Czym jest kultura?

Na co dzień pojęcie kulturakulturakultura kojarzy się z różnymi przejawami sztuki: muzyką, baletem, operą, malarstwem, rzeźbą, kinem i muzeum. Za osobę kulturalną uważa się kogoś, kto nie tylko ma ogładę towarzyską i jest wykształcony, ale także potrafi doceniać wartość sztuki. Tak rozumiana kultura jest tylko cechą indywidualną jednostki.

W rzeczywistości jednak jest to pojęcie znacznie szersze. Kultura jest bowiem cechą społeczeństwa. Zaliczyć do niej można wszystko, czego człowiek uczy się w trakcie swojego życia społecznego i jest przekazywane z pokolenie na pokolenie. Biorąc to pod uwagę, amerykańscy socjologowie określili kulturę jako:

Człowiek jest prawdopodobnie jedynym gatunkiem na ziemi, który wytworzył kulturę. To dzięki kulturze ludzkość zdominowała Ziemię. Żaden inny gatunek nie rozwijał się i nie rozwija tak jak człowiek. Kultura pozwoliła człowiekowi zdecydowanie łatwiej przystosować się do zmian klimatycznych, fizycznych czy topograficznych. Połączenie zmian biologicznych (rozwój mózgu, pionizacja ciała czy wykształcenie przeciwstawnego kciuka) i ewolucji kultury pozwoliło człowiekowi osiągnąć obecny poziom rozwoju.

Z drugiej strony kultura ogranicza też człowieka: prawo – wynalazek kultury – nakłada zakazy i nakazy; płeć determinuje niektóre zachowania; język pozwala na porozumiewanie się jedynie z konkretną grupą osób znającą ten sam język itp.

Składniki kultury

Różnorodność kultury

Formy kultury są nie tylko różne dla różnych społeczeństw, ale także przybierają odmienną postać w ramach jednego społeczeństwa.

Społeczeństwa potrafią się różnić nie tylko kulturą materialną (np. różne typy siedzib mieszkalnych, noszonych ubrań czy środków transportu), ale przede wszystkim kulturą niematerialną. 

Zachowanie danej grupy kulturowej wynika m.in. z jej historii i tradycji. W wielu z nich wartości, normy, przekonania przekazywane są z pokolenia na pokolenie i ludzie stosują się do nich, wierzą w ich słuszność oraz są z nich dumni. Z tych powodów kultura jest tą sferą ludzkiego życia, do której globalizacja dociera pewnymi z oporami. Richard D. Lewis dzieli kulturę na trzy typy.

• Kultury monoaktywne – ich członkowie zwyczajowo planują każde działanie, sporządzają harmonogramy, wykonują czynności według określonego planu, koncentrując się tylko na jednej w danym momencie. Przedstawicielami tego typu kultury są m.in. Szwajcarzy, Brytyjczycy i Amerykanie.

• Kultury poliaktywne – ich członkowie lubią załatwiać wiele spraw równocześnie, przy czym nie zawsze doprowadzają je do końca. Planując działania, patrzą raczej na ich atrakcyjność. Koncentrując się na potrzebie danej chwili, potrafią zmieniać kolejność pracy. Przedstawicielami tego typu kultury są m.in. Włosi, Grecy i Arabowie.

• Kultury reaktywne (słuchające) – ich członkowie są typami słuchaczy, przywiązują dużą uwagę do grzeczności i szacunku. W czasie rozmowy zwykle spokojnie słuchają rozmówcy, nie przerywając mu. Nie spieszą się też z odpowiedzią. Działają nie zgodnie z planem, ale w zależności od okoliczności reagując na pojawiające się zmiany. Przedstawicielami tego typu kultury są m.in. Japończycy, Koreańczycy, Chińczycy, Turcy i Finowie.

Odpowiednie rozumienie takiej różnorodności kulturowej społeczeństw i jej przyjęcie prowadzi do poszanowania odmienności i uniknięcia konfliktów z przedstawicielami odmiennej kultury.

Podobnie jak różnią się kultury społeczeństw, tak i w ramach jednego społeczeństwa mogą różnić się poszczególne grupy. Wówczas mówi się o:

• kontrkulturach, w których grupy nie tylko są różne od reszty społeczeństwa, ale i przeciwne jego normom, wartościom czy przekonaniom; przykładem może być hardcore punk;

• kulturach alternatywnych, w których grupy nie walczą z tradycyjną kulturą, ale uwzględniają odmienne spojrzenie na rzeczywistość; do tych grup zalicza się m.in. freeganizm czy ekologizm.

W społeczeństwach funkcjonują również subkultury. Te grupy mogą różnić się pochodzeniem etnicznym, religią, rasą, stylem życia, wyznawanymi wartościami czy nawet zainteresowaniami. Subkultury mogą porozumiewać się własnym językiem, co także jest jednym z elementów kształtujących ich tożsamość; przykładami subkultur są emo czy goci. Są zaliczane przeważnie do kontrkultur lub kultur alternatywnych.

Indywidualizm i kolektywizm

Sednem indywidualizmuindywidualizmindywidualizmu jest pogląd, że jednostka ma prawo do własnych wyborów przy formułowaniu celów, przekonań i sposobów zachowania i nie musi brać pod uwagę interesów ani nacisków grup społecznych, w których funkcjonuje. Indywidualizm charakteryzuje kultury Zachodu.

Istotą kolektywizmukolektywizmkolektywizmu jest natomiast podporządkowanie się kolektywowi, który określa, co powinno być ważne dla jednostki. W tym przypadku grupa zawsze ma rację. W zamian za to daje jednostce poczucie bezpieczeństwa. Kolektywizm jest widoczny w krajach słabo rozwiniętych i zaliczanych do globalnego Południa (np. Gwatemala czy Pakistan).

Powyższe wzorce, indywidualistyczny i kolektywistyczny, znajdują odbicie w różnych sferach funkcjonowania człowieka. Często też przyjmują postać określonych zachowań.

Słownik