zanieczyszczenie powietrza, gleb, wód powierzchniowych, podziemnych i morskich oraz roślinności wywołane akumulacją substancji chemicznych pochodzących z pylenia z nawierzchni drogowych, spalania paliw, wycieków i wylewisk olejów, smarów, paliw i ładunków ze środków transportu lądowego i morskiego oraz obiektów infrastruktury (np. stacje benzynowe);

• zanieczyszczenie środowiska wodno‑gruntowego substancjami chemicznymi, organicznymi i nieorganicznymi, zawartymi w odpadach i substancjach poeksploatacyjnych ze środków transportu;

• zajmowanie i niszczenie cennych przyrodniczo obszarów (lasów, terenów chronionych) wskutek prowadzenia tras komunikacyjnych;

• fragmentacja ostoi przyrodniczych, przerywanie korytarzy migracyjnych;

• wzrost poziomu hałasu, pojawienie się drgań i zanieczyszczenia światłem stwarzających dyskomfort i wpływających negatywnie na warunki życia zwierząt lądowych i morskich oraz człowieka;

• zmiana struktury gatunkowej i różnorodności biologicznej ekosystemów sąsiadujących z trasami komunikacyjnymi; pojawienie się gatunków lepiej dostosowanych do zmienionych warunków;

• prawdopodobieństwo wystąpienia niekorzystnych zmian zdrowotnych u ludzi i zwierząt na obszarach promieniowania elektromagnetycznego w sąsiedztwie linii przesyłowych energii elektrycznej i stacji bazowych telefonii komórkowej.

R1KNn4qvszDpW

Zdjęcie przedstawia płaski teren porośnięty trawą i drzewami, a w tle pasmo górskie. Na płaskim terenie odbywa się budowa drogi.

R1LFML7No75VM

Na ilustracji przedstawiono zasięg przestrzenny wpływu autostrady na środowisko w zależności od sposobu jej poprowadzenia - na nasypie lub w wykopie. Podano odległość od drogi w metrach. W wykopie 200‑1000 metrów, w nasypie 50‑100 metrów - zmiany warunków hydrologicznych. W wykopie poniżej 50 metrów, w nasypie 0 - zanieczyszczenie ekosystemów wodnych. W wykopie powyżej 1000 metrów, w nasypie 0 - grawitacyjny transport osadów. W wykopie 50 lub poniżej metrów, w nasypie około 25 metrów - transport zanieczyszczonego pyłu drogowego przez wiatr. W wykopie 100‑200 metrów, w nasypie 50‑100 metrów - uszkodzenie drzew przez sól. W wykopie 1000 metrów i powyżej, w nasypie 200‑1000 metrów - zagrożenie ptaków polnych. W wykopie 50‑100, w nasypie 50 lub mniej metrów - zagrożenie ptaków leśnych. W wykopie 100‑200 metrów, w nasypie 50‑100 metrów zagrożenie dużych ssaków. W wykopie 100 metrów i powyżej, w nasypie 200‑1000 metrów inwazja gatunków obcych. W wykopie 100 metrów i powyżej, w nasypie 200‑1000 metrów zagrożenie wrażliwych siedlisk.

Urbanizacja – czynniki presji:

• niska emisja zanieczyszczeń pyłowych i gazowych powstających wskutek procesów bytowych (np. ogrzewanie domów), m.in. pył PM10, PM2,5, tlenek i dwutlenek węgla (CO, COIndeks dolny 2₂), tlenek siarki (SOIndeks dolny 2₂), dwutlenek azotu (NOIndeks dolny 2₂), węglowodory – benzo(a)piren i in.;

• produkcja odpadów komunalnych organicznych (resztki żywności, wydaliny biologiczne) i nieorganicznych (plastik, szkło, metale, produkty paleniskowe i in.), szarej i czarnej wody;

• infrastruktura wodno‑kanalizacyjna zmieniająca obieg wody na obszarze miast;

• pobór wody do celów komunalnych;

• emisja ciepła ze źródeł komunalnych (indywidualne paleniska, kotłownie itp.);

• ekspansja zabudowy i infrastruktury oraz związane z nią uszczelnienie podłoża przez nawierzchnie asfaltowe, betonowe, płyty chodnikowe;

• likwidacja mniejszych cieków, zbiorników wodnych, osuszanie obszarów podmokłych;

• niwelacja części naturalnych form rzeźby, powstanie form sztucznych (wykopy, nasypy itp.);

• zniszczenie i degradacja gleb, ograniczenie ich występowania do terenów zieleni miejskiej;

• hałas i zanieczyszczenie światłem.

R1dOzqXxHYkQL

Zdjęcie przedstawia teren z domkami jednorodzinnymi. Nad terenem unosi się smog. Przypomina mgłę.

R1acFgxGVhh6j

Zdjęcie przedstawia gęstą zabudowę wielorodzinną - osiedle bloków. Po prawej stronie zdjęcia jest płaski teren porośnięty trawą.

RzGaXT57RdxOF

Zdjęcie przedstawia wysypisko śmieci. Na wysypisku znajduje się spychacz.

Zagrożenia występujące na terenie zurbanizowanym dotyczą wszystkich komponentów środowiska przyrodniczego i polegają na ograniczeniu i deformacji wszystkich przyrodniczych procesów - obiegu materii, przepływu energii, procesów geodynamicznych, procesów glebotwórczych, cyrkulacji powietrza, obiegu wody, rozwoju roślinności i in. Do najważniejszych zagrożeń występujących na obszarach zurbanizowanych należą:

• zanieczyszczenie powietrza, gleb, roślinności, wód produktami emisji niskiej;

• występowanie zjawiska smogu będącego mieszaniną substancji pochodzących z emisji niskiej;

• powstanie miejskiej wyspy ciepłamiejska wyspa ciepłamiejskiej wyspy ciepła i zmiany klimatu lokalnego na obszarze miasta (wzrost opadów i temperatury powietrza, spadek prędkości wiatru itp.);

• zanieczyszczenie gleb i wód (powierzchniowych i podziemnych) ściekami bytowymi;

• zanieczyszczenie powietrza i środowiska wodno‑gruntowego substancjami biologicznymi i chemicznymi zawartymi w składowanych odpadach komunalnych;

• zmiana procesów obiegu wody – przyspieszenie odpływu siecią kanalizacyjną, ograniczenie retencji na skutek uszczelnienia podłoża;

• występowanie powodzi błyskawicznych wskutek uszczelnienia gruntu;

• zmiana właściwości siedlisk naturalnych, pojawienie się siedlisk antropogenicznych;

• degradacja pośrednia i bezpośrednia organizmów roślinnych i zwierzęcych, zanikanie przedstawicieli niektórych rodzajów i rodzin o małej odporności na zagrożenia środowiska miejskiego;

• występowanie gatunków synantropijnychsynantropijny gatunekgatunków synantropijnych roślin (roślinność ruderalnaroślinność ruderalnaruderalna, kalcyfilnaroślinność kalcyfilnakalcyfilna, nitrofilnaroślinność nitrofilnanitrofilna, termofilna,roślinność termofilnatermofilna, halofilnaroślinność halofilnahalofilna i in.) i zwierząt, spośród których część może stwarzać zagrożenie chorobowe (np. szczury).

RluoTtalpC9Ii

Zdjęcie przedstawia duże miasto, nad którym unosi się smog. Przypomina mgłę.

R1SAzOeptVrKv

Na zdjęciu pod zniszczonymi murami budynku rośnie trawa i inne rośliny, które pną się po murze.

Rolnictwo – czynniki presji:

• wylesianie w celu pozyskiwania terenów uprawowych;

• zabiegi agrotechniczne - orka, nawadnianie gleb, melioracje odwadniające i nawadniające i in.;

• zabiegi agrochemiczne – nawożenie mineralne i organiczne, stosowanie środków ochrony roślin;

• zmiana tradycyjnego systemu upraw i hodowli;

• zmiana struktury użytkowania gruntów;

• przemysłowa hodowla zwierząt i związana z tym emisja gazów cieplarnianych (amoniak, podtlenek azotu);

• intensywna, wielkoobszarowa, monokulturowa uprawa;

• stosowanie nowoczesnych odmian gatunków uprawnych, preferowanie gatunków o wysokiej wydajności, będących często gatunkami obcymi, inwazyjnymiinwazyjne gatunkiinwazyjnymi;

• likwidacja gatunków uważanych za niepożądane (np. chwastów polnych);

• stosowanie organizmów modyfikowanych genetycznie (GMO).

RXpbsDQYILmu9

Zdjęcie przedstawia traktor, który rozpryskuje nawóz nad zielonymi uprawami z tylnej części ciągnika.

RZjCnWbnphxRK

Zdjęcie przedstawia rozległe pole z rosnącymi na nim identycznymi uprawami.

Wpływ rolnictwa na środowisko jest trudny do określenia, ponieważ nakłada się na inne formy antropopresji skutkującej zanieczyszczeniem gleby, zmianami warunków wodnych czy też zmianami różnorodności biologicznej ekosystemów uprawowych. Do najważniejszych zagrożeń środowiska występujących pod wpływem rolnictwa należą:

• zanieczyszczenie atmosfery gazami cieplarnianymi powstającymi przy wypalaniu lasów w celu przejęcia ich pod uprawę rolniczą; szacuje się, że wycinanie i wypalanie lasów tropikalnych jest odpowiedzialne za ok. 10‑15% światowej emisji gazów cieplarnianych;

• zanieczyszczenie gleb substancjami nawozowymi i środkami ochrony roślin;

• zakwaszenie gleby i jej wyjałowienie ze składników pokarmowych i próchnicy w warunkach braku stosowania płodozmianu;

• zmiany cech fizycznych gleby wskutek intensywnej mechanizacji rolnictwa;

• nasilenie się procesów erozji wodnej i wietrznej skutkujące zmniejszeniem się zawartości próchnicy i obniżającej żyzność gleb;

• zmiana warunków wodnych gleby przyczyniająca się do ich zasolenia (nawadnianie w strefie klimatu suchego) i większej podatności na erozję wietrzną (melioracje odwadniające);

• zmniejszenie retencji wody w gruncie wskutek wylesiania, usuwania śródpolnych zadrzewień i zakrzewień, czego efektem w zależności od strefy klimatycznej może być pustynnienie lub stepowienie;

• eutrofizacja wód powierzchniowych i podziemnych oraz wód morskich w rejonie ujść rzek związana z przenikaniem do nich substancji biogennych (np. azotanów i fosforanów) stosowanych w uprawie;

• niszczenie i fragmentacja naturalnych siedlisk, przerywanie korytarzy ekologicznych w warunkach intensywnej, wielkoobszarowej uprawy ziemi;

• obniżenie różnorodności biologicznej związane z preferowaniem gatunków uprawnych o wysokiej wydajności i niszczeniem gatunków nieużytecznych; inwazja gatunków obcych;

• zmniejszanie się liczebności populacji zwierząt przez likwidowanie ich naturalnych siedlisk;

• wypieranie naturalnych gatunków roślinnych i zwierzęcych przez zmodyfikowane gatunki inwazyjne;

• wprowadzanie do obiegu toksyn i białek wytwarzanych przez rośliny zmodyfikowane genetycznie, powodujących zachwianie biogeochemicznej równowagi ekosystemu;

• niekontrolowane rozmnażanie się organizmów zmodyfikowanych genetycznie.

R1Sv8lImp1jfj

Zdjęcie przedstawia powierzchnię zbiornika wodnego. Jest pokryta zielonymi roślinami.

R1BYtCEscTLJW

Zdjęcie przedstawia zaorane pole. Nad polem unosi się kurz.

Gospodarka leśna – czynniki presji:

• nadmierna eksploatacja drzewostanów w celu pozyskiwania surowca drzewnego;

• zalesianie gatunkami obcymi, inwazyjnymi;

• zakładanie monokulturowych plantacji leśnych;

• stosowanie intensywnych metod wyrębu;

• prowadzenie wyrębu na terenach nachylonych, podatnych na erozję;

• stosowanie biocydów do zwalczania szkodników.

RlImfyimuKig6

Zdjęcie przedstawia kombajn zrębowy pracujący w lesie przy wyrębie drzew iglastych. Kombajn przypomina traktor. Z przodu ma wysięgnik, na końcu którego jest element do cięcia pni drzew na mniejsze kawałki. Znajduje się w nim pień drzewa iglastego. Dookoła kombajnu leżą pnie drzew.

R1VVqwhIb34Jo

Zdjęcie przedstawia drzewa iglaste - świerki - rosnące w równych rzędach na rozległym terenie.

Gospodarka leśna nie wiąże się bezpośrednio ze znaczącym ubytkiem powierzchni lasów, a nawet powoduje jej zwiększenie, może przyczyniać się jednak do niekorzystnych zmian zachodzących w środowisku leśnym. Do najważniejszych zagrożeń należy zaliczyć:

• zmiany struktury gatunkowej drzewostanu i obniżenie się różnorodności biologicznej;

• wypieranie naturalnych gatunków roślinnych i zwierzęcych przez gatunki inwazyjne;

• większą podatność drzewostanów monokulturowych (plantacyjnych) na występowanie szkodników i chorób infekcyjnych;

• niszczenie drzewostanu i runa leśnego oraz zagęszczanie gleby przez stosowane metody wyrębu;

• zmniejszanie się liczebności populacji zwierząt przez likwidowanie ich naturalnych siedlisk;

• intensyfikację procesów erozji i ruchów masowych na obszarach wyrębu;

• zmniejszenie się retencji wodnej oraz zwiększenie intensywności spływu powierzchniowego, a w konsekwencji wzrost zagrożenia powodziowego;

• zanieczyszczenie gleb i roślin biocydami wykorzystywanymi do zwalczania szkodników.

RiU5HnnUa6e9T

Zdjęcie przedstawia powalone oraz stojące suche drzewa iglaste.

R1EUh1USeYOec

Zdjęcie przedstawia jesienny las dębowy.

Rybołówstwo – czynniki presji:

• nadmierna eksploatacja łowisk;

• pozbywanie się martwego przyłowu;

• przemysłowa hodowla ryb w akwakulturach;

• trałowanie denneroślinność ruderalnatrałowanie denne;

• wzrost nielegalnych, rabunkowych połowów;

• wycieki olejów, smarów, substancji ropopochodnych ze statków;

• porzucanie sieci i innych odpadów stałych;

• zrzut wód balastowychroślinność ruderalnawód balastowych.

Rth13utLWnvWS

Zdjęcie przedstawia okrągłe zbiorniki zanurzone w wodzie. Widoczna jest tylko górna część zbiorników, nad powierzchnią wody. W górnej części zbiorniki otoczone są z góry i z boku sieciami. Zbiorniki służą hodowli ryb.

RGs5ewJ4EsS6C

Na mapie świata zaznaczono granice łowisk oraz udział łowiska w światowych połowach. Arktyka 0,1%, Pacyfik Północno‑Zachodni 26,9%, Pacyfik Środkowo‑Zachodni 15,1%, Wschodni Ocean Indyjski 9,3%, Zachodni Ocean Indyjski 5,7%, Pacyfik Północno‑Wschodni 3,7%, Pacyfik Środkowo‑Wschodni 2,4%, Pacyfik Południowo‑Zachodni 0,8%, Pacyfik Południowo‑Wschodni 10,4%, Atlantyk Północno‑Zachodni 2,5%, Atlantyk Środkowo‑Zachodni 1,8%, Atlantyk Południowo‑Zachodni 2,3%, Atlantyk Północno‑Wschodni 10,2%, Atlantyk Środkowo‑Wschodni 5,1%, Atlantyk Południowo‑Wschodni 2%, Morze Czarne i Śródziemne 1,6%, obszary antarktyczne 0,1%.

Wpływ rybołówstwa na stan wód morskich i oceanicznych z każdym rokiem zwiększa się, czego przyczyną jest wzrastająca konsumpcja ryb i owoców morza. Główne zagrożenia związane są z obniżeniem lub zmianami różnorodności biologicznej akwenów morskich i oceanicznych oraz zanieczyszczeniem ich wód. Do najważniejszych należą:

• przełowienieprzełowienieprzełowienie łowisk i związana z tym zmniejszająca się populacja ryb o znaczeniu konsumpcyjnym;

• spadek liczebności populacji gatunków niekonsumpcyjnych, wchodzących w skład tzw. przyłowu stanowiącego nawet 80% zawartości sieci;

• zmiana różnorodności genetycznej wskutek krzyżowania się osobników hodowlanych (z akwakultur) z dzikimi tego samego gatunku;

• niszczenie dna morskiego i nieużytkowych populacji organizmów przydennych wskutek trałowania;

• zanieczyszczenie wód olejami, smarami, substancjami ropopochodnymi, biologicznymi składnikami wód balastowych ze statków rybackich;

• zanieczyszczenie wód substancjami chemicznymi np. antybiotykami, środkami przeciwzapalnymi stosowanymi w akwakulturach;

• zanieczyszczenie wód odpadami stałymi – plastik, „sieci widma”.

R1NnOlJVX5XiF

Zdjęcie przedstawia dużego żółwia w wodzie zaplątanego w sieć rybacką.

Turystyka – czynniki presji:

• wydeptywanie runa leśnego i roślinności łąkowej;

• niszczenie drzewostanu i martwego drewna – wycinanie, okorowywanie;

• zawlekanie gatunków obcych (nasion, zwierząt domowych);

• emisja zanieczyszczeń pyłowych i gazowych z obiektów turystycznych, np. domów wczasowych - pył PM10, PM2,5, tlenek i dwutlenek węgla (CO, COIndeks dolny 2₂), tlenek siarki (SOIndeks dolny 2₂), dwutlenek azotu (NOIndeks dolny 2₂), węglowodory – benzo(a)piren;

• produkcja odpadów bytowych, organicznych i nieorganicznych (np. resztki jedzenia, wydaliny, opakowania z plastiku i in.);

• produkcja ścieków w obiektach turystycznych, np. domach wczasowych;

• wycieki olejów, smarów, substancji ropopochodnych z łodzi motorowych;

• palenie ognisk poza wyznaczonymi miejscami;

• poruszanie się poza wyznaczonymi szlakami;

• zaśmiecanie;

• płoszenie zwierząt;

• hałas, zanieczyszczenie światłem.

R59aQcTkQbqEq

Na zdjęciu w lesie stoją rozbite namioty. Grupa osób siedzi na drewnianych ławach przy stole i je posiłek.

RPkv2HFO01K8g

Schemat przedstawia skutki wydeptywania. 1. Gleby: zmiana składu mechanicznego, zmniejszanie aeracji, obniżenie wilgotności, łatwiejsze przesuszanie i przemarzanie, pogorszenie warunków życia mikroorganizmów. 2. Rośliny: łamanie pędów, niszczenie wierzchołkowych pędów, zmniejszenie powierzchni asymilującej. 3. Zwierzęta: eliminacja drobnych gatunków bezkręgowców w glebie, płoszenie (likwidacja terytoriów) kręgowców. Inicjowanie erozji i utrudnianie rozwoju korzeni powoduje zmiany liczby i składu gatunków, eliminowanie gatunków rodzimych oraz ekspansję gatunków obcych, a następstwem tego jest zanik naturalnych ekosystemów, powstawanie zbiorowisk wtórnych - ruderalnych i segetalnych.

Zagrożenia środowiska przyrodniczego związane z turystyką mają różne oblicza. W przypadku ośrodków turystycznych ich wpływ jest zbliżony do oddziaływania obszarów zurbanizowanych i transportu. Szczególnie duże jest oddziaływanie turystyki na obszary leśne i ekosystemy wodne będące atrakcją turystyczną. Do najważniejszych zagrożeń należą:

• zanieczyszczanie i zmiana właściwości fizycznych warstwy powierzchniowej gleby;

• inicjowanie erozji;

• zmniejszenie powierzchni asymilującej wskutek łamania pędów roślin;

• ograniczanie terytoriów zwierząt;

• niszczenie drobnych gatunków bezkręgowców w glebie;

• zmiany różnorodności biologicznej poprzez eliminowanie gatunków rodzimych i ekspansję gatunków obcych;

• stopniowy zanik ekosystemów naturalnych i powstawanie zbiorowisk wtórnych (ruderalnychroślinność ruderalna (rumowiskowa)ruderalnych i segetalnychsegetalny gatuneksegetalnych);

• stwarzanie ryzyka pożarowego;

• niszczenie brzegów jezior, rzek, nadmorskiego pasa wydmowego i porastającej je roślinności;

• chemiczne zanieczyszczenie wód powierzchniowych i wód morskich.

R18ixO100uCtj

Na zdjęciu jest ścieżka biegnąca pomiędzy brzozami.

RDRlmHJ590B3z

Na zdjęciu jest rozpalone ognisko w plenerze.

Presja na środowisko przyrodnicze rozmaitych form działalności gospodarczej w wielu przypadkach ma zbliżony charakter, różni się natomiast intensywnością. Poza tym oddziaływania poszczególnych źródeł nakładają się, czego efektem jest ich skumulowany wpływ na środowisko przyrodnicze. Widać to wyraźnie na obszarach miejsko‑przemysłowych, gdzie np. zanieczyszczenia powietrza są efektem wpływu różnych źródeł – przemysłu, transportu i gospodarki komunalnej.

Wpływ działalności gospodarczej na środowisko zwykle jest oceniany negatywnie. Tymczasem pewne jej formy mogą oddziaływać pozytywnie. Należą do nich działania związane m.in. z rekultywacją terenów zdegradowanych i zdewastowanych przywracające im produktywność biologiczną, pozwalającą na użytkowanie rolnicze, leśne lub rekreacyjne.

Słownik