Mieczysław Albert Krąpiec

Zagadnienie przedmiotu metafizyki Arystotelesa

Jeśli substancja, w oczach Arystotelesa, gwarantuje naukowość poznania (które wówczas było właściwie poznaniem filozoficznym), to pojawia się problem, czy rzeczywiście przedmiotem poznania metafizycznego jest byt jako substancja, czy byt jako byt pierwszy (Bóg). (...) Substancja – bowiem jako przedmiot filozofii pierwszej jest związana z teorią nauki Arystotelesa. I chociaż Stagiryta jako przyrodnik (...) — interesuje się przede wszystkim konkretnymi substancjalnymi — τόδε τι [ten oto], to jednak jako filozof miał chyba świadomość, że podstawowym warunkiem twierdzeń filozoficznych jest naukowość, a przez to związanie samej filozofii z odpowiednią teorią nauki. A przyjęta przezeń platońska teoria nauki, mimo że skorygowana, urealniona, nosiła jednak zasadnicze cechy platońskiej koncepcji nauki. I dlatego zasadniczym postulatem dla przedmiotu – nauki była jego konieczność, niezmienność i ogólność. Konkretność jako taka nie mogła być przedmiotem naukowego poznania. Stąd ani materia, ani konkretna forma, ani konkretne złożenie nie było substancją w sensie naczelnym pojęte, ale tym było τὸ τί ἦν εἶναι, czyli substancja ukonstytuowana przez formę konkretną, o ile ta jest podstawą dla ujęć poznawczych wyrażonych w realnych definicjach. Konkretna substancja ukształtowana przez formę, o ile jest podstawą definicji, jest tym, co można nazwać substancjalnością, a więc bytem w sensie naczelnym, bytem jako bytem. Rzecz jasna, tak mająca się substancja (o ile jest związana z intelektualnym, pojęciowym – wyrażalnym w definicji – poznaniem) jest czymś ogólnym, gdyż „preparujący” substancję intelekt pomija cechy jednostkowe, a ujmuje tylko ogólne, chociaż nawet materialne. (...) Arystoteles chce zajmować się poznaniem świata realnego, ale chce realny świat poznawać naukowo. Miał zaś odziedziczoną po Platonie tylko taką koncepcję nauki, która nie pozwalała mu inaczej stawiać zagadnienia. Zresztą, gdy się zwróci uwagę na fakt, że Arystoteles właściwie utożsamił poznanie z pojęciowaniem, to staje się zrozumiałe, że nie można było inaczej postawić zagadnienia. Dlatego to konkretna substancja o ile jest przedmiotem intelektualnego poznania jako przedmiot metafizyki pojawia się (...) – jako związana i intelektualnym pojęciowym poznaniem – jest ogólna.

Arystoteles

Metafizyka

Cztery pierwsze przyczyny bytu

Jest więc oczywiste, że musimy zdobyć wiedzę o pierwszych przyczynach (wtedy bowiem powiadamy, że znamy każdą rzecz, kiedy możemy powiedzieć, że znamy jej pierwszą przyczynę). Mówi się o przyczynach w czworakim znaczeniu. W pierwszym znaczeniu nazywamy przyczyną substancję i istotę, ponieważ to, dlaczego jakaś rzecz istnieje, sprowadza się ostatecznie do jej pojęcia, a owym pierwszym „dlaczego” jest przyczyna i zasada. W drugim znaczeniu przyczyną jest materia i podmiot, w trzecim znaczeniu jest przyczyną początek ruchu, w czwartym znaczeniu jest przyczyną cel i dobro, ponieważ dobro jest przyczyną wszelkiego powstawania i ruchu.

Przy jednej i tej samej rzeczy mogą zaistnieć naraz wszystkie cztery rodzaje przyczyn. I tak na przykładzie domu przyczyną sprawczą jest sztuka i budowniczy, celem jest użyteczność, materią kamienie i ziemia, formą – wyobrażenie.

Arystoteles

Metafizyka

Natura Boga

Bóg myśli mając siebie samego za przedmiot myślenia, jako że jest najdoskonalszą istotą, a jego myślenie jest myśleniem myślenia.