Kto jest terrorystąterroryzmterrorystą

Termin „terroryzm” w znaczeniu „system, reżim terroru” wprowadziła Akademia Francuska w 1793 roku na określenie działań podejmowanych przez jakobińskieJakobinijakobińskie władze Republiki Francuskiej między wrześniem 1793 a lipcem 1794 roku dla ochrony zdobyczy rewolucji francuskiejRewolucja francuskarewolucji francuskiej przed rojalistami i arystokracją. Początkowo termin był nacechowany pozytywnie jako określenie działań w celu zaprowadzenia i utrzymania porządku państwowego. Środkiem do tego celu było wzbudzanie w obywatelach strachu. W ciągu kilku miesięcy aresztowano około 300 000 osób. Oskarżanym o zdradę rewolucji odmawiano prawa do przesłuchań, wzywania świadków i przedstawiania dowodów. Stracono około 17 000 osób. Krwawym rządom terroru położyła kres egzekucja przywódcy jakobinów Maximiliena Robespierre’aMaximilien de RobespierreMaximiliena Robespierre’a. Wówczas termin „terroryzm” nabrał negatywnego nacechowania, którym odznacza się do dziś.

RKyNeZSCyaOzZ

Obraz przedstawia duży plac otoczony budynkami. Na placu znajduje się duża, drewniana gilotyna, do której prowadzi kilka schodów. Przy gilotynie leży ludzkie ciało, a stojący tuż obok mężczyzna trzyma w dłoni odciętą ludzką głowę. Wokół gilotyny zgromadzony jest tłum ludzi oraz liczne oddziały piechoty i konnicy. Część ludzi wiwatuje.

Współcześnie terroryzm definiowany jest jako stosowanie przemocy przez jednostki lub grupy w celu zastraszenia innej grupy, instytucji lub państwa i wymuszenia działań przynoszących terrorystom zysk. Badacze terroryzmu zwracają uwagę na trudności, jakich nastręcza ta definicja. Jedna z nich wiąże się z odróżnieniem terroryzmu od działań wojennych i przestępstw. Filozof Leszek Kołakowski twierdzi, że tym, co różni terroryzm od innych rodzajów przemocy, jest status władzy, przeciwko której się występuje. Jeśli władza ta jest nieprawomocna (np. sprawowana przez okupanta), walka z nią nie jest aktem terrorystycznym. Jest nim natomiast zbrojne występowanie przeciwko władzy mającej demokratyczną legitymację, a więc takiej, którą obywatele mogą zmienić bez użycia siły. Filozof zauważa jednak, że takie rozróżnienie w praktyce okazuje się niekiedy trudne do zastosowania: na świecie nie brakuje bowiem demokratycznie wybranych tyranów, jak również mniejszości, które czują się uciskane przez władze wybrane przez większość i chcą dochodzić swoich praw siłą. Badacz terroryzmu John Horgan zwraca uwagę, że akty terroru różnią się od przestępstw takich jak morderstwa czy porwania tym, że akty te są środkiem do celu, a nie celem samym w sobie, jak również tym, że są obliczone na osiągnięcie celów politycznych, a nie np. zysku materialnego.

terror3 Źródło: O terroryzmie, [w:] Leszek Kołakowski, Mini-wyklady o maxi sprawach. Seria druga, Krakow 1999, s. 46.

RdKN3cowDPtcT1

Zdjęcie przedstawia podstawę pomnika z rosyjskim napisem. Przy podstawie znajdują się liczne maskotki i zabawki. Jest także ramka, w której umieszczone jest zdjęcie małej dziewczynki i tekst. Przed ramką palą się dwie świece.

Kolejny problem dotyczy względności pojęcia terroryzmu, jego uzależnienia od poglądów politycznych osoby stosującej to pojęcie. Badacze zjawiska zwracają uwagę, że „kto dla jednych jest terrorystą, dla innych jest bojownikiem o wolność”. Choć terroryzm jest zjawiskiem powszechnie potępianym, to jednak, jak zauważa Kołakowski, oceny moralne konkretnych aktów terroru różnią się kategorycznością. Opinia publiczna inaczej ocenia akty terroru wymierzone w konkretną osobę, a inaczej te, których ofiarami padają przypadkowi ludzie, a same ataki mają na celu nie likwidację wroga, lecz zasianie strachu.

terror1 Źródło: Michał Chorośnicki, Terroryzm, [w:] Bogdan Szlachta, Słownik społeczny, Kraków 2004, s. 1449. terror2 Źródło: Charles Townshend, Terroryzm. Krótkie wprowadzenie, tłum. Ryszard Machnikowski, Łódź 2017, s. 60.

Poezja przeciw przemocy

Wisława Szymborska wielokrotnie powracała w swoich wierszach do problematyki przemocy i wojny. W utworach tych poetka odchodzi od charakterystycznego dla jej twórczości ironicznego dystansu na rzecz zaangażowania po stronie ofiar: wojny w Korei (wiersz Z Korei z 1952 roku), w Wietnamie (Wietnam, 1967) i na Bałkanach (Jacyś ludzie, 1994). Poetycki komentarz do historycznych aktów przemocy jest każdorazowo deklaracją pacyfizmu, „nie” wypowiadanym w celu zdemaskowania zła, wzięcia w obronę pokrzywdzonych, bezsilnych i milczących. Tragiczne wydarzenia z historii XX wieku są podstawą do filozoficznej refleksji nad pochodzeniem zła. W wierszu Jacyś ludzie Szymborska z goryczą zauważa, że czynienie zła jest odwieczną cechą natury ludzkiej, sprowadzającą historię ludzkości do cierpienia:

Już w latach 70. XX wieku Szymborska podejmowała zagadnienie nasilającego się terroryzmu, czego przykładem jest wiersz Terrorysta, on patrzy pochodzący z tomu Wielka liczba (1976). Upamiętnieniu ofiar terroru służą zabiegi typowe dla poetyki reportażuReportażreportażu, takie jak zastosowanie liryki sytuacyjnej (narracyjnej)Liryka sytuacyjna (narracyjna)liryki sytuacyjnej (narracyjnej) relacjonowanie zdarzeń z perspektywy świadka, oddawanie detali sytuacji widocznych tylko z niewielkiej odległości. Ten reporterski sposób budowania sytuacji lirycznej jest widoczny w wierszu Terrorysta, on patrzy, a także w utworze Fotografia z 11 września:

RkGUDjU7wf0yt

Zdjęcie przedstawia fragment nowojorskiego Manhattanu. Ukazane są wysokie wieżowce. Jeden z nich płonie. Unoszą się nad nim kłęby gęstego dymu. Drugi z wieżowców, również płonący, właśnie upada.

W wierszach Szymborskiej dotykających problemu terroryzmu kwestia pochodzenia zła przybiera postać pytania o to, w jaki sposób człowiek zostaje terrorystą. Podmiot liryczny szuka na nie odpowiedzi, zajmując pozycję obserwatora, śledzącego i referującego poczynania terrorystów. Jest zarazem badaczem – na podstawie zachowań przyszłych zamachowców chce ustalić przyczynę, dla której wybrali przemoc:

Konkluzja, do której dochodzi osoba mówiąca, jest pesymistyczna, a zarazem zgodna z ustaleniami naukowców badających terroryzm – nie istnieje „gen” terroru; terrorysty nie wyróżnia spośród innych ludzi żaden zestaw cech psychiki i charakteru, pozwalający go rozpoznać i w porę powstrzymać. Brak niezawodnej metody zapobiegania przemocy i terrorowi zobowiązuje do zachowania czujności wobec przejawów zła.

terror4 Źródło: Wojciech Ligęza, O poezji Wisławy Szymborskiej, Świat w stanie korekty, Kraków 2001, s. 113.

Słownik