70 mln lat temu ciepłe morze pokrywające terytorium Polski zaczęło stawać się coraz płytsze wskutek ruchów górotwórczych prowadzących do wypiętrzenia Karpat. Po upływie kolejnych 50 mln lat zmieniło się w bagniste zastoisko, a następnie ogromne torfowisko. Zgromadzona w nim substancja organiczna pod przykryciem nadkładu, w warunkach niezbyt dużego ciśnienia i nieznacznie podwyższonej temperatury, przekształcała się w węgiel brunatnywęgiel brunatnywęgiel brunatny. O skali zachodzących procesów najlepiej świadczy fakt, że przeciętnie warstwa węgla o grubości 1 m powstaje z 4 m torfu, tymczasem pokłady węgla w rejonie Bełchatowa w niektórych miejscach sięgają kilkudziesięciu metrów.

Złoża węgla brunatnego w rejonie Bełchatowa występują w głębokim rowie tektonicznym utworzonym w skałach mezozoicznych (głównie wapieniach i marglach). Rów ten wypełniony jest neogeńskimi osadami ilasto‑piaszczystymi z zasobami węgla brunatnego. Grubość głównego pokładu waha się w granicach 20–60 m.

Całkowite zasoby węgla w rejonie Bełchatowa wynoszą 2 440,4 mln ton i występują w obrębie 3 złóż: Bełchatów, Szczerców i Kamieńsk.

Złoża węgla brunatnego w rejonie Bełchatowa zostały odkryte w latach 60. XX w. W 1980 roku rozpoczęło się wydobycie surowców. Początkowo kopano tylko na Polu „Bełchatów”, a od 2009 roku także na Polu „Szczerców”.

Bełchatowskie Zagłębie Węgla Brunatnego jest największym w Polsce złożem tego surowca. Znajduje się w województwie łódzkim, w powiatach bełchatowskim (gminy — Kleszczów, Szczerców) i radomszczańskim (Kamieńsk). Średnie roczne wydobycie węgla brunatnego w ostatnich latach wyniosło w Kopalni Węgla Brunatnego Bełchatów około 40‑42 mln ton i stanowi ponad 60% całkowitego wydobycia tego surowca w Polsce.

R1OlSrnkEr2cl

Zdjęcie przedstawia rozległą kopalnię odkrywkową. Teren kopalni jest położony w obniżeniu terenu. Ma liczne tarasy ciemnego koloru.

RVJjGLkwB13DZ

Zdjęcie przedstawia teren, na którym pracuje ciężka maszyna. Maszyna jest w dołku. Teren wokół jest eksploatowany, ma wzniesienia i obniżenia w postaci schodów, tarasów.

Dziś Kopalnia Węgla Brunatnego Bełchatów jest największą kopalnią odkrywkową w Polsce i jedną z największych w Europie. Rozmiary wyrobiska w obrębie pola Bełchatów są imponujące i w pełni zasługujące na miano „największej dziury w Polsce” - długość 8 km, szerokość 3 km, a głębokość 200 m. W Polu „Bełchatów” powierzchnia wyrobiska eksploatacyjnego i zwałowiska wewnętrznego wynosi aktualnie niemal 3 300 ha, natomiast w Polu „Szczerców” - około 1 900 ha. Zakończenie wydobycia przewidywane jest na około 2040 rok. W przyszłości planowana jest eksploatacja złoża w rejonie oddalonego o prawie 60 km Złoczewa.

Indeks dolny Źródło: Wpływ wydobycia węgla brunatnego na środowisko naturalne Indeks dolny koniec_{Źródło: Wpływ wydobycia węgla brunatnego na środowisko naturalne}

Wydobyty węgiel brunatny dostarczany jest do Elektrowni Bełchatów o mocy 5 298 MW, która generuje około 32,0 TWh energii elektrycznej, pokrywając ponad 20% rocznego zapotrzebowania Polski. Jest ona również największą w Europie elektrownią wytwarzającą prąd w procesie spalania węgla brunatnego, a także drugą na świecie największą elektrownią węglową. Niestety jest również największym w kraju emitentem COIndeks dolny 2₂.

R6eJjHJCKIZcx

Zdjęcie przedstawia obniżony teren z licznymi wzniesieniami. Widać drogi, którymi w tym terenie jeżdżą auta. Krajobraz jest surowy, pozbawiony roślinności. W tle są dymiące kominy elektrowni.

Wydobycie węgla brunatnego wiąże się z koniecznością usunięcia ogromnych ilości skał nadkładu. Specjaliści szacują, że aby w Kopalni Bełchatów wydobyć 1 tonę węgla brunatnego, należy usunąć około 3 mIndeks górny 3³ nadkładu. A przecież kopalnia rocznie wydobywa około 40 mln ton węgla. Wymaga to zdjęcia średnio ponad 120 mln m³ nadkładu i wypompowania ok. 270 milionów m³ wody. Powstaje więc pytanie, jak zagospodarować tę masę. W tym celu tworzy się zwałowiska - wewnętrzne wypełniają miejsce po wybranym węglu, a zewnętrzne sytuują się poza miejscem wydobycia.

Właśnie takim zewnętrznym zwałowiskiem jest Góra Kamieńsk usytuowana na wschód od Pola „Bełchatów”. Jej usypywanie trwało niemal 20 lat. Na powierzchni około 16 kmIndeks górny 2² składowany jest nadkład o objętości 1,35 mld mIndeks górny 3³. Wysokość zwałowiska wynosi 196 m nad poziomem terenu (395 m n.p.m.) - jest ono najwyższym wzniesieniem na obszarze centralnej Polski. Podobne zwałowisko powstało na północny zachód od Pola „Szczerców”. Na powierzchni 11,5 kmIndeks górny 2² składowany jest niemal 1 mld mIndeks górny 3³ nadkładu, tworząc hałdęhałdahałdę o wysokości 170 m.

Rty9uZ6uDdYUU

Zdjęcie przedstawia wzniesienie porośnięte drzewami. Na wzniesieniu stoją liczne elektrownie wiatrowe. Na pierwszym planie jest płaski teren porośnięty trawą i drzewami.

Tereny eksploatacyjne i zwałowiska są poddawane intensywnej rekultywacjirekultywacjarekultywacji przywracającej im wartości użytkowe i przyrodnicze. Rekultywacja polega na odtworzeniu gleby oraz zasadzeniu lasów, które już dzisiaj są ostoją wielu gatunków zwierząt. W przypadku Góry Kamieńsk została ona już zakończona, a teren ten pełni dziś rolę turystyczno‑rekreacyjną. Przez zalesiony obszar biegną szlaki i ścieżki rowerowe, a zimą funkcjonuje profesjonalny stok narciarski. Na szczycie znajduje się Elektrownia Wiatrowa Kamieńsk.

R1eLrjOeAzlji

Zdjęcie przedstawia stok narciarski, na którym leży śnieg i na którym znajduje się kilku narciarzy. Nad stokiem jest wyciąg krzesełkowy. Stok jest dosyć łagodny.

W podobnym kierunku będzie i częściowo już jest prowadzona rekultywacja zwałowiska w rejonie Pola „Szczerców”. Natomiast wyrobiska po całkowitym zakończeniu eksploatacji zostaną zalane wodą. W ten sposób powstaną najgłębsze w kraju zbiorniki o łącznej powierzchni 4 tys. ha i głębokości około 170 m. Będą one pełnić funkcję rekreacyjną, zwłaszcza dla miłośników sportów wodnych.

Indeks dolny Źródło: Z. Kasztelewicz, J. Kaczorowski, Rekultywacja i rewitalizacja kopalń węgla brunatnego na przykładzie Kopalni „Bełchatów”, „Górnictwo i Geoinżynieria” 2009, z. 2, s. 187–212. Indeks dolny koniec_{Źródło: Z. Kasztelewicz, J. Kaczorowski, Rekultywacja i rewitalizacja kopalń węgla brunatnego na przykładzie Kopalni „Bełchatów”, „Górnictwo i Geoinżynieria” 2009, z. 2, s. 187–212.}

Słownik