Kartogram traktowany jest jako metoda konstruowania mapy, chociaż sama nazwa oznacza gotowy produkt (czyli mapę), wykonaną tą właśnie techniką. Na pewno na lekcjach geografii nie raz pomocny okazał się kartogram lesistości Polski (ryc. 1) czy też gęstości zaludnienia. Kartogramem nazwiemy zatem takie opracowanie kartograficzne, które przedstawia średnią intensywność określonego zjawiska, odwołującą się do konkretnych pól odniesienia. W praktyce polami tymi są najczęściej jednostki podziału administracyjnego, chociaż zdarzają się opracowania, w których stosuje się jednostki podziału fizjograficznego lub figury geometryczne (ryc. 2).
RHmucIXVGjeCO1
Polecenie 1
Co stanowi pola odniesienia w zaprezentowanym powyżej kartogramie?
Co stanowi pola odniesienia w kartogramie?
R6Rb9fghyQ4UP
RdCpuai73Co4P
Podstawową zasadą opracowania kartogramu jest przyjęcie jednolitego rozmieszczenia prezentowanego zjawiska na obszarze pola odniesienia. Przykładowo, jeżeli za pola odniesienia przyjmiemy województwa, należy przyjąć uproszczenie, że na całym obszarze konkretnego województwa intensywność danego zjawiska przedstawiono przy pomocy obliczonej średniej wartości (ryc. 3). Do konstrukcji kartogramów stosuje się przede wszystkim dane względne (polegające na relacji dwóch zjawisk, np. odniesienie ludności do powierzchni, czyli gęstość zaludnienia).
RRBnsqqxl4Sf5
Polecenie 2
Odczytaj średnią gęstość zaludnienia w województwie, w którym mieszkasz. Sprawdź, czy odczytana wartość odpowiada w rzeczywistości gęstości zaludnienia Twojego miasta i jednego innego miasta znajdującego się w jego otoczeniu.
Wyszukaj w Internecie średnią gęstość zaludnienia w województwie, w którym mieszkasz. Sprawdź, czy odczytana wartość odpowiada w rzeczywistości gęstości zaludnienia Twojego miasta i jednego innego miasta znajdującego się w jego otoczeniu.
R10KcowjNXLBP
Zmiana szczegółowości pól odniesienia
W zależności od przeznaczenia opracowania, jego szczegółowość można modyfikować za pomocą doboru pól odniesienia. Gęstość zaludnienia można przedstawić jako średnią wartość dla całego kraju, w podziale na województwa, powiaty i gminy. Jednostki administracyjne stanowią obecnie najczęściej wybierane pola odniesienia, ze względu na dostępność danych statystycznych, które często są zbierane i porządkowane właśnie dla tych jednostek. W zależności od wyboru pól, treść mapy będzie zawierać więcej lub mniej szczegółów, zatem tę decyzję należy utożsamiać z generalizacją mapygeneralizacja treści mapygeneralizacją mapy (mimo że skala mapy może pozostać niezmieniona). Co istotne, zmiana szczegółowości pól odniesienia prowadzi do zmiany szczegółowości wniosków, które można z niej wyciągać (tabela 1).
Tabela 1. Kartogramy gęstości zaludnienia Polski (podział ze względu na pola odniesienia)
województwa
powiaty
gminy
RoQowdnPMyOFV
RLFmAsNmED05y
RFUYFDcd4MGIg
Indeks górny Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., CC BY‑SA 3.0. Indeks górny koniecŹródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., CC BY‑SA 3.0.
Polecenie 3
Treść której z powyższych map została w największym stopniu zgeneralizowana?
RrmI1J52EGLTP
Klasy wartości i skala graficzna
Drugim czynnikiem, wpływającym na obraz przestrzennej zmienności na kartogramie, jest odpowiedni dobór klas (przedziałów klasowych). Wyznaczanie klas polega na podziale całego zbioru danych na rozłączne klasy, a zatem w taki sposób, żeby każdy element ze zbioru prezentowanych danych mógł zostać przypisany wyłącznie do jednej klasy. Klasom przypisuje się barwy, a intensywność zjawiska odpowiada jej natężeniu (odcieniowi). Oznacza to, że wraz ze wzrostem natężenia zjawiska skala barwna powinna być coraz ciemniejsza, a ze spadkiem – coraz jaśniejsza (ryc. 4). Jako granice klas przyjmuje się najczęściej okrągłe wartości, z kolei przedziały krańcowe najczęściej pozostawia się otwarte.
R1M10vadmTI86
Chociaż może się wydawać, że im więcej klas, tym kartogram bardziej szczegółowy, to należy jednak wziąć pod uwagę, że zbyt duża liczba klas może spowodować, iż barwy będą trudne do określenia, co w konsekwencji odbije się negatywnie na czytelności kartogramu. Z drugiej jednak strony zbyt mała ilość klas może nie oddać w pełni przestrzennej zmienności zjawiska. W praktyce spotyka się najczęściej kartogramy 5‑8 klasowe.
Polecenie 4
Uzasadnij, dlaczego stosowanie zbyt wielu klas przedziałów nie poprawia czytelności mapy?
RFjgHbBPm4EF0
Legenda kartogramu
Zasadniczą część legendy kartogramu stanowią prostokąty (bloczki) o odpowiednich odcieniach stosowanej skali barwnej. Każdy odcień odpowiada jednej klasie rozdzielczej, zatem przy kolejnych prostokątach powinny się pojawić wartości przedziału („od – do”), których dotyczy każda klasa. Bloczki najczęściej ułożone są wertykalnie, a stosowanie przerw między kolejnymi odcieniami sugeruje, że pola o różnej jasności mogą ze sobą sąsiadować na mapie w sposób dowolny, w zależności od natężenia zjawiska (ryc. 5).
R8H9Zb7YREELt
Słownik
generalizacja treści mapy
generalizacja treści mapy
proces zmniejszania szczegółowości mapy wraz ze zmniejszaniem jej skali