Przeczytaj
Ziemie polskie w czasach prehistorii
Na podstawie znalezisk w Monte Poggiolo koło Forli w północnych Włoszech i w jaskini Vallonet koło Nicei we Francji możemy przypuszczać, że pierwsze przeniknięcie hominida (Homo erectus) do Europy miało miejsce ok. miliona lat temu. Przybył najprawdopodobniej z terenów północnej Afryki drogą przez Gibraltar.
Najstarsze ślady obecności hominidów na ziemiach polskich pochodzą z okresu, w którym nastąpiło drugie przeniknięcie ich do Europy, ok. 700–500 tys. lat temu. Przypuszcza się, że ślady odnalezione w okolicach Trzebnicy pochodzą sprzed 500 tys. lat, a w okolicach Ruska – sprzed ok. 440–370 tys. lat. Znaleziska te to najstarsze narzędzia kamienne odkryte na ziemiach polskich: chopperychoppery i odłupkiodłupki z retuszami zębatymi, formującymi często zarówno krawędzie proste, jak i wyodrębnione wierzchołki.
Najstarsze szczątki człowieka – neandertalczykaneandertalczyka – odnalezione na terenie Polski mają ok. 115 tys. lat. Są to kości dłoni neandertalskiego dziecka, które zostały przetrawione przez dużego ptaka. Szczątki znaleziono w Jaskini Ciemnej (woj. małopolskie).
Około 40 tys. lat temu na ziemiach polskich pojawili się już pierwsi przedstawiciele Homo sapiensHomo sapiens, były to głównie grupy myśliwych. Narzędzia, którymi posługiwał się Homo sapiens, znaleziono na terenach dzisiejszej Polski, w Dzierżysławiu koło Głubczyc (Górny Śląsk). Ok. 15–12 tys. lat temu na ziemie polskie, m.in. z terenów Europy Zachodniej zaczęły przybywać coraz większe grupy Homo sapiens, przede wszystkim ludność kultury magdaleńskiejkultury magdaleńskiej, o czym świadczą znalezione narzędzia, głównie wyroby z kości i rogu. Ludność ta nadal trudniła się zbieractwem i łowiectwem.
Od hominidów do ludności kultury łużyckiej
Ok. 6000 r. p.n.e. ówcześni mieszkańcy przeszli już częściowo na osiadły tryb życia i zaczęli zajmować się uprawą ziemi, hodowlą zwierząt oraz rzemiosłem – wytwarzaniem garnków z gliny. Około 4000–3000 lat p.n.e. zakończył się proces neolityzacjineolityzacji ziem polskich. Dzięki badaniom archeologicznym wiadomo, że ludy, które na przełomie III i II tysiąclecia p.n.e. zamieszkiwały tereny dzisiejszej Polski znały już brąz, używały narzędzi i innych przedmiotów z brązu. Nie wiadomo jednak jakie to były to ludy.
Ludność kultury łużyckiej
W epoce brązu na ziemiach polskich (i Łużyc) przypada aktywność długotrwającej kultury łużyckiej. Rozwija się ok. 1500–500 r. p.n.e. Najwcześniej dotarła na środkowy Śląsk. Grupa śląska oddziaływała prawdopodobnie na formowanie się innych grup na ziemiach polskich. W efekcie kultura łużycka objęła zasięgiem prawie całe ziemie dzisiejszej Polski.
Społeczności kultury łużyckiej prowadziły osiadły, rolniczo‑hodowlany tryb życia. Opierały się na pojedynczych rodzinach lub jednostkach, łącząc się w rody (albo wielkie rodziny), na które składało się ok. 100–150 osób. Rody te zamieszkiwały powierzchnię ok. 20–30 kmIndeks górny 22, tworząc osady. Występowały dwa rodzaje osad: otwarte i zamknięte. Osadą z okresu kultury łużyckiej jest gród w Biskupinie – osada pochodząca z VIII–V w. p.n.e. Przypuszcza się, że religię kultury łużyckiej cechował synkretyzm wierzeń solarno‑lunarnych, siłą rzeczy mocno związany z podstawowymi zajęciami ludności. W symbolice obrzędów kultury łużyckiej znajduje się wiele odwołań do słońca oraz księżyca. W okresie kultury łużyckiej mieszkańcy ziem polskich przeszli z epoki brązu do epoki żelaza. Rozwój społeczno‑ekonomiczny ludności kultury łużyckiej przerwany został najazdem ScytówScytów na przełomie VI i V w. p.n.e. Ostateczny upadek kultury łużyckiej przyniosła ekspansja Celtów.
Ludy okresu rzymskiego i wielkiej wędrówki ludów
Celtowie pojawili się na ziemiach polskich w V–IV w. p.n.e. Ich osadnictwo rozwinęło się głównie na ŚląskuŚląsku i w zachodniej Małopolsce. Odnalezione w rejonie góry Ślęży rzeźby kamienne oraz figurki z brązu i ukośne krzyże pozwalają przypuszczać, że na górze Ślęża istniał ośrodek kultowy Celtów. Dotychczasowe badania wykazują, że Celtowie przebywali na Śląsku, ale nie można powiedzieć, że go opanowali. Trudno określić, jak długo przebywali Celtowie w zachodniej Małopolsce, można natomiast stwierdzić, że był to dłuższy pobyt w porównaniu z pobytem w Wielkopolsce, do której prawdopodobnie wyłącznie dotarli, nie zatrzymując się na dłużej. Celtowie bili pierwsze monety, jakie kiedykolwiek były emitowane na ziemiach polskich. W Brzezince Średzkiej znaleziono ok. 30 złotych monet wybitych w czeskich mennicach. Część monet odkrytych w enklawie podwrocławskiej była bita w lokalnej mennicy celtyckiej. Celtowie w znaczący sposób wpłynęli na życie miejscowych plemion, które przejęły od nich nowe narzędzia i broń.
Lugiowie
Na przełomie er i w pierwszych wiekach I tysiąclecia tereny dzisiejszej Polski zamieszkiwał m.in. lud zwany Lugiami. Wzmiankę o nich znajdujemy np. w odniesieniu do czasów KlaudiuszaKlaudiusza (41–54 r. n.e.) w dziele TacytaTacyta (Annales III, 29), jak również u Kasjusza DionaKasjusza Diona i PtolemeuszaPtolemeusza. Był to lud indoeuropejski, którego pochodzenie oraz skład etniczny nie jest dobrze znany. Zamieszkiwali prawdopodobnie rejony w górnym dorzeczu Odry i Wisły (teren dzisiejszej południowej i środkowej Polski). Lugiowie rozwinęli hutnictwo żelaza i handel bronią. Przez archeologów są powszechnie utożsamiani z mieszkańcami kultury przeworskiejkultury przeworskiej, ale także kultury łużyckiej.
Plemiona germańskie
Wśród ludów zamieszkujących ziemie polskie w I–V w. n.e. były także plemiona germańskie, m.in. Goci. Przybyli ze Skandynawii, a dokładniej, jak sama nazwa wskazuje, z Gotlandii. Najprawdopodobniej zamieszkiwali Pomorze Wschodnie i Środkowe w I–III w. n.e. Wraz z osiedleniem się Gotów dotarła na ziemie polskie ich kultura (kultura wielbarskakultura wielbarska), a z nią nowe przedmioty, ozdoby oraz megalityczne konstrukcjemegalityczne konstrukcje, jak ta odkryta we wsi Odry na Pomorzu.
Utrzymywali szerokie stosunki handlowe ze światem śródziemnomorskim i byli pośrednikami w handlu na słynnym bursztynowym szlaku. Sprzyjało to bogaceniu się ludności i rozwijaniu życia kulturowego i religijnego.
W języku polskim występują zapożyczenia z języka gockiego. Według Jerzego Strzelczyka (polski naukowiec, historyk mediewista) do najstarszych zapożyczeń należą takie wyrazy jak: książę, hełm, chlew, chleb, lek , szkło, miecz, a także nazwy pasm górskich: Beskid, Beskidy, Bieszczady. Według Witolda Taszyckiego (1898–1979, polski historyk języka polskiego) pochodzenia gockiego są również nazwy polskich rzek, m.in. Bug, Odra, San.
Wśród ludów germańskich z tego okresu zamieszkujących ziemie polskie archeolodzy i historycy wymieniają także: Gepidów, Silingów, Burgundów, Rugiów, Longobardów, Wenetów (Wenedów), Estiów.
Markomanowie. Królestwo Wielkiego Kruka
Marbod (łac. z celt. Maroboduus – Wielki Kruk; ur. ok. 30 r. p.n.e., zm. 37 r. n.e.) był pierwszym dokładniej opisanym władcą ziem obecnej Polski. Jego państwo, wnioskując z materiałów źródłowych, rozciągało się na terenach obecnego Pomorza, Małopolski, zachodniego Mazowsza, Śląska i dorzecza Odry. Uznawany był za utalentowanego i wykształconego przywódcę. Położenie stolicy jego państwa Marobudum, gdzie swoje faktorie mieli rzymscy kupcy i pośrednicy na bursztynowym szlaku, pozostaje do dzisiaj nieznane.
Pojawienie się Słowian
Początek osadnictwa, które można wiązać z wczesnośredniowieczną kulturą, Słowian na ziemiach dzisiejszej Polski datowany jest przez archeologów od VI w. Plemiona te nazwano lechickimi. Przyjmuje się, że od tego czasu zaczęła się kształtować odmienność kulturowa ziem polskich (trwała ok. VI–X w.).
Słownik
(od ang. human) rodzina ssaków naczelnych obejmująca największe wśród naczelnych gatunki wykazujące dużą inteligencję, skłonność do przyjmowania spionizowanej, dwunożnej postawy oraz zdolność do wytwarzania i używania narzędzi
(gr. muέgammaalfaς + lambdaίthetaomicronς 'megalit' - wielki kamień) konstrukcje składające się z megalitów (wielki kamieni ) nieobrobionych lub częściowo obrobionych, stanowiący samodzielną budowlę lub element większej budowli z takich kamieni (wykonanej bez użycia zaprawy), o charakterze kultowym, grobowym lub (prawdopodobnie) związanym z obserwacjami astronomicznymi
(z ang. chopper) narzędzie kamienne (otoczakowe) z obróbką jednostronną
narzędzia używane przez praludzi, wykonane z kamienia
(gr. néos + líthos - nowy, młody + kamień) przejście człowieka z trybu życia koczowniczego do osiadłego, ze zbieractwa do uprawy, z łowiectwa do hodowli
(pol. Neandertal, dolina w Niemczech, skąd pochodzi szkielet, na podstawie którego opisano neandertalczyka po raz pierwszy) wymarły przedstawiciel rodzaju Homo (człowiek),w zależności od autorów klasyfikowany jako podgatunek człowieka rozumnego – Homo sapiens neanderthalensis – lub odrębny od niego gatunek – Homo neanderthalensis; wzrost ok. 160 cm, objętość mózgu 1370–1600 cmIndeks górny 33
(z łac.) człowiek rozumny współczesny, jedyny występujący współcześnie przedstawiciel rodzaju Homo; wzrost ok. 170–190 cm, objętość mózgu 1490–1500 cmIndeks górny 33
z tej kultury wywodzą się malowidła na ścianach jaskiń, znalezione m.in. w Lascaux.
koczownicze ludy irańskie wywodzące się z obszarów między Ałtajem a dolną Wołgą
kultura epoki żelaza występująca między III w. p.n.e. a V w. n.e. na terenach obecnej Polski (oraz Zakarpacia); obejmowała rejony Śląska, Wielkopolski, Mazowsza, Podlasia i części Małopolski; zanikła w starszej części okresu wędrówek ludów
kultura archeologiczna epoki żelaza rozwijająca się między I a V w. na terenach obecnej północnej i wschodniej Polski oraz zachodniej Ukrainy
Słowa kluczowe
kultura magdaleńska, kultura łużycka, kultura przeworska, gród w Biskupinie, bursztynowy szlak, Celtowie, Lugiowie, Goci, Gepidowie, Królestwo Wielkiego Kruka, Polska w okresie wczesnopiastowskim
Bibliografia
Praca zbiorowa: Oxford - Wielka Historia Świata. Cywilizacje Europy. Indoeuropejczycy - Celtowie. T. 12. Poznań: Polskie Media Amer.Com, 2006.
A. Kokowski, Starożytna Polska, Warszawa 2005.
K. J. Paczesny, Lugiowie i Wandalowie a ziemie polskie w starożytności, Warszawa 2014.
Encyklopedia historii świata, t. I, Prehistoria, pod red. J.K. Kozłowski, Kraków 1999.
J. Ostoja‑Zagórska, Polska w starożytności, Poznań 1998.
J. F. Gąssowski, Kultura pradziejowa na ziemiach Polski, 1985.
J. Strzelczyk, Goci: Rzeczywistość i legenda.