Przeczytaj
Góry
Góry pokrywają zdecydowaną większość (ok. 80 proc.) terytorium Grecji. Równiny należą do rzadkości. Największa z nich znajduje się na północy, w dorzeczu rzeki Penejos, w krainie zwaną Tesalią, mniejsze natomiast w centrum kraju w Beocji oraz na południu na PeloponeziePeloponezie, w Mesenii i Lakonii. Reszta terenów równinnych znajduje się w dolinach otoczonych łańcuchami górskimi, których bieg zdecydował o podziale kraju na naturalne krainy geograficzne. Gdybyśmy wędrowali po Grecji właściwej z północy na południe, minęlibyśmy po kolei Macedonię, Tesalię, Epir, Etolię, Fokidę, Beocję, Attykę, a następnie po pokonaniu IstmuIstmu wkroczylibyśmy na Peloponez, gdzie leżały Achaja, Arkadia, Elida, Mesenia i Lakonia. Grecja to nie tylko stały ląd, w jej skład wchodzą także wyspy – Kreta, archipelag Dodekanez i Cyklady na południu, Wyspy Jońskie na zachodzie i Wyspy Egejskie na wschodzie.
Surowce
Grecja była uboga w kruszce i metale. Potrzebne do produkcji brązubrązu kopalnie miedzi znajdowały się m.in. w Attyce; rudy miedzi eksploatowano też na Eubei i w Macedonii, cynę sprowadzano z Hiszpanii i Italii. Rudy żelaza znajdowały się w Lakonii, były dostępne w rejonie Morza Czarnego, wydobywano je także na wyspach, głównie na Krecie. Złoto uzyskiwano na północy Grecji w górach Pangajon (Tracja); jego pokłady znaleziono również na wyspie Tazos. Szczególnie poszukiwane było srebro, ponieważ wykorzystywano je do produkcji monet. Kruszec ten od dawna wydobywano w Attyce, w masywie górskim Laurion, i w niewielkich ilościach na wyspach.
Co możesz powiedzieć o ich pracy na podstawie tego rysunku?
Klimat
Grecja ma klimat śródziemnomorski, dla którego charakterystyczne są długie, suche i wietrzne lata oraz zimy z obfitymi opadami. Latem niemal wcale nie pada; średnie temperatury dobowe są wysokie (26–28 stopni Celsjusza). Niskopienna roślinność bez specjalnego nawodnienia obumiera, a krajobraz przyjmuje wtedy charakterystyczny płowy kolor. Większość rzek wysycha lub zamienia się w wąskie strumyki. Późną jesienią zaczyna padać, a sezon opadów trwa do marca, podczas którego odżywa roślinność. Klimat różni się w zależności od wysokości nad poziomem morza, a także między poszczególnymi rejonami Grecji, np. na wybrzeżach Morza Egejskiego jest bardziej suchy, a na wybrzeżach Morza Jońskiego bardziej wilgotny. Wedle aktualnego stanu naszej wiedzy klimat Grecji w starożytności, a przynajmniej począwszy od epoki archaicznejepoki archaicznej, był zbliżony do obecnego.
Rola i hodowla
Wszechobecność gór powoduje, że tylko 18 proc. gleb nadaje się pod uprawę. Również w starożytności Grecy szukali gruntów uprawnych i na szeroką skalę stosowali tarasowanie zboczytarasowanie zboczy. Z uwagi na klimat rozpowszechniona była uprawa tzw. triady śródziemnomorskiej, czyli pszenicy, oliwek i winorośli, idealnie przystosowanych do miejscowych warunków. Szczególnie popularna była oliwka, której głębokie i rozgałęzione korzenie zapewniały roślinie wilgoć podczas upalnego lata. Grecy znali wyłącznie dwupolówkędwupolówkę.
Górski krajobraz determinował także dobór zwierząt hodowlanych. Najpopularniejsze były owce, hodowane głównie dla wełny, oraz kozy, trzymane dla mleka i wypasane na stokach wzgórz. Na mniejszą skalę hodowano bydło: woły służyły jako siła pociągowa, zaprzęgano je zarówno do wozów, jak i wykorzystywano przy orce. Brak dobrych pastwisk utrudniał hodowlę koni, na którą pozwolić sobie mogli wyłącznie najbogatsi.
Jakim narzędziem posługuje się rolnik przedstawiony na ilustracji?
Morza
Dziś 72 proc. greckiego lądu znajduje się w odległości ok. 40 km od morza. Grekom służyło ono do dwóch celów. Po pierwsze do transportu. Dobry okres dla podróży morskiej trwał od maja do października (przez resztę roku wiatry czyniły ją bardzo niebezpieczną). Grecy pływali metodą kabotażowąkabotażową, unikając wypływania na otwarte morze. W innych miesiącach byli zmuszeni do korzystania z zaskakująco dobrze rozwiniętej sieci drogowej (pozostałości kolein rytych w skałach dla kół wozów zachowały się do naszych czasów).
Po drugie morze stanowiło niewyczerpane źródło pożywienia. Grecy jadali świeże ryby, a także konserwowali je solą morską. Z morza pozyskiwali również barwnik: purpurę produkowaną z wydzieliny morskich skorupiaków.
Słownik
stop miedzi z cyną w stosunku 90 proc. miedzi i 10 proc. cyny
dawny sposób uprawy ziemi polegający na przemiennej uprawie dwóch pól: jedno obsiewano zbożem, drugie pozostawiano odłogiem w celu regeneracji gleby
okres w historii Grecji pomiędzy końcem Wieków Ciemnych a wybuchem wojen perskich, początek VIII – koniec VI w. p.n.e.
(z gr. isthmos – przesmyk) tutaj: Przesmyk Koryncki (Isthmos) łączący Grecję Środkową z Półwyspem Peloponeskim
żegluga przybrzeżna: od portu do portu, noce spędzając na brzegu; odległości między wyspami Morza Egejskiego nie były większe niż 40 km, żeglarze więc bez problemów mogli wypłynąć o świcie, tak by przed zmierzchem zdążyć zawinąć do portu na nocleg
(gr. Peloponnesos) południowy rejon Grecji, półwysep połączony z Grecją lądową Przesmykiem Korynckim; najsłynniejszym miastem Peloponezu była Sparta
wznoszenie kamiennych murków tworzących tarasy, które chroniły pola przed wypłukiwaniem gleby; uprawa tarasów wymagała wielkiego wysiłku: ziemię często trzeba było przenosić w koszach na plecach na wyżej położone miejsca, a zaprzestanie uprawy bardzo szybko skutkowało degradacją takich pól
Słowa kluczowe
Grecja, krajobraz, triada śródziemnomorska, kabotaż, oliwki, wino, Peloponez, Hellada, starożytność, starożytna Grecja, antyk
Bibliografia
B. Bravo, E. Wipszycka, Historia starożytnych Greków, t. 1, Do końca wojen perskich, Warszawa 1988.
W. Lengauer, Starożytna Grecja okresu archaicznego i klasycznego, Warszawa 1999.
D. Musiał, Świat grecki od Homera do Kleopatry, Warszawa 2008.
Słownik kultury antycznej, red. R. Kulesza, Warszawa 2012.
A. Ziółkowski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2010.