Przeczytaj
Rozbijanie Włoch
Kongres wiedeński przywrócił rozbicie terytorialne i polityczne Półwyspu Apenińskiego. Do Królestwa Sardynii powróciła dynastia sabaudzka (Wiktor Emanuel I, następnie Karol Feliks i Karol Albert). Na tronach Księstwa Modeny i nieco bardziej samodzielnego Wielkiego Księstwa Toskanii zasiedli książęta austriaccy (w Modenie Franciszek IV, a w Toskanii znacznie mniej reakcyjni Ferdynand III i Leopold II). W Księstwie Parmy objęła rządy dawna cesarzowa Francuzów Maria Luiza (Ludwika). Do Państwa Kościelnego powrócił Pius VII. Zarówno on, jak i jego następcy – Leon XII i Grzegorz XVI – słynęli ze skrajnego konserwatyzmu. Do Królestwa Obojga Sycylii na południu Włoch powróciła dynastia Burbonów w osobie króla Ferdynanda I, zwolennika władzy absolutnej.
Wyraźniej uwypukliły się różnice między uboższym południem a lepiej rozwiniętą przemysłowo północą Włoch, powiązaną ekonomicznie z Austrią i Francją. Podział ten hamował ich rozwój jako całości. Znajdujące się na północy Lombardia, Wenecja i Piemont stały na wyższym poziomie gospodarczym i kulturalnym niż pozostałe obszary włoskie. Środkowe i południowe Włochy stanowiły dla północnych obszarów półwyspu ważny rynek zbytu, a niezliczone bariery celne utrudniały wymianę handlową, co wywoływało głębokie niezadowolenie burżuazji włoskiej. Podobnie było w Toskanii pod rządami bocznej linii dynastii Habsburgów. Obszary te stały się także ośrodkiem odrodzenia narodowego i politycznego Włoch w XIX w. Na południu, z powodu zacofania gospodarczego i trwałości stosunków feudalnych, rozwój następował znacznie wolniej.
Walka z postępem
Co mogło wpłynąć na to, jakie poglądy reprezentował Wiktor Emanuel I?
Przywróceni na tron władcy włoskich państewek starali się całkowicie zlikwidować przemiany dokonane pod wpływem rewolucji francuskiej. Przywracali więc absolutystyczne stosunki społeczne i prawa, w tym przywileje arystokracji i kleru, sądy kościelne i cenzurę. Zniesiono także Kodeks Napoleona. Gorliwością w dziele usuwania porewolucyjnych porządków odznaczali się szczególnie Wiktor Emanuel I i kolejni papieże. Wiktor Emanuel oprócz wspomnianych przywilejów przywrócił zakaz piastowania urzędów przez protestantów, specjalne oznakowanie Żydów i nakaz osiedlania się przez nich w gettach, a nawet tortury w sądownictwie. Unieważnił też wszystkie awanse urzędnicze i wojskowe z epoki napoleońskiej. Tereny uprawne wówczas zagospodarowane miały odtąd pozostawać odłogiem. W Państwie Kościelnym usunięto oświetlenie uliczne i zniesiono szczepienia przeciw ospie. Miarą pasji w usuwaniu śladów poprzedniej epoki pozostaje nakaz przerwania wykopalisk archeologicznych w Pompejach.
Cała nadzieja w Metternichu
Głównym reprezentantem dążeń do zjednoczenia Włoch były ugrupowania karbonarskiekarbonarskie. Starały się wykorzystać do liberalizacji stosunków politycznych każde osłabienie pozycji rządów i rosnące niezadowolenie społeczne. Dlatego wewnętrzne zmiany i usuwanie konstytucji napoleońskich nie wydawały się nowym władcom włoskich państewek wystarczające. Obrony przed rozprzestrzenieniem się nastrojów rewolucyjnych szukali oni w Austrii. Na straży nowego porządku we Włoszech, po reaktywacji dawnego ustroju, stało Święte PrzymierzeŚwięte Przymierze. Rzeczywiście mogli oni liczyć na wsparcie austriackiego kanclerza Klemensa von Metternicha i cesarskiej armii. Gdy w roku 1820 rozpoczęły się zamieszki w Neapolu, których skutkiem było ogłoszenie konstytucji, doszło do interwencji Austrii. Jej wojska pokonały powstańców i przywróciły stary ład i porządek. Podobnie rozprawiono się z próbą przewrotu w Piemoncie w 1821 r. Wojska austriackie i królewskie, pokonawszy opozycję i spiskowców, przywróciły rządy reakcji. Nastąpiły aresztowania, wprowadzono rządy policji i wojska. Więzienia zapełniły się działaczami karbonarskimi.
Echa rewolucji lipcowej
Po wydarzeniach z początku lat 20. w całych Włoszech nastąpiła cisza polityczna i zwiększyło się poczucie supremacji austriackiej. Wkrótce jednak hasłem do nowego zrywu stała się rewolucja lipcowa w Paryżu (1830 r.). W 1831 r. wybuchło powstanie w Państwie Kościelnym, skierowane przeciwko świeckiej władzy papieża. Rewolucyjny ferment ogarnął także Parmę i Modenę. Na czele ruchu stanęła burżuazja, która zmniejszyła w nim udział rzemieślników i chłopów, toteż cieszył się on bardzo ograniczonym poparciem warstw ludowych. W czasie wydarzeń z początku lat 30. sformułowano jedynie program wewnętrznych reform politycznych, nie zaś zjednoczenia Włoch. Także i wtedy Austria przywróciła porządek, choć nie zahamowała w pełni wzrostu sił liberalnych i demokratycznych. Owe rewolucyjne ruchy wojskowe mimo wszystko zapoczątkowały trwały ruch narodowy i spopularyzowały jego idee w całej Italii. Podjęła ją również tajna organizacja określająca się jako Młode Włochy, powołana na emigracji we Francji. Na jej czele stanął adwokat Giuseppe Mazzini. Marzył on o republice obejmującej cały półwysep.
Cośmy zrobili Bogu, że dał nam La Fayette’a za papieża?. W oparciu o biografię La Fayette’a wyjaśnij, na jakie cechy papieża zwrócił uwagę kanclerz austriacki.
Niemcy w okresie restauracji
Niemcy, pozostające w stanie podobnego jak we Włoszech rozbicia politycznego, w okresie powiedeńskim również przeżywały niepokoje polityczne – także tutaj rozwijano idee zjednoczeniowe. Burżuazja była zawiedziona działalnością Związku NiemieckiegoZwiązku Niemieckiego. Jednak opór osiągnął mniejsze rozmiary niż we Włoszech i ograniczał się do liberalnej opozycji mieszczańskiej, zwłaszcza środowisk akademickich i organizacji studenckich. Młodzież skupiona w związkach sportowych i tzw. burszenszaftachburszenszaftach podejmowała bardziej zdecydowane wystąpienia. Jednak po pacyfikujących środowisko akademickie i młodzieżowe ustawach karlsbadzkich mogła ona działać jedynie półlegalnie i w konspiracji.
Początek lat 30. przyniósł masowe wystąpienia w różnych państwach niemieckich, ale przybrały one charakter lokalny. Reakcja polityczna, korupcja i bezprawie, wreszcie pauperyzacja mas ludowych aktywizowała do walki politycznej niemal wszystkie warstwy społeczne. W konstytucyjnych państwach południowych i południowo‑zachodnich Niemiec (w Bawarii, Wirtembergii, Badenii, Hessen‑Darmstadt i Nassau) wypadki miały łagodniejszy przebieg. Objawiały się w wysuwanych przez opozycję mieszczańską postulatach reform. Natomiast w niekonstytucyjnych państwach niemieckich (w Brunszwiku, Hanowerze, Hesji Elektoralnej i Saksonii) domagano się ogłoszenia liberalnej konstytucji, ustanowienia samorządu dla miast, wolności słowa i prasy oraz zjednoczenia Niemiec. Fala niepokojów nie ominęła także Prus.
Program reform, przedstawiany przez niemiecką burżuazję w trakcie burzliwego okresu restauracji, nie miał charakteru rewolucyjnego. Akceptowano ustrój monarchiczny, domagano się jedynie złagodzenia reakcyjnego systemu rządów i – przede wszystkim – zniesienia ograniczeń krepujących rozwój życia gospodarczego. Po przejściowym osłabieniu aktywności burszenszaftów wskutek represji władz od lat 30. działalność rozpoczęły Młode Niemcy, jako część większej organizacji określającej się mianem Młodej Europy. Unifikacji kraju chciała nie tylko burżuazja, ale i zrewoltowana młodzież.
Policja Metternicha
W 1833 r. Klemens von Metternich powołał kolejną międzynarodową organizację: Centralne Biuro Policji, które zastąpiło powołaną kilkanaście lat wcześniej w Karlsbadzie komisję śledczą. Idea tworzenia policji politycznej była popularna już w okresie oświecenia i rozkwitu państw absolutnych II połowy XVIII w., zwłaszcza we Francji Ludwika XVI oraz w Austrii epoki Józefa II (która Francję pod tym względem prześcignęła). Centralne Biuro Policji było instytucją (z siedzibą w Moguncji) ściśle zakonspirowaną, dysponującą rozległą siecią agentów oraz osobnym budżetem. W zasięgu jej obserwacji znalazły się przede wszystkim niemieckie środowiska inteligenckie, zwłaszcza wykładowcy, literaci, dziennikarze i wydawcy prasy. Miała wykrywać rewolucyjne spiski na obszarze Związku Niemieckiego oraz ich międzynarodowe powiązania. W całej Europie liczne wówczas ograniczenia dotyczące głosowania, zgromadzeń, stowarzyszeń, związków zawodowych i prasy stały się tak surowe, że grupy opozycyjne były zmuszone do działań konspiracyjnych. Na pierwszą połowę XIX w. przypadł szczyt tajnych operacji policyjnych w większości krajów europejskich. Szczególną sławą cieszyły się właśnie tajne służby imperium austriackiego.
Słownik
międzynarodowe przymierze, którego celem było niedopuszczenie do zmian politycznych i terytorialnych w Europie, a także zbrojna interwencja w tych państwach, w których ujawnią się dążenia wolnościowe i tendencje zjednoczeniowe
włoski ruch skierowany przeciw absolutyzmowi, rozpowszechniony w Europie w pierwszej połowie XIX w.
(niem. Burschenschaften) związki studenckie w Niemczech w XIX w.
luźna konfederacja państw niemieckich powołana do życia na kongresie wiedeńskim
handlowo‑polityczna organizacja zrzeszająca państwa północnych i środkowych Niemiec
średniowieczne państwo w środkowych Włoszech, na którego czele stał papież, sprawując władzę monarszą; władzą tą zachwiała poważnie epoka napoleońska; w latach 1859–1860 utraciło wszystkie prowincje poza rzymską na rzecz jednoczących się Włoch, w 1870 r. również Rzym został włączony do państwa włoskiego (staje się jego stolicą), a papież Pius IX osiedlił się w Watykanie
Słowa kluczowe
Święte Przymierze, restauracja, Niemcy, Włochy, Metternich, romantyzm, pierwsza połowa XIX w., Europa i świat po kongresie wiedeńskim
Bibliografia
P. Kennedy, Mocarstwa świata. Narodziny, rozkwit, upadek, Warszawa 1994.
Europa i świat w epoce restauracji, romantyzmu i rewolucji, 1815‑1849, pod red. W. Zajewskiego, Warszawa 1991.
A. Chwalba, Historia Polski 1795‑1918, Kraków 2000.
B. Croce, Historia Europy w XIX wieku, Warszawa 1998.
encyklopedia.pwn.pl