Rurykowicze – założyciele państw

Książę kijowski Włodzimierz I Wielki (958–1015), z dynastii RurykowiczówRurykowiczeRurykowiczów, podporządkował sobie tereny od Bałtyku aż po Morze Czarne i od współczesnej granicy Polski do Wołgi. W 988 r. Włodzimierz przyjął chrzest w obrządku wschodnim z Bizancjum i założył w Kijowie biskupstwo i metropolię dla wszystkich swoich ziem. Podlegały one patriarsze konstantynopolitańskiemu. Religię oraz język pisany, który dla popularyzacji prawosławia stworzyli misjonarze Cyryl i MetodyCiMCyryl i Metody, Włodzimierz I Wielki wykorzystał jako dwa główne czynniki integracji państwa.

RO51GjbwtQ5gr

Na zdjęciu znajduje się ciemnoszary pomnik Włodzimierza pierwszego Wielkiego. Ma on brodę, długie włosy i płaszcz. W prawej ręce trzyma krzyż, a w lewej jakiś przedmiot. Postać osadzona jest na masywnym podeście z wieloma zdobieniami. Za nią widzimy skarpę na której rosną drzewa, a w oddali budynek.

Posiadanie własnego, przełożonego na pismo, języka oraz przyjęcie religii chrześcijańskiej wyróżniały Księstwo Kijowskie od np. Litwinów, do których chrześcijaństwo dotarło później. Pod wpływem wymienionych dwóch czynników ukształtowała się jedność kulturowa tych ziem. Język staroruski pozostał językiem urzędowym także na terenie połączonego od końca XIV w. z Polską Wielkiego Księstwa Litewskiego, którego pełna nazwa brzmiała: Wielkie Księstwo Litwy, Żmudzi i Rusi.

Pierwszy kryzys dynastyczny

Śmierć Włodzimierza I Wielkiego w 1015 r. ujawniła problem dynastyczny państwa kijowskiego. W spór o zwierzchność nad całością ziem weszło dwóch synów Włodzimierza I: starszy Świętopełk i młodszy Jarosław, zwany później Mądrym. Świętopełk, którego Włodzimierz I odsunął od dziedziczenia, był jednocześnie zięciem księcia polskiego Bolesława Chrobrego. Ten ostatni, wspierając Świętopełka w walce o władzę na Rusi, zorganizował zbrojną wyprawę na Kijów, w której uczestniczyli także rycerze z Niemiec i Węgier. W lipcu 1018 r. wojska Chrobrego pokonały oddziały Jarosława Mądrego nad Bugiem, a następnie wkroczyły do Kijowa, który poddał się na wieść o zbliżającej się armii. Bolesław Chrobry zajmował miasto przez pewien czas, a na tronie osadził Świętopełka. Jednak wkrótce po tym, jak książę polski wrócił z wojskami do kraju, Jarosław ponownie stanął przeciwko bratu. Świętopełk zginął w 1019 r., a Jarosław odzyskał tron i panował na Rusi aż do 1054 roku.

Rozbicie dzielnicowe – początek procesu rozpadu państwa

Jarosław Mądry, aby zapobiec konfliktom dynastycznym, całość państwa ruskiego podzielił na księstwa dzielnicowe. Każde z nich przypadło jednemu z książąt należących do dynastii Rurykowiczów. Władca nakazał też, zgodnie z zasadą senioratusenioratsenioratu, żeby najstarszy syn, a po jego śmierci każdy najstarszy spośród książąt dynastii panującej, zostawał księciem kijowskim z władzą zwierzchnią nad wszystkimi pozostałymi księstwami ruskimi. W założeniu miało to doprowadzić do harmonijnego przekazywania centralnej władzy nad całą Rusią Kijowską, ponieważ każdy z książąt miał szansę stać się najstarszym w dynastii i objąć władzę zwierzchnią.

RdW8goAQxphfv

Mapa przedstawia wschodnią Europę. Ukazuje ona rozpad Rusi Kijowskiej po śmierci Jarosława Mądrego. Nowopowstałe księstwa to Księstwo Nowogrodu, Ruś Włodzimiersko‑Suzdalska, Księstwo Murom‑Riazań, Księstwo Czernihowskie, Księstwo Smoleńskie, Księstwo Połockie, Księstwo Wołyńskie, Księstwo Kijowskie, Księstwo Halickie i Księstwo Perejasławskie.

Po 43 latach, w 1097 r., na zjeździe rodzinnym w Lubeczu, książęta zrezygnowali jednak z respektowania zasady senioratu. Dokonali nowego podziału ziem ruskich i uchwalili, że odtąd w każdej ich dzielnicy panować będzie dziedzicznie dana linia książęca. W ten sposób formalnie potwierdzono rozpad państwa na kilka odrębnych organizmów. Ostatnią próbą utrzymania jedności były rządy Włodzimierza Monomacha jako wielkiego księcia kijowskiego (1113- 1125). Po jego śmierci nastąpiło trwałe rozbicie dzielnicowe Rusi Kijowskiej.

W 1237 r. tereny rozdrobnionej Rusi najechali Mongołowie pod wodzą Batu‑chanaBCBatu‑chana. Trzy lata później zdobyli oni i spustoszyli Kijów. Ziemie Rusi, z wyjątkiem Rusi CzerwonejRuś CzerwonaRusi Czerwonej, na prawie dwa stulecia znalazły się pod jarzmem mongolskim. Najbardziej w ich wyniku ucierpiały południowe obszary Rusi wraz z jej stolicą Kijowem, który wyludnił się i stracił na znaczeniu. Panowanie Złotej OrdyZłota OrdaZłotej Ordy było czasem zahamowania rozwoju na terenach ruskich i podporządkowania książąt najeźdźcom. Władcy rządzili z nadania chanów, musieli płacić im daniny oraz wypełniać ich rozkazy. Dopiero wraz ze słabnięciem jarzma mongolskiego pod koniec XIV w. księstwa ruskie zaczynały odzyskiwać samodzielność.

W czasie panowania mongolskiego zaczęły się kształtować wyraźne różnice kulturowe i polityczne między wschodnią a zachodnią częścią byłej Rusi Kijowskiej. Stopniowo wyodrębniły się dwa ośrodki polityczne roszczące sobie prawo do historycznej i politycznej spuścizny po Rusi Kijowskiej: Księstwo Halicko‑Włodzimierskie na zachodzie i Księstwo Włodzimiersko‑Suzdalskie, zwane później Moskiewskim, na północnym wschodzie. Pierwsze z księstw było połączone więziami politycznymi i kulturalnymi z krajami Zachodu. Utrzymywało ono m.in. ożywione kontakty z księstwami polskimi, wchodząc z nimi w koligacje dynastyczne. Część ziem – Księstwo Halickie – weszła w XIV w. w skład Królestwa Polskiego, a reszta stała się częścią Wielkiego Księstwa Litewskiego. W tym samym czasie na północnym wschodzie znaczenia politycznego zaczęli nabierać władcy Księstwa Włodzimiersko–Suzdalskiego, które stało się zalążkiem Księstwa Moskiewskiego. Książęta ci zostali wyznaczeni przez Mongołów do pobierania danin od pozostałych księstw ruskich. W sposób odrębny rozwijała się natomiast Ruś Północna, gdzie ukształtowały dwie samodzielne republiki miejskie z własnym samorządem: Psków i Nowogród Wielki.

Słownik

Słowa kluczowe

Europa wczesnego średniowiecza, Ruś Kijowska w okresie rozbicia dzielnicowego, Ruś Kijowska, spory dynastyczne, seniorat, rozbicie dzielnicowe w Polsce, Mongołowie

Bibliografia

Wielka Historia Świata, t. 1–12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności), Świat Książki 2004–2006.

L. Podhorodecki, Dzieje Ukrainy, Warszawa 2014.

W. Serczyk, Historia Ukrainy, Warszawa 2009.

N. Davies, Zaginione królestwa, tłum. B. Pietrzyk, J. Rumińska‑Pietrzyk, E. Tabakowska, Kraków 2010.