Przeczytaj
Uniwersalny model komunikacji Romana Jakobsona
Roman Jakobson, rosyjski językoznawca i teoretyk literatury, w swojej pracy Poetyka w świetle językoznawstwa zaproponował model komunikacji językowej, który dzięki swojej względnej uniwersalności zyskał uznanie. Według Jakobsona na każdy akt komunikacji – zarówno w mowie, jak i w piśmie – składa się 6 elementów:
Poetyka w świetle językoznawstwaJęzyk powinien być badany we wszystkich odmianach swych funkcji. Przed rozważaniami nad poetycką funkcją języka musimy określić jej miejsce wśród innych funkcji językowych. Opis tych funkcji wymaga krótkiego przeglądu konstytutywnych czynników, charakterystycznych dla wszystkich aktów mowy, dla każdego przypadku komunikacji językowej. NADAWCA kieruje KOMUNIKAT do ODBIORCY. Aby komunikat był efektywny, musi on być zastosowany do KONTEKSTU (czyli musi coś oznaczać), kontekstu uchwytnego dla odbiorcy i albo zwerbalizowanego, albo takiego, który da się zwerbalizować; dalej, konieczny jest KOD, w pełni lub przynajmniej w części wspólny dla nadawcy i odbiorcy (albo innymi słowy — dla tego, kto „koduje“, i tego, kto „dekoduje“ komunikat); na koniec musi istnieć KONTAKT — fizyczny kanał i psychiczny związek między nadawcą i odbiorcą, umożliwiający im obu nawiązanie i kontynuowanie komunikacji.
[...]
Każdy z tych sześciu czynników determinuje inną funkcję języka. Chociaż rozróżniamy sześć podstawowych aspektów języka, nie moglibyśmy równocześnie znaleźć komunikatu słownego spełniającego tylko jedną funkcję. Odmienność każdorazowego aktu mowy polega nie na monopolu którejś z tych funkcji, ale na odmiennym porządku hierarchicznym funkcji.
Źródło: Roman Jakobson, Poetyka w świetle językoznawstwa, „Pamiętnik Literacki: czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej” 1960, nr 51/2, s. 434–435.
Pierwsze dwa elementy nie wymagają wyjaśnienia. Kontekst jest rozumiany najogólniej jako rzeczywistość pozajęzykowa wspólna dla nadawcy i odbiorcy. Ta cecha wspólności jest bardzo ważna, ponieważ bez niej nie sposób się porozumieć. Tak samo jednakowy dla nadawcy i odbiorcy powinien być kod, czyli język wypowiedzi. Dwie osoby mówiące w zupełnie różnych językach nie będą w stanie przeprowadzić skutecznego aktu komunikacji. Ważny jest też kontakt na linii nadawca – odbiorca, przy czym tego kontaktu nie należy rozumieć tak, że konieczna jest bezpośrednia wymiana komunikatów w czasie rzeczywistym. Komunikacja językowa bowiem to nie tylko typowa sytuacja rozmowy, ale też korespondencja listowna lub mailowa, a nawet zapis w testamencie ujawniony krewnym po śmierci autora czy wiersz dawno zmarłej poetki czytany na lekcji języka polskiego. Sam komunikat to treść, przekazana w określonej formie.
Na podstawie elementów aktu komunikacji językowej Jakobson wyróżnił 6 funkcji komunikacyjnych (funkcji języka). Każda funkcja jest związana z konkretnym elementem aktu wypowiedzi.
W akcie mowy poszczególne funkcje współistnieją, nie występują samodzielnie, choć któraś z nich może być wiodąca.
Słownik
język wypowiedzi
forma przekazu treści
porozumienie na linii nadawca‑odbiorca
rzeczywistość pozajęzykowa wspólna dla nadawcy i odbiorcy
autor wypowiedzi
adresat lub adresaci wypowiedzi autora