Dualizm materiimateriamaterii i formy, potencjapotencjapotencja i energia

Arystoteles chciał badać przede wszystkim te rzeczy i zjawiska, które dostępne były dla ludzkich zmysłów i współpracującego z nimi rozumu, czyli dla poznania empirycznego. Dlatego też odrzucił Platoński dualizm idei i rzeczy, wprowadził natomiast inny – obecny w tzw. substancji, czyli każdym samoistnym bycie (konkretnej rzeczy) – dualizm materii i formy.

Rmk9xoRSq6qK9

Zdjęcie przedstawia pracownię rzeźbiarską. Starszy mężczyzna rzeźbi dużą, kamienną bryłę.

Oba te składniki występują w substancji zespolone i tworzą jedną całość, np. posąg składa się z marmuru (materii) i określonego kształtu (forma). Materia hyle określa to, co nieuformowane; filozof powiadał, że jest ona nieokreślonym podłożem zjawisk. Forma zaś eidos, morphe określa wszystko to, co sprawia, że byt jest tym, czym jest; dzięki niej możliwe staje się odróżnienie rzeczy od siebie. Dlatego też forma odgrywa ważniejszą rolę w poznaniu niż materia, jest tym, co najważniejsze w substancji, stanowi ona istotę rzeczy. Materia jako coś nieokreślonego jest jedynie możliwością, potencją (dynamis) bytu, który urzeczywistnia się, uaktualnia poprzez formę.

Formą jest również energia (energeia), dzięki której urzeczywistniają się możliwości zawarte w materii. Dzięki tym pojęciom możliwe stało się opisanie zjawiska ruchu, przekształcania (kinesis). Wszelki ruch i zmiany są niczym innym jak aktualizowaniem się danych tkwiących potencjalnie w materii. Ten proces kształtowania materii jako potencji przez formę jest, zdaniem Arystotelesa, celowy i nosi nazwę entelechiientelechiaentelechii. Poznanie wobec tego sprowadzało się do odkrycia przyczyny istnienia jakiejś rzeczy.

A zatem każdy rozwój dokonuje się ze względu na jakiś cel i polega na przechodzeniu od tego, co możliwe, ku temu, co rzeczywiste. W przeciwieństwie do Platona Arystoteles uważał, że cel tkwi w samej rzeczy, a nie poza nią. Można wyróżnić cztery przyczyny wyjaśniające taki rozwój:

• a) formalną – gdy przedmiot określamy, odwołując się do jego formy (np. dom powstaje na podstawie projektu);

• b) materialną – gdy bierzemy pod uwagę materię (w przypadku domu – cegły, kamienie i zaprawa);

• c) celową – gdy interesuje nas cel (dom służy do tego, by w nim mieszkać);

• d) sprawczą – gdy odwołujemy się do tego, co jest bezpośrednim sprawcą rozwoju (dom budują murarze).

Arystoteles zanegował najbardziej fundamentalny dogmat filozofii Platona — naukę o ideach. Jego zdaniem idee w sensie realnym nie istnieją poza światem, można jedynie powiedzieć, że tkwią w indywidualnych rzeczach, stanowiąc ich istotę, którą filozof nazywał formąformaformą. Mówiąc językiem filozoficznym, nie istnieją transcendentne ideeidee idee, tylko immanentnaimmanentnyimmanentna formaformaforma. Tego rodzaju założenie pozwalało Arystotelesowi skupić się przede wszystkim na wyjaśnianiu konkretnych, stwierdzalnych empirycznie zjawisk świata.

RPsye95KcBUWo

Grafika przedstawia wnętrze pokoju. Stoją w nim stół z czterema krzesłami, dwa fotele, mały stolik, lampa. Jest duże balkonowe okno, kominek, na ścianie wisi obraz. Jest też mały pies.

R1M9Td0pO96zM1

Zdjęcie przedstawia rzeźbę siedzącego mężczyzny. Mężczyzna jest dojrzały, siedzi zamyślony.

Arystoteles, oddzieliwszy logikę od metafizyki, utrzymał zależność pierwszej od drugiej w tym sensie, że dostosował logikę do takiego rozumienia nauki, jakie było zgodne z jego tezami metafizycznymi. W takiej sytuacji konieczne jednak okazało się poddanie analizie pojęć, za których pośrednictwem dokonuje się poznanie. W ten sposób narodziła się, wydzielona z metafizykimetafizykametafizyki, Arystotelesowska logikalogikalogika – nauka o pojęciach, a właściwie o sposobach posługiwania się nimi, czyli, innymi słowy, nauka o zasadach myślenia. Pojęcia powiązane w zdania tworzyły sądy, czyli bądź prawdziwe, bądź fałszywe wypowiedzi. Szereg sądów w oparciu o pewne reguły mógł składać się we wnioskowanie. Z kolei na podstawie reguł wnioskowania przeprowadza się dowodzenie. Można wyróżnić dwie metody dowodzenia:  z dedukcją mamy do czynienia, gdy w dowodzeniu przechodzimy od ogólnych zasad do szczegółowych przypadków. Z kolei wnioskowanie, w którym z szeregu twierdzeń szczegółowych wyciągamy twierdzenie ogólne, nazywa się indukcją.

Charakter dedukcyjny ma np. wnioskowanie sylogistycznePqass0orpsylogistyczne, w którym z przesłanek wyprowadza się w sposób niezawodny wniosek.

• Wszystkie koty są kręgowcami.

• Wszystkie kręgowce są zwierzętami.

• Wszystkie koty są zwierzętami.

Metodą dedukcyjną posługiwał się także Platon, jednakże Arystoteles poznawcze znaczenie przypisał także metodzie indukcyjnej, w której poznanie zaczyna się od spostrzeżeń zmysłowych, dopiero w dalszej kolejności analizowanych przez rozum.

Indukcja polega zaś na przechodzeniu od szczegółowych, poszczególnych przypadków do ogólnych zasad. Dzięki indukcji możliwe staje się także tworzenie definicji pozwalających odróżniać jedne przedmioty od drugich.

RizXa3eJC1guU

Grafika przedstawia mężczyznę przy tablicy. Na tablicy widnieje napis: Wszyscy ludzie są śmiertelni; Sokrates jest człowiekiem; zatem Sokrates jest śmiertelny.

Arystoteles zauważył, że w poprawnym myśleniu obowiązują pewne oczywiste zasady, z których za najważniejszą uważał zasadę sprzeczności: „To samo nie może zarazem przysługiwać i nie przysługiwać temu samemu i pod tym samym względem” („Niepodobna, ażeby coś zarazem było i nie było”); drugą była zasada wyłączonego środka, która głosiła, że z dwu zdań sprzecznych jedno musi być prawdziwe (na płaszczyźnie logicznej).

Zasada sprzeczności:

• (p ∧ ¬ p); Człowiek (zarazem) istnieje i nie istnieje.

Zasada wyłączonego środka:

• (p ∨ ¬ p) człowiek lub nie człowiek.