Czym jest kultura?

Na co dzień pojęcie kulturakulturakultura kojarzy się z różnymi przejawami sztuki: muzyką, baletem, operą, malarstwem, rzeźbą, kinem i muzeum. Za osobę kulturalną uważa się kogoś, kto nie tylko ma ogładę towarzyską i jest wykształcony, ale także potrafi doceniać wartość sztuki. Tak rozumiana kultura jest tylko cechą indywidualną jednostki.

W rzeczywistości jednak jest to pojęcie znacznie szersze. Kultura jest bowiem cechą społeczeństwa. Zaliczyć do niej można wszystko, czego człowiek uczy się w trakcie swojego życia społecznego i jest przekazywane z pokolenie na pokolenie. Biorąc to pod uwagę, amerykańscy socjologowie określili kulturę jako:

Norman Goodman, Gary T. Marx Society today

(…) świadome, społecznie przekazywane dziedzictwo wytworów, wiedzy, przekonań, wartości i oczekiwań normatywnych, które to dziedzictwo pomaga członkom danego społeczeństwa radzić sobie z pojawiającymi się problemami.

przeczytaj Źródło: Norman Goodman, Gary T. Marx, Society today, Nowy York 1982, s. 85.

Człowiek jest prawdopodobnie jedynym gatunkiem na ziemi, który wytworzył kulturę. To dzięki kulturze ludzkość zdominowała Ziemię. Żaden inny gatunek nie rozwijał się i nie rozwija tak jak człowiek. Kultura pozwoliła człowiekowi zdecydowanie łatwiej przystosować się do zmian klimatycznych, fizycznych czy topograficznych. Połączenie zmian biologicznych (rozwój mózgu, pionizacja ciała czy wykształcenie przeciwstawnego kciuka) i ewolucji kultury pozwoliło człowiekowi osiągnąć obecny poziom rozwoju.

Z drugiej strony kultura ogranicza też człowieka: prawo – wynalazek kultury – nakłada zakazy i nakazy; płeć determinuje niektóre zachowania; język pozwala na porozumiewanie się jedynie z konkretną grupą osób znającą ten sam język itp.

Składniki kultury

R15UYyy3VsS6b1
Mapa myśli. Lista elementów: Nazwa kategorii: kulturaElementy należące do kategorii kulturaNazwa kategorii: materialnaElementy należące do kategorii materialnaNazwa kategorii: wszystkie wytwory społeczeństwa, których można dotknąć; fizyczne środowisko społeczeństwaKoniec elementów należących do kategorii materialnaNazwa kategorii: niematerialnaElementy należące do kategorii niematerialnaNazwa kategorii: duchowe wytwory społeczeństwa przekazywane z pokolenia na pokolenieElementy należące do kategorii duchowe wytwory społeczeństwa przekazywane z pokolenia na pokolenieNazwa kategorii: znaki i symboleElementy należące do kategorii znaki i symboleNazwa kategorii: znakiNazwa kategorii: symboleNazwa kategorii: gestyNazwa kategorii: językKoniec elementów należących do kategorii znaki i symboleNazwa kategorii: normyElementy należące do kategorii normyNazwa kategorii: zwyczajeNazwa kategorii: obyczajeNazwa kategorii: tabuNazwa kategorii: prawaKoniec elementów należących do kategorii normyNazwa kategorii: wartościNazwa kategorii: wiedza i przekonaniaKoniec elementów należących do kategorii duchowe wytwory społeczeństwa przekazywane z pokolenia na pokolenieKoniec elementów należących do kategorii niematerialnaKoniec elementów należących do kategorii kultura
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Różnorodność kultury

Formy kultury są nie tylko różne dla różnych społeczeństw, ale także przybierają odmienną postać w ramach jednego społeczeństwa.

Społeczeństwa potrafią się różnić nie tylko kulturą materialną (np. różne typy siedzib mieszkalnych, noszonych ubrań czy środków transportu), ale przede wszystkim kulturą niematerialną. 

Zachowanie danej grupy kulturowej wynika m.in. z jej historii i tradycji. W wielu z nich wartości, normy, przekonania przekazywane są z pokolenia na pokolenie i ludzie stosują się do nich, wierzą w ich słuszność oraz są z nich dumni. Z tych powodów kultura jest tą sferą ludzkiego życia, do której globalizacja dociera pewnymi z oporami. Richard D. Lewis dzieli kulturę na trzy typy.

  • Kultury monoaktywne – ich członkowie zwyczajowo planują każde działanie, sporządzają harmonogramy, wykonują czynności według określonego planu, koncentrując się tylko na jednej w danym momencie. Przedstawicielami tego typu kultury są m.in. Szwajcarzy, Brytyjczycy i Amerykanie.

  • Kultury poliaktywne – ich członkowie lubią załatwiać wiele spraw równocześnie, przy czym nie zawsze doprowadzają je do końca. Planując działania, patrzą raczej na ich atrakcyjność. Koncentrując się na potrzebie danej chwili, potrafią zmieniać kolejność pracy. Przedstawicielami tego typu kultury są m.in. Włosi, Grecy i Arabowie.

  • Kultury reaktywne (słuchające) – ich członkowie są typami słuchaczy, przywiązują dużą uwagę do grzeczności i szacunku. W czasie rozmowy zwykle spokojnie słuchają rozmówcy, nie przerywając mu. Nie spieszą się też z odpowiedzią. Działają nie zgodnie z planem, ale w zależności od okoliczności reagując na pojawiające się zmiany. Przedstawicielami tego typu kultury są m.in. Japończycy, Koreańczycy, Chińczycy, Turcy i Finowie.

Odpowiednie rozumienie takiej różnorodności kulturowej społeczeństw i jej przyjęcie prowadzi do poszanowania odmienności i uniknięcia konfliktów z przedstawicielami odmiennej kultury.

Podobnie jak różnią się kultury społeczeństw, tak i w ramach jednego społeczeństwa mogą różnić się poszczególne grupy. Wówczas mówi się o:

  • kontrkulturach, w których grupy nie tylko są różne od reszty społeczeństwa, ale i przeciwne jego normom, wartościom czy przekonaniom; przykładem może być hardcore punk;

  • kulturach alternatywnych, w których grupy nie walczą z tradycyjną kulturą, ale uwzględniają odmienne spojrzenie na rzeczywistość; do tych grup zalicza się m.in. freeganizm czy ekologizm.

W społeczeństwach funkcjonują również subkultury. Te grupy mogą różnić się pochodzeniem etnicznym, religią, rasą, stylem życia, wyznawanymi wartościami czy nawet zainteresowaniami. Subkultury mogą porozumiewać się własnym językiem, co także jest jednym z elementów kształtujących ich tożsamość; przykładami subkultur są emo czy goci. Są zaliczane przeważnie do kontrkultur lub kultur alternatywnych.

Indywidualizm i kolektywizm

indywidualizm

kolektywizm

często używa się zaimka „ja”

często jest używany zaimek „my”

osobista odpowiedzialność za osiągnięte rezultaty

zbiorowa odpowiedzialność za osiągnięte rezultaty

decyzje zwykle podejmowane na miejscu przez jednostkę

decyzje przekazywane najczęściej przez przedstawiciela danej organizacji

samowystarczalność jednostki, izolowanie się od innych

współpraca

Sednem indywidualizmuindywidualizmindywidualizmu jest pogląd, że jednostka ma prawo do własnych wyborów przy formułowaniu celów, przekonań i sposobów zachowania i nie musi brać pod uwagę interesów ani nacisków grup społecznych, w których funkcjonuje. Indywidualizm charakteryzuje kultury Zachodu.

Istotą kolektywizmukolektywizmkolektywizmu jest natomiast podporządkowanie się kolektywowi, który określa, co powinno być ważne dla jednostki. W tym przypadku grupa zawsze ma rację. W zamian za to daje jednostce poczucie bezpieczeństwa. Kolektywizm jest widoczny w krajach słabo rozwiniętych i zaliczanych do globalnego Południa (np. Gwatemala czy Pakistan).

Powyższe wzorce, indywidualistyczny i kolektywistyczny, znajdują odbicie w różnych sferach funkcjonowania człowieka. Często też przyjmują postać określonych zachowań.

Ćwiczenie 1
RZrotJF4U1jea
Podaj cechy charakterystyczne dla kultury szkoły, do której uczęszczasz. (Uzupełnij).
Ćwiczenie 2
R7WFGTaPKtZIX
Rozstrzygnięcie: (Wybierz: kolektywizm, indywidualizm) Uzasadnienie: (Uzupełnij).

Słownik

kultura
kultura

całokształt dziedzictwa społeczeństwa, które jest przekazywane z pokolenia na pokolenie i pomaga radzić sobie z pojawiającymi się problemami

indywidualizm
indywidualizm

zasada, zgodnie z którą jednostka jest najważniejszym dobrem

kolektywizm
kolektywizm

zasada, według której grupy i zbiorowości są podstawowymi  jednostkami społecznymi